GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ

 

145

öncesinde Sovyetler, komitelerdeki vekillerin tamamını kendi aralarından seçmiştir. 

Fakat barışın sağlanmasından kısa bir süre sonra Bolşevikler yerli halka verdikleri 

sözlerde durmamaya ve yeniden bildikleri gibi hareket etmeye başlamıştır. Bu 

nedenlerden dolayı 1921 yılında Çimbay bölgesinde ayaklanan halktan yirmi bir kişi 

tutuklanarak hapse atılmıştır.

420

 Bunlardan bir kısmı başka bölgelere sürgün 

edilmiştir. Bazı yerli beylerin seçimlere katılması yasaklanmıştır. Maksim Han, 

Sibirya’ya sürgün gönderilmiştir. Toprak sahiplerinin çoğu para cezasına 

çarptırılmıştır.  

3-  1929 Tahtaköprü Ayaklanması  

 

Sovyetler, bütün Türkistan’da olduğu gibi Karakalpakistan’da da 1923 

yılından itibaren tek güç durumuna gelmiştir. 17 Ağustos 1928 tarihinde alınan bir 

kararla zenginlerin topraklarının devletleştirilmesine başlanmıştır. Bolşevikler kendi 

politikalarının önünde tehlike olarak gördükleri zenginleri ve din adamlarını bir 

şekilde halk düşmanı ilân ederek onlardan kurtulmayı amaçlamışlardır. Hatta 

Stalin’in emriyle kurulan Molotov başkanlığındaki merkezî komisyon, zengin 

köylüleri; Sovyet hükûmetine karşı olanlar, açıktan karşı olmasalar bile kapitalist 

fikirlere sahip olanlar ve Sovyet hükûmetinin politikalarına muhalefet edenler olmak 

üzere üç gruba ayırarak onlar üzerinde hâkimiyet kurmayı amaçlamıştır. 

Komisyonun planlarına göre Sovyet hükûmetine karşı olanların ve kapitalist 

düşüncelere sahip olanların mülklerinin devletleştirilmesi, kendilerinin bir şekilde 

hapse atılması yahut Sibirya başta olmak üzere başka yerlere sürgüne gönderilmeleri 

gerekiyordu. Sovyet hükûmetine muhalefet edenlerin ise kendi bölgelerinde sürgün 

edilmeleri kararlaştırılmıştır.

421

 Sovyetler, komisyonun bu kararını bütün 

Türkistan’da uygulamıştır. Sovyet hükûmetinin görevlendirdiği insanlar gece gündüz 

çalışarak bu tip insanları belirlemek için fişleme faaliyetleri yapmışlardır. Bu 

politikaların neticesinde Karakalpakistan’da yüzlerce köylü, suçsuz yere başka 

bölgelere sürgün edilmiş; hayvanlarına ve mallarına el konulmuştur. Köylüler silâhlı 

polis kuvvetleri eşliğinde köylerinden çıkarılmıştır. Sovyet hükûmetinin yeni 

uygulamaları köy ekonomisini de krize sokmuştur. Karakalpakistan’da 1920 yılının 

                                                 

420

 Ya. M. Dosumov, Karakalpakiya v godı grajdanskoy voynı 1918–1920-gg. (Karakalpakya İç Savaş 

Yıllarında 1918–1920), Nukus 1975, s. 118. 

421

 N. Bert,  İstoriya Sovetskogo gosudarstva 1900–1991 gg. (Sovyet Devleti Tarihi 1900–1991), 

Vtoroye ispravlennoye izdaniye, Perevod s frantsuzskogo, Moskva 1995, s. 253–543. 

---

 

146

sonunda tarım tam anlamıyla çökmüştür. Tahıl ürünleri yetmez olmuştur. Ayrıca 

hayvancılıktan alınan verim düşmüştür. Pamukçuluğun geliştirilmesi için alınan 

tedbirler sonuç vermemiştir. Karakalpakistan’da kıtlık ve açlık ortaya çıkmıştır. 

Stalin bütün Sovyetlerde baş gösteren bu durumla ilgili: “Ülkemizde köylülerin 

ayaklanması yakındır.”

422

 demiştir. Bu zor şartlar altında siyasî büro çözüm 

arayışlarına girmiştir. Köylere “yirmi binciler” adı altında komünist işçi grupları 

gönderilmiştir. Bu işçiler köylerde kolektif çiftlikler kurarak köylülerle beraber 

çalışmaya başlamışlardır. Devlet topraklarının kolektif çiftliklere dönüştürülmesiyle 

görevli komisyon üyeleri, köylere giderek köylüleri kolektif çiftlik konusunda ikna 

etmeye çalışmışlardır. İkna olmayanları ise tutuklayarak hapse atmışlardır. Köylerde 

korku yoluyla kolektif çiftliklere üye kaydeden hükûmet temsilcileri, üretimi %100 

artıracakları vaadinde bulunmuşlardır. Karakalpakistan’da 1928 yılında kurulan ilk 

üç kolektif çiftlik, zengin ailelerin sürgün edilmesi ve köylülerin korkutulması 

yoluyla kurulmuştur.

423

 Karakalpakistan’da bu şekilde kurulan kolektif çiftliklerin 

sayısı 1929 yılında otuz üçe ulaşmıştır. Yerli Sovyet yönetimi, köylülerin birikimini 

ve insan gücünü kolektif çiftliklere çekmeye başlamıştır. Fakat köylüler özellikle 

kolektif çiftliklerin kurulmasına karşı  çıkmışlar ve bazı dönemlerde silâhlı 

ayaklanmalar çıkarmışlardır. Köylülerin bir kısmı da bilgisini ve emeğini 

vermeyerek bu politikanın başarısız olması için çaba göstermiştir. Sovyetler, 

Karakalpakistan’daki bütün köylüleri arazileriyle birlikte kolektif çiftliğe girmeye 

zorlamış ve bunu gerçekleştirmiştir. Bu olay, halk arasında “çiftlik hareketi” olarak 

adlandırılmıştır. Sovyetlerin tarım politikaları doğrultusunda köylerde yaşayan 

insanlar “çiftlikçi köylü” olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Fakat köylüler 

çiftliklerde çalışmaya başladıktan sonra da direnişlerini sürdürmüşlerdir. Bir kısım 

köylüler açıkça iş bırakmışlardır.  Bir kısmı ise işe gitmeme, çiftlik düzenini bozma, 

toprağı daha fazla işleme, çiftlik toprağını izinsiz kullanma vb. faaliyetlerle bu 

politikaya isteksizliklerini göstermiştir. Çiftliklerden sorumlu olan başkanlık, aynı 

zamanda iş gücü ve iş günlerinin belirlenmesinde yolsuzluklar yapmıştır. Sovyet 

                                                 

422

 N. Bert, ayn.esr., s. 310. 

423

 M. K. Sarıbayev, “Hlopkovodstvo posle obrazovaniya Karakalpakskoy Avtonomnoy oblasti 

(Karakalpak Özerk Vilâyetinin Kuruluşundan Sonra Pamukçuluk)”, Karakalpakstan Vestnik, No:1, 

Nökis 1998, s. 141–143; aynı müellif, İstoriya hlopkovodstva Karakalpakstana (1873–1941) 

(Karakalpakistan’ın Pamukçuluk Tarihi 1873–1941), Avtoreferat Kandidatskaya Dissertatiya, 

Nökis 1998, s. 13. 

---