Gistologiya, stitologiya va
Yüklə 12,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
| morfometriya
usuli keng qo'llaniladi. Tasvirlami avtomatik o'rganish sistemasi ham gistologiyada keng o'rin olmoqda. Bu usul o'rganilayotgan gistologik ob’ektlami hajmiy xususiyatlari to'g'risida ob’ektiv ma’lumot olishga yordam beradi. Yuqorida keltirilgan fikr va dalillardan ko'rinib turibdiki. zamonaviy gistologiya ko‘p va turli xil tadqiqot usullarn bilan qurollangan. Ular hujayra, to'qim a, organlaming tuzilishini har tomonlama mukammal o ’rganishga yordam beradi. Matemati- kaning aniq analiz usullari, miqdoriy analiz usuli bu bilimla- rimizni toMdiradi. Elektron mikroskop ostida ko'rish, elektron sitokimyo va radioavtografiyaning qo'llanishi metabolik jara- yonning kechishi to'g'risida to*liq bilim olishimizga yordam beradi. Umuman olganda. bu usullarning barchasi hujayrani, hujayra tuzilmalarini, makromolekulalaming tuziiishi to'g 'risid a aniq bir fikrga kelishimizga, differensirovka, regeneratsiya va irsiy belgilarning nasldan-naslga o'tishini chuqurroq o'rganishimizga yordam beradi. Ikkinchi tarafdan, bu usullar molekulyar biologi- yaning rivojlanishida muhim vosita bo'la oladi. 23 II BOB S IT O L O G IY A Hujayra (lot. cell, cellula, yu non. kytos ) - organizmlar tuzilishining asosini tashkil eluvchi eng kichik tirik birlik hisoblanadi. Sitologiya (ko‘pincha hujayra biologiyasi deb ham ataladi) - hujayralarning takomillashishi, tuziiishi va faoliyatini (yunoncha. kytos - hujayra, logos - ta ’limot) o ‘rganadigan fandir. Bu fan alohida hujayralarning tuzilishini, ularning organizmda umumiy fiziologik jarayonlarda va ushbu jarayonlarni boshqa- rishda ishtirok etishini, yangi hujayralarning hosil bo‘lishini (hu jayralar reproduksiyasi), hujayralarning atrof-muhit sharoitlariga moslashuvini (adaptatsiya), ularning turli fiziologik va patologik omillarga nisbatan javob reaksiyasini va hujayralardagi patologik o ‘zgarishlami o ‘rganadi. Sitologiya asoslarini bilish tibbiyot uchun juda muhim ahamiyatga ega, chunki deyarli barcha kasal- liklaming asosida hujayralarning shikastlanishi va shu tufayli kelib chiqadigan to'qim a va a ’zolar faoliyatining buzilishi yotadi. Hujayralarning ikki, bir-biridan tubdan farqlanovchi - prokariot va eukariot turlari mavjud. Prokariot (yunon. pro - ilgari, oldin + karyon - yadro) hujayralar faqat bakteriyalar va ba’zi suv o‘tlari orasida topilgan. Bu hujayralar mayda (uzunligi 1-5 mkm) bo‘lib„ ularda genetik materialni (DNKni) hujayraning boshqa tuzilmalaridan ajratib turuvchi yadro qobig‘i bo‘lmaydi. Bundan tashqari, prokariot hujayralarda DNK gistonlar (maxsus asosiy oqsillar) bilan bog‘lan- magan va odatda membranali organellalar bo‘lmaydi. Prokariotlardan farqli o ‘laroq, eukariot (yunon. eu - yaxshi + karyon - yadro) hujayralar yirikroq bo‘lib, o‘zida qobiq bilan o ‘ralgan va aniq ifodalangan yadro saqlaydi. Hujayraning genetik materiali gistonlar bilan b o g iiq b o iib , sitoplazmasida k o ‘plab membrana bilan qoplangan (membranali) organellalar uchraydi. Gistologiyada "hujayra" deganda to ‘qimalar, a ’zolar va yaxlit organizmning asosiy elementi bo‘lgan faqatgina eukariot hujayralar nazarda tutiladi. Shunday qilib, hujayra qobiq bilan chegaralangan, sitoplazma va yadrodan iborat tirik tizim bo‘lib, o ‘simlik va hayvonlar hayotining asosini tashkil qiiadi. 24 |