GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ

 

135

Ubeydullah Bayetdinoğlu (Maksim Han)

392

, Kutlu Murat Biy (Bala Biy), Temir Ali 

Han,  İnayat Niyazov vd. kendilerini korumak amacıyla askerî bölükler kurmaya 

başlamıştır. Taşkent’te yönetimi ele geçiren Bolşevikler, bankalardaki paralara el 

koymuşlar ve gece gündüz içki ve kadınla sefa sürmüşlerdir. Merkezî hükûmetten 

gelen para geciktiğinde de Türkistan Bonosu adı altında kâğıt basmışlardır. 

Bolşevikler, Buhara ve Hive Hanlığı’nda dışarıdan bir kızıl ihtilâl gerçekleştirmek 

için kızıl ordu hazırlığına girişmişlerdir. Bu ordu 1917 yılının kış aylarından 

başlamak üzere 1918 yılının bahar aylarına kadar yüz binlerce kişinin ölümüne neden 

olmuş ve Bolşeviklerin gerçek yüzünü göstermiştir.

393

 Bolşevikler iş başına gelirken 

sınıf mücadelesine son vereceklerini vaat etmişler; fakat iş başına geldikten sonra 

baba ile oğlun birbirleriyle mücadele etmesine neden olmuşlardır. Bunun en büyük 

nedeni belki de onların Türkleri ve Müslümanları ilgilenmeye değer görmemesidir.  

 

Karakalpakistan’daki Sovyet yönetimi, iş başına gelir gelmez yeni kanunlar 

yapmıştır. Bu kanunlar genelde toprak ve suyun kullanımı ile ilgili olmuştur. 

Sovyetlerin bu kanunları yapmaktaki en büyük amacı halkın elinde bulunan toprak 

ve su kaynakları ile orman arazilerinin yönetimini ele geçirebilmektir. Bu amaçla 

1918 yılında Karakalpakistan’da suyla ilgili kurumlar yeniden düzenlenmiştir. 

Toprak ve suyun kullanımını yönetecek yeni Sovyet komisyonları oluşturulmuştur. 

Karakalpakistan’ın Amuderya Kolu Yürütme Komitesi 25 Nisan 1918 tarihinde 

toprakların kamulaştırılmasına dair yasayı onaylamıştır. Bu yasaya göre toprakların 

tamamı devletleştirilecek ve yeniden dağıtımı yapılacaktır.

394

 1918 yılının ikinci 

yarısından itibaren Karakalpakistan’ın Amuderya Kolu’nda siyasî durum değişmeye 

başlamıştır. Rus vatandaşlarından birçoğu Amuderya Bölgesine göç etmiştir. Hive 

Hanlığı’nda eski hükûmetin devrilmesiyle Türkistan Cumhuriyeti Halk Komiserler 

Sovyeti oluşturulmuştur.

395

 Karakalpakların yaşadığı Amuderya Bölgesine Çarcuy ve 

Taşkent şehirlerinden Rus askerler gönderilmiştir. Karakalpakistan’ın başkenti Petro-

Aleks, Bolşeviklerin karargâhına dönüştürülmüştür. Bütün askerî harekâtlar bu 

                                                 

392

 Ubeydullah Beyettinov (1887–1956) halk arasında Maksim Han olarak tanınmıştır. Kendisi İşan 

soyundan gelmektedir. Babası İmam İşandır. Çimbay bölgesini ihtilâlci komitelerden korumak için 

epeyce mücadeleler vermiştir. Fakat bu mücadelesinde başarılı olamamıştır. 

393

 B. A. Koşanov,  Bolşeviki v Turkestane: doktrina i realnost 1918–1922 gg. (Bolşevikler 

Türkistan’da: Tez ve Gerçek, 1918–1922), Avtoreferat Doktora Dissertatiya, Moskva 1994, s. 18. 

394

 KAROMA, fond:12, liste:1, dosya:16, s. 70–71; K. Sarıbayev, İstoriya oroşeniya Karakalpakstana 

(Karakalpakistan Sulama Tarihi), Nukus 1995, s. 127. 

395

 B. Hayıt, Türkistan Devletlerinin, s. 235–236. 

---

 

136

bölgeden yapılmıştır. Kızıl ordunun Petro-Aleks’e girmesiyle şehirde bulunan pamuk 

fabrikaları, kreş ve yuvalar, eczaneler, hastaneler ve zenginlerin malları 

devletleştirilmiştir. Bolşevikler, 1918–1919 yılları arasında Türkistan’a ve Hive 

Hanlığı’na yapacakları askerî harekât ve hazırlıkları Petro-Aleks’te planlamışlardır. 

Karakalpakistan’da yönetimin belirlenmesi için seçimler yapılmışsa da yerli halktan 

kimse  Yerli Vekiller Sovyetine girmeyi başaramamıştır. Sınıf mücadelesini yok 

edeceğini söyleyerek iş başına gelen Bolşevikler, seçimler sırasında rüşvet yoluyla 

vekil seçmişlerdir. Yani yeni düzen çarlık yönetiminden hiçbir şekilde farklı 

olmamıştır.  

 

Bolşevikler 1918 yılının sonbaharından Ağustos 1919’a kadar Hive 

Hanlığı’ndaki ihtilâlcilere yardım etmek amacıyla Petro-Aleks şehrine askerî 

birlikler yığmıştır. Harezm halkının örf ve âdetlerini bilmeden hemen 

teşkilâtlanmaya geçen Bolşevikler büyük bir karışıklığa neden olmuşlardır. Rus 

askerleri arasında hırsızlık ve yağmalama olayları yaygınlaşmıştır. Yerli aksakallara 

ve kadınlara saygı gösterilmemesi halkın tepkisine neden olmuştur. Medreseleri ve 

medreselerde okuyanları kendileri için düşman olarak gören ve tedbirler almaya 

çalışan Bolşeviklere karşı halk ayaklanmaları başlamıştır. Bolşevikler gösteriş olsun 

diye 1874 yılında yerlerinden sürülerek Aral kıyılarına yerleştirilen Ural 

Kazaklarının dinî vecibelerini yerine getirmesini, çanların çalınmasını, Hristiyan 

bayramlarının kutlanmasını yasaklamıştır. Bu yasadan da anlaşılacağı gibi sıra 

Müslüman halkın dinî vecibelerini yerine getirmesinin önüne geçmeye gelmiştir. 

Toprağın özelleştirilmesi ve satılması yasaklanarak bütün tarım arazileri 

devletleştirilmiştir.

396

 Fakat bu yasa gerektiği  şekilde yürürlüğe sokulamamıştır. 

Sovyet hükûmetinin akıl almaz politikaları sonucunda Karakalpakistan’da ekili tarım 

arazisinin sayısı yarı yarıya azalmıştır. Büyükbaş hayvan sayısında da önemli 

düşüşler yaşanmıştır. Sovyet hükûmeti kurulmadan önce bir ailede ortalama üç sığır 

bulunuyorsa bu sayı 1922 yılında iki baş sığıra düşmüştür. Pamuk tarımı yapılamaz 

hâle gelmiştir. Sovyet hükûmeti, gıda dağıtımı ve askerî komünizm politikalarıyla 

halkı resmen yağmalamıştır. Çünkü halkın yetiştirdiği her ürün ve maldan askerler 

için pay alınmıştır. Yetiştirilen pamuğun tamamı Rusya’ya gönderilmiştir. 

                                                 

396

 K. Sarıbayev, ayn. esr., s. 128. 

---