173
Daşınma
və logistika
MODUL VIII. DAŞINMA VƏ LOGİSTİKA
Daşınma
Daşınma – malların mənbədən təyinat nöqtəsinə qədər fiziki hərəkəti deməkdir.
✓ Daşınma coğrafi cəhətdən müxtəlif ərazilərdə yerləşən tərəflərin imkanlarını əlaqələndirir
✓ Daşınma təchizat zəncirində vaxtın və ərazilərin əlverişliliyini düzgün müəyyən etməyə kömək
edir
✓ Daşınma həmçinin şirkətin maliyyə nəticələrinə güclü təsirə malikdir
Logistika
Logistika – malların, xidmətlərin və müvafiq məlumatların hərəkətinin və saxlanmasının
müştərilərin tələblərinə uyğunlaşdırılması məqsədi ilə istehsal nöqtəsindən istehlak
nöqtəsinə qədər çatdırılmasının planlaşdırılması, yerinə yetirilməsi və effektiv idarə
olunması prosesidir.
Council of Logistics Management, http:cscmp.org
Logistikada əsas axınlar aşağıdakılardır:
✓ Materialların axını
✓ Məlumatların axını
✓ Maliyyə axını
✓ Xidmətlərin axını
Logistikanın növləri
Çatdırma logistikası:
İxracatçıdan alınan malların çatdırılmasını əhatə edir
Materialların idarə olunması:
şirkət daxilində malların və onun komponentlərinin daşınmasıdır
Malların paylanması:
malların istehsal sahəsindən istehlakçıya çatdırılmasıdır
Malların göndərilməsinin idarə olunması:
geniş mənadadır, materialların daşınmasını və iştirakçılar
arasında əlaqələrin istehsal sahəsindən istehlakçıya qədər hərəkətini əhatə edir.
174
İXRACATÇILAR ÜÇÜN TƏLİMAT KİTABI
Daşınma və logistika
Logistikanın tətbiq olunduğu əsas sahələr aşağıdakılardır:
✓ Təchizat (alış) logistikası
✓ İstehsal logistikası
✓ Paylama (yayım) logistikası
✓ Nəqliyyat logistikası
✓ Ehtiyatların logistikası
✓ Anbar logistikası
✓ Xidmət logistikası
✓ Məlumat logistikası
Logistikanın əsas prinsipləri:
✓ Sisitemli yanaşma
✓ Ümumi xərclər
✓ Qlobal optimallaşdırma
✓ Əlaqələndirmə və inteqrasiya
✓ Xərclərin
bölüşdürülməsi və kompromis
✓ Logistika xidmətlərinin inkişafı
✓ Modelləşdirmə və məlumat-kompüter dəstəyi
✓ Müvafi q sub-sistemlərin hazırlanması
✓ Keyfi yyətin idarə olunması - TQM (Total Quality Management)
✓ Davamlılıq və uyğunlaşdırma
Nəqliyyat logistikasının əsas vəzifələri aşağıdakılardır:
✓ Nəqliyyat sistemlərinin, eləcə də nəqliyyat dəhlizlərinin və nəqliyyat zəncirinin yaradılması
✓ Nəqliyyat-anbar prosesinin texnoloji vəhdətini təmin etmək
✓ Nəqliyyat vasitəsinin növünün seçilməsi
✓ Daşınmanın optimal marşrutunun müəyyənləşdirilməsi
✓ Daşınma prosesinin vahid planlaşdırılmasının, daşınmada iştirak
edən tərəfl ərin texniki
təchizatının və iqtisadi maraqlarının təmin olunması
Mal
göndərənlər
Xammal
Çatdırma logistikası
Materialların
idarə olunması
Malların
paylanması
İstehsal
Paylanma
mərkəzləri
Müştərilər
Hazır
məhsullar
175
İXRACATÇILAR ÜÇÜN TƏLİMAT KİTABI
Daşınma və logistika
Logistikada əsas iştirakçılar
Malgöndərən
(Shipper/Consignor)
Mal alan
(Consignee)
Hökumət
(Government)
Daşıyıcı
(Carrier)
İctimai
(Public)
Daşıyıcı
✓ Nəqliyyat xidmətləri göstərir
✓ Yüklərin daşınmasını təmin edir
✓ Əsasən nəqliyyat vasitələrinin sahibi və ya onları idarə edən olur
3PL
Logistikada çox istifadə olunan terminlərdən biri də 3PL-dir. 3-cü tərəfi n logistikası
(Th
ird Party
Logistic) – sadəcə öz məhsul və materiallarının tamamının və ya bir hissəsinin daşınmasının və ya idarə
olunmasının alıcı və satıcıdan başqa 3-cü tərəfə həvalə edilməsidir.
Üstünlükləri:
✓ Xərclərin azaldılması
✓ Səylərin
əsas iş üzərində cəmləşməsi
✓ Eff ektivlik, xidmətlərin olması və çeviklik
✓ Sahələr üzrə ixtisaslaşma
Çatışmazlıqları:
✓ Nəzarətin itirilməsi
✓ Şirkətdaxili işçi qüvvəsinə təsiri
ƏSAS NƏQLİYYAT / DAŞINMA ÜSULLARI
Boru Kəmərləri
(Pipelines)
Dəmiryolu
(Rail)
Avtomobil
(Truck)
Su yolu
(Water)
Hava yolu
(Air)
176
İXRACATÇILAR ÜÇÜN TƏLİMAT KİTABI
Daşınma və logistika
Kəmərlər
✓ Maye və qaz şəklində olan məhsulların daşınması
üçün istifadə edilir
✓ İlkin kapital xərcləri yüksəkdir, amma etibarlıdır
✓ Orta sürət aşağıdır, amma davamlı olduğuna görə məqbuldur
✓ Kəmərlərin əksəriyyəti şirkətlərə məxsusdur
Dəmiryolu
✓ Ağır yüklərin daşınması üçün əlverişlidir
✓ Avtomobil ilə daşınmadan daha ucuz və əlverişlidir
✓ Sabit
xərcləri yüksək, dəyişən xərclər isə azdır
Avtomobil
✓ İstənilən yerə getmək imkanı yüksəkdir
✓ Daşıma imkanları dəmiryoluna nisbətən daha azdır
✓ İlkin xərcləri çox yüksək deyil, lakin əməliyyat xərcləri yüksəkdir
Su yolu
✓ Ağır yüklərin daşınması üçün əlverişlidir
✓ Aşağı qiymətli məhsulların uzaq məsafələrə daşınması üçün əlverişlidir
✓ Daşıma imkanları
çox yüksəkdir
✓ Əməliyyat xərcləri dəmiryolu və avtomobildən daha ucuzdur.
Hava yolu
✓ Sürətlidir
✓ Bahadır
✓ Etibarlıdır
NƏQLİYYAT SƏNƏDLƏRİ
Nəqliyyat qaiməsi (Waybill)
–Bu sənəddə malların təsviri, malgöndərən və mal alanın məlumatları,
malların göndərilmə və təyinat məntəqələri, malların daşınma şərtləri və digər məlumatlar öz əksini
tapır. Nəqliyyat qaiməsi ən vacib nəqliyyat sənədi hesab edilir. Adətən bu sənədin 3 əsli tərtib olunur və
malın ölkədən çıxarılması üçün onun əsli tələb olunur.
Konosament (Bill of Lading
) - Malları daşıyanın malgöndərənə verdiyi yükün qəbul edilməsi
haqqında və mal alana təhvil vermək öhdəliyini əks etdirən sənəddir. Konosamentin xüsusiyyətlərindən
aşağıdakıları qeyd etmək olar:
✓ Hüquqi
sənəddir, həm mal göndərənin, həm də daşıyıcının öhdəliklərini müəyyənləşdirir
✓ Malları aldıqdan sonra daşıyıcı konosamenti imzalayır və malgöndərənə verir, bu sənəd malların
daşınma üçün qəbul edildiyini bildirir
✓ Müxtəlif növləri
Əlavə 8-1
Nəqliyyat
qaiməsinin nümunəsi
Əlavə 8-2
Konosament nümunəsi
