GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
115
yüz civarında bir kadın topluluğu yanlarına çocuklarını da alarak protesto amacıyla gelmiştir. Bu protestocular arasında çevredeki bütün köylerden katılımcılar vardır. Bunlar: “Çocuklarımızı ve erkeklerimizi vermeyiz.” sloganıyla askerleri taşlamışlar ve birçoğunu yaralamışlardır. Rus Kazaklarından oluşan askerî bölük, bunlardan birkaçını gözaltına almış ve diğerlerini de dağıtmıştır. 339
Ruslara ve yerli yöneticilere karşı yürütülen bu ayaklanmalar ve protestolar zamanla bütün toplumu kapsamaya başlamıştır. 29 Temmuz 1916’da askerî yükümlülükler konusunda kitle ayaklanmaları başlamıştır. Bu ayaklanmaların en önemli nedeni de köylülerin ve işçilerin nahiye toplantısına çağrılmalarıdır. Çünkü nahiye toplantısına gitmek, aynı zamanda yükümlülükler altın girmek demektir. Şorahan bölgesinde yaşayan birçok aile bu toplantıya katılmamıştır. Askerî yükümlülükler için yaşları uygun olanlar ise ormana kaçmıştır. Çar askerleri her ne kadar kaçanları yakalamaya çalıştılarsa da başarılı olamamışlardır. Böylece gerekli çoğunluk oluşmadığı için toplantı ertelenmiştir. 340
Tamdı nahiyesinde ise asiler nahiye başkanını esir almışlar ve iki gün alıkoymuşlardır. Amuderya Bölümü başkanı, nahiye başkanını kurtarmak için askerî bir bölük göndermiştir. Ayaklanmacılar, askerlere karşı koymak için orman işçilerinden yardım istemişler ve onların atölyelerine gitmişlerdir; ancak ormancılardan gerekli desteği alamadıklarından dolayı esirleri serbest bırakarak ormana kaçmışlardır. 341 Törtkül nahiyesinde meydana gelen bir başka ayaklanmada ise hükûmet binaları ve iş yerleri basılmıştır. Ayaklanma, çarlık askerleri tarafından kısa sürede bastırılmıştır. 342 Bu
mücadele sırasında Hiveli Narbayoğlu, İsmail ve Cumaniyaz Alioğlu hafif yaralanmıştır. Bu ayaklanmaya Bolşevikleri destekleyen Bekcan Babacanov da katılmıştır. 343
29 Temmuz 1916’da Şorahan bölgesine bağlı Sarıbiy nahiyesi başkanı, meclis toplantısı yapmıştır. Bu meclis toplantısına bin kişi katılmıştır. Meclise katılanların çoğunu kadınlar oluşturmuştur. Nahiye başkanı Sadık Bayakov, meclis
339
Ya. M. Dosumov, ayn. esr., s. 64. 340
A. Töreyev, ayn. esr., s. 35. 341
TGVİA RF, fond:400, dosya: 4, s. 106. 342
Habib Tursunov, Vostaniye 1916 goda v Sredney Azii i Kazahstane (Orta Asya ve Kazakistan’daki 1916 İsyanı), Taşkent 1962, s. 272–273. 343 A. Töreyev, ayn. esr., s. 35. 116
toplantısına katılanların sözlerini göz ardı ederek onlara kötü ifadelerle hitap etmiştir. Sadık’ın sözlerine daha fazla tahammül edemeyen halk: “Çarın yalakalarını öldürün. Halk düşmanlarına acımayın! Bu asalaklar kendi çocukları yerine bizim çocuklarımızı askere alıyorlar yahut işlerde çalıştırıyorlar. Bunların ezebildikleri tek insanlar fakir olan bizleriz.” gibi ifadelerle nahiye yöneticilerine saldırmışlardır. Bu saldırı sonucunda da nahiye başkanı Sadık Bayakov, Bağjap köyü aksakallısı Molla Abdullahhoca Kurbanov, Sarıbiy köyü aksakallısı Molla Nurniyaz Zaripov ve Ulubay köyü aksakallısı Kurbankara İbrahimov öldürülmüştür. 344 Nahiye postacısı Kulıbay Seyitov, Amirad köyü aksakalının yardımcısı Balhan Matnazar Margenov, Ulubay köyü ağzası Almambet İbrahimov ise ağır yaralanmıştır. 345 Bu ayaklanmanın elebaşları olarak Böribay Salmenov, Allaniyaz Hudaynazarov, Davlat Yeşimbetov, Cabbar Kusık, Sultan Cabbarbergenov ve Aveztotı Orazbaygamov tespit edilmiştir. Ayaklanan bu insanlar Törtkül’e doğru ilerlemeye başlamıştır. Fakat seksen civarında çarlık askerinin üzerlerine geldiğini öğrenince dağılmışlardır. Ruslar, “Asileri cezalandırmayacağız.” diye ilânlar vermişlerse de yakaladıkları ayaklanmacıları çok ağır bir şekilde cezalandırmışlardır. 346 Bu ayaklanma Çimbay bölgesindeki ayaklanmacıları da cesaretlendirmiştir. 27 Temmuz 1916’da Çimbay bölgesine bağlı Begjap nahiyesinin Koldavlı ve Kepe köylüleri, nahiye başkanı Palvan Töreniyazov’un makamına çıkmışlardır. Fakat araya hatırı sayılır kişilerin de girmesiyle ayaklanmacılar evlerine dönmüşlerdir. Aynı gün Çimbay bölgesine bağlı Yesim nahiyesi köylülerinden yaklaşık iki yüz kişi de ayaklanmıştır. Buna benzer ayaklanmalar Çimbay bölgesine bağlı Janabazar, Nökis ve Çimbay nahiyesinde de ortaya çıkmıştır. Çimbay nahiyesine bağlı Kökşi ve Abraşı köylüleri ayaklanmacıları desteklemiştir. 29 Temmuz’da Çimbay pazarında toplanan ayaklanmacılar Ruslara ve hana karşı mücadele başlattıklarını ilân etmişlerdir. Bu toplantı sırasında Bolşevik Bekcan Kurbanbayev de bildiri dağıtarak ayaklanmayı teşvik etmek yoluyla provokatörlük yapmıştır. 347
Karakalpak, Özbek, Kazak ve Tatarlardan oluşan bin kişilik bu ayaklanmacı grup, Çimbay polis komiserinin evini basarak onu ve eşini öldürmüşlerdir. Polis komiserinin cesedini ise Kegeyli çukurundan aşağı atmışlardır.
344 A. Töreyev, ayn. esr., s. 35-40. 345 ÖZROMA, fond:1, liste:31, dosya: 1134, s. 261; Borba trudyaşihsya Karakalpakii, s. 121. 346 A. İnan, ayn. mkl., s. 27-29. 347 Borba trudyaşihsya Karakalpakii, s. 120–126. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|