GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2- Türkistan’ın Yeniden Yapılandırılması
127
kaldırarak “Geçici Hükûmet Encümeni” adıyla yeni bir idare sistemi oluşturmuştur. Şubat İhtilâli, Türkler için çok geniş imkânlar sağlamıştır. Türkistanlılar kendilerine verilen hürriyet serbestliğinden yararlanmak için faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu amaçla 17 Nisan 1917 tarihinde 440 delegenin katıldığı Türkistan Müslüman Kongresini tertiplemişlerdir. 372
Bu kongrede alınan en önemli karar Türklerin geleceğinin Ruslar tarafından belirlenemeyeceğidir. 373 Kongre sonunda 21 Nisan 1917 tarihinde “Türkistan Müslüman Merkez Şûrası” oluşturulmuştur. Bu şûrayı Zeki Velidi Togan, Mustafa Çokay, Ubeydullah Hoca gibi ünlü şahsiyetler yönlendirmiştir. 1 Mayıs 1917 tarihinde ise Bütün Rusya Müslümanları Genel
buna karşı alacağı tedbirler tartışılmıştır. 374 Kongre sırasında kurulan Millî Merkezî Şûra, alınan kararları Ağustos 1917 tarihinde Rus hükûmetine iletmiştir. Fakat Rus hükûmeti Türklere herhangi bir özerklik verme niyetinde olmamıştır. Bunun üzerine Mustafa Çokay önderliğindeki bir grup, Türkistan meselelerini görüşmek için Petrograd’a gitmiştir. Fakat bir sonuç alınamamıştır. 4–5 Kasım 1917 tarihinde Taşkent’teki Komünist Ruslar yönetimi kendi ellerine almak için toplantı yapmışlar ve 11 Kasım 1917 tarihinde Taşkent’teki Geçici Türkistan Hükûmeti Encümeni binasını işgal etmişlerdir. Bolşevik taraftarı olan bu komünistlerin amacı yönetimi tamamen değiştirmektir. Çünkü Şubat İhtilâli’yle kurulan hükûmetin beklenen barışı sağlayamaması, toprak reformunu gerçekleştirememesi, işçilerin sorunlarına eğilememesi ve ekmeğe ihtiyacı olan halkın isteklerini gerçekleştirememesi koalisyonun başarısızlığını göstermiştir. Bunun sonucu olarak halkın Bolşeviklere desteği artmıştır. İhtilâlin ikinci aşamasında, Lenin’in önderliğindeki Bolşevikler, tek kurşun bile atmadan 7 Kasım 1917 tarihinde yönetimi ele geçirmişlerdir. Ordu bunların yanında yer almış, böylece Rusya’da Bolşevik İhtilâli gerçekleşmiştir. 2- Türkistan’ın Yeniden Yapılandırılması 1917 Ekim İhtilâli’nden sonra ihtilâlin oturması için İslâm ülkeleri ile Müslüman toplumlara ihtiyaç duyan Lenin ve arkadaşları İslâm dünyasına önem
372 Z. V. Togan, Bugünkü Türk İli, s. 356. 373 Fazlur Rahman, “Rusya’daki Türklere Karşı Sovyet Politikasının Gelişimi (1917–1965)”, çev: Hakan Kırımlı, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı:22, İstanbul 1983, s. 139–166. 374
İhsan Ilgar, Bütün Rusya Müslümanları Kongresi, Ankara 1990, s. 9–11; Michael Rywkin, Moscow’s Muslim Challenge, New York 1983, s. 20–25. 128
vermeye başlamışlar, çarlık döneminde ezilen toplumların desteğini sağlamayı amaç edinmişlerdir. Sovyet liderleri için İslâm toplumları inançları nedeniyle değil de Doğu’nun ezilen kavimleri olmaları ve Bolşeviklere verecekleri destek açısından önemli olmuşlardır. Bolşevikler, iktidarı elde eder etmez Rusya’daki ve dışarıdaki Müslüman kitleleri kazanmak için harekete geçmişlerdir. Lenin ve Stalin tarafından imzalanan 3 Aralık 1917 tarihli “Doğu İlleri ve Rusya Müslümanları” adını taşıyan beyanname ile bu konuda ilk adım atılmıştır. Bu beyanname ile Doğu illerindeki Müslümanların dinlerini, âdetlerini, millî ve kültürel kimliklerini özgürce yaşayabilecekleri vurgulanmıştır. Bu çağrı Türkistan başta olmak üzere bütün Rusya’da büyük bir yankı uyandırmıştır. Rusya Müslümanlarının çoğu dinî ve millî hürriyet vaadine inanmışlar ve Sovyet rejimine destek olmuşlardır. Ruslar da akıllı bir politika izleyerek 1918 yılından başlamak üzere Rus Komünist Partisine çok sayıda Müslüman kaydetmişlerdir. Türkistan’daki Bolşevik İhtilâli Rus demir yolu işçileri tarafından gerçekleştirilmiştir. 375 Ruslar, 17–22 Kasım 1917 tarihleri arasında yaptıkları 3. Sovyet Kongresi sonucunda Türkistan Sovyet Komiserliğini kurmuşlardır. Bu kongrede 36 adet komiser seçilmiştir. Komiserler de kendilerini Türkistan’ın tek söz sahibi gibi görmüşlerdir. Taşkent’teki Rus komünist hâkimiyeti Mayıs 1918 tarihine kadar “Hâl Komiserleri” ve “Proletarya Otonomisi” adı altında devam etmiştir. 376
Türkistan’daki Sovyetler, 1 Mayıs 1918 tarihinde Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetini kurduklarını ilân etmişlerdir. Ruslar 1917 yılında ilân ettikleri beyannamede vaat ettikleri hakların hiçbirisine sadık kalmamışlardır. 1919 yılından itibaren başta İslâmiyet olmak üzere Müslüman kavimlerin müesseseleri ve gelenekleri kontrol altına alınmıştır. Bolşevikler yerli halkın desteğini alabilmek için en azından Bolşevik sistem tam olarak oturana kadar Türkistan’da Buhara, Harezm, Türkistan (Hokand) ve Alaş Orda millî devletlerinin kurulmasına müsaade etmişlerdir. Türk millî birliğini parçalama yolunda Türklerin oturdukları toprakları ayrı ayrı Sovyet özerk ve müttefik cumhuriyetlere ayırma, Sovyetlerin millî siyasetlerinin ana temelini oluşturmuştur. Bu politikaya özellikle Lenin destek vermiştir. Sovyet yönetiminin izlediği politikalar doğrultusunda 17 Kasım 1917 tarihinde özerkliğini ilân etmiş olan Kazakistan’ın statüsüne son verilmiş ve 20
375
E. Hallet Carr, Sovyet Rusya Tarihi Bolşevik İhtilâli (1917–1923), çev: Orhan Suda, Cilt I, İstanbul 1989, s. 305. 376 Edward Allworth, ayn. esr., s. 161-162. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|