GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
125
kendini toparlamaya başlamışken Birinci Dünya Savaşı çıkmıştır. Savaş her şeyi değiştirmiştir. Rusya’daki askerî çöküntü ülkenin siyasî kurumları üzerinde de kendini hissettirmiştir. Bu durum yasama ve yürütme arasında çekişmelere neden olmuştur. Karşılıklı çekişmeler ve savaş, ihtilâl için katalizör işlevi görmüştür. Aslında Birinci Dünya Savaşı sadece Rusya’daki rejimin yıkılmasına sebep olmamış; bunun yerine rejimin sürekliliği için gerekli olan kapasitenin temelini çürütecek derecede iç çatışmaları yoğunlaştırmıştır. Rusya savaşa hazırlıksız yakalanmıştır. 1914–1917 yılları arasında baş gösteren açlık, cephelerde yenilgiler ve ham madde yetersizliği halkın hoşnutsuzluğunu artırmıştır. Ülkenin birçok bölgesinde halk sokaklarda grev yapmaya başlamıştır. Çar II. Nikola, bu hareketleri başıbozukluk olarak nitelemiş ve gerekli önlemleri almada gecikmiştir. Çar, 1905 yılında rejimin hayatta kalmasını ordunun arka çıkmasına borçluydu. Fakat 1917 yılı itibariyle bu etken yok olmuştur. Sonuç olarak hükûmet gözden düşmüş ve Duma, çara çağrı yaparak tahttan çekilmesini istemiştir. 366 Menşevikler, Troçki’nin önderliğinde 1905 yılında Petersburg’ta bir ayaklanma çıkarmıştır. Bunların önderliğinde Moskova ve Petersburg’ta “İşçi Sovyetleri” kurulmuştur. Menşeviklerin çıkardığı bu ayaklanma bastırıldıysa da Çar II. Nikola bazı haklar vermeyi ve Rus Meclisi Duma’yı açmayı uygun görmüş ve bir seçim yasası çıkartılmıştır. II. Nikola’nın bu kararı vermesinde Menşeviklerin çıkardığı ayaklanmanın yanında, Rusya’nın Rus-Japon Savaşı’nda yenilmesi de etkili olmuştur.
1917 yılına gelindiğinde Rusya’da vergi sistemi iflâs etmiş durumdaydı. Savaş harcamaları, erimekte olan altın rezervleri ve dış borçlar ile karşılanmaktaydı. Rus halkının tek seçeneği çarlık rejimine karşı gelmekti. Ülkenin savaşta olması da durumu gerginleştiriyordu. Bu ortamda 8 Mart 1917 tarihinde Petersburg’ta başlayan gösteri ve grevler genel ayaklanmaya dönüştü. 12 Mart 1917 tarihinde Petersburg’ta “İşçilerin ve Askerlerin Sovyeti” kuruldu. Üç yıldır aç, silâhsız ve bıkkın bir biçimde savaş hâlinde olan ordu, çarın yanında yer almayarak ihtilâlci harekete karşılık vermedi. Yapılan ihtilâl iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Birinci aşama olan Mart 1917’de Sovyet yetkilileri ile Duma temsilcileri arasında yapılan görüşmeler sonucu çarlık rejimine son verilmiş ve liberal görüşlü Prens Lvov’un başkanlığında
366 Stephen J. Lee, ayn. esr., s. 184-192. 126
Bolşevikler hariç hemen hemen bütün siyasal eğilimli partilerin katıldığı bir koalisyon hükûmeti kurulmuştur. Bu geçici hükûmet, Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndaki askerî çöküşünü takiben Şubat’ta (Mart) kendiliğinden gelişen bir ayaklanma tarafından apar topar iktidara getirilmiştir. Bu hükûmet Rusya’yı mart ayından ekim ayına kadar yönetmiştir. Geçici hükûmet, aslen Duma’nın komitelerinden birinin üyelerinden ibarettir ve resmî olarak 14 Mart’ta oluşturulmuştur. Lvov, Miliukov ve Guchkov gibi liberallerden oluşan hükûmet, Batı tarzında bir parlamenter demokrasinin geliştirilmesi için çaba göstermiştir. Prens Lvov’un başkanlığında kurulan geçici hükûmette Kerenskiy de millî savunma bakanı olarak görev almıştır. 8 Temmuz’da Lvov istifa etmiş ve hükûmetin başına Kerenskiy geçmiştir. 367
Bu arada 27 Şubat’ta (12 Mart), çalışan sınıfları temsil etmek üzere “Petrograd Sovyeti” kurulmuştur. Petrograd Sovyetine sol, özellikle de daha sonradan Bolşevikler ve Menşeviklerden ayrılan sosyalist ihtilâlciler ve sosyal demokratlar hâkim olmuştur. Temmuz ayından itibaren geçici hükûmete liberal üyelerden ziyade sosyalist gruplar el altından hâkim olmuşlardır. Bolşevikler ise rejimin zayıflığından yararlanabilecek konumdadırlar. Rusya’da Ağustos 1917 yılından itibaren bir geçiş dönemi yaşanmıştır. Geçici hükûmet, desteğini gittikçe kaybetmiştir. Sovyetler ise Bolşeviklerin eline geçmiştir. Bolşevikler, 31 Ağustos (13 Eylül) itibariyle Sovyetlerde çoğunluğu ellerine geçirmişlerdir. Bolşevikler, Sovyet içerisinde Menşeviklerden ve sosyalist ihtilâlcilerden esaslı destek görmüşlerdir. Lenin, Ekim (Kasım) ayında artık zamanın geldiğini ve beklememek gerektiğini ilân ederek yönetimi eline geçirmiş ve Rusya’da Bolşevik İhtilâli gerçekleşmiştir. 368
Rusya’daki bu ihtilâl Türkler arasında hürriyetlerine kavuşacakları gibi bir ümit doğurmuştur. 369
Fakat bütün askerlerin ve memurların yerinde kalması emri bu ümitleri söndürmüştür. 370 Çarlık Rusyası’nın yıkılmasından sonra da Türkistan’ın siyasî durumu eski hâlinde bırakılmıştır. Ruslar, Mart 1917 tarihinde Taşkent’te İşçi, Asker ve Köylü Şûrasını kurmuşlardır. 371
Bu şûraya eski çarlık memurları da temsilci olarak katılmıştır. Rus hükûmeti belli bir zaman geçtikten sonra askerî hükûmeti
367
Kamuran Gürün, Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, II. Baskı, Ankara 1984, s. 663. 368
Stephen J. Lee, ayn. esr., s. 193-197. 369
Abdullah Battal Taymas, Rus İhtilâlinden Hatıralar, I, İstanbul 1947, s. 35. 370
Edward Allworth, Central Asian a Century of Russian Rule, New York 1967, s. 215; Baymirza Hayıt, Türkistan Rusya İle Çin Arasında, s. 213. 371 Edward Allworth, ayn. esr., s. 216-217. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|