Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 401 sənətkar, yazıçı və həyat, yazıçı və tarix konteksindən yaradıcılıq fəaliyyəti geniş araşdırılmalıdır. Hər bir sənətkar, nasir, şair, dramaturqun yaradıcılığı B.Nəbiyev kimi böyük ədəbiyyatşünasların sayəsində geniş ədəbi-elmi-bədii təhlilini almış, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında rolu, mövqeyi araşdırılmış, sənətkar həyat prizma- sından əsl bir yazıçı, sənətkar kimi ədəbiyyatımızda tutduğu mövqe müəyyənləşdirilmişdir. Məhz Mir Cəlal, M.Arif, M. Cəfərov, M. Təhmasib, C.Xəndan, K. Talıbzadə, N. Cəfərov, Şamil Salmanov, Bəkir Nəbiyev, Cəlal Abdullayev və s. kimi böyük elm xadimləri Azərbaycan ədəbiyyatının keçmişini, bu gününü müasir inkişaf prosesini tədqiq etmiş, təhlilini vermişlər. Bəkir Nəbiyev milli ədəbi tənqidin, maarifçiliyin, ədə- biyyatşünaslığın inkişafında ilk addımlarını atan, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının görkəmli şəxsiyyətlərindən, gözəl simalarından biri olan F.Köçərlinin yaradıcılığının elmi-nəzəri təhlilini aparmış, ilk dəfə XX əsrin ilk dövrlərinin bu böyük ədəbiyyatşünasının həyatı, yaradıcılığı haqqında monoqrafiya yazmışdır. F.Köçərlinin həyat və yaradıcılığını, maarifçilik fəaliyyətini, onun ədəbi tənqid sahəsindəki elmi görüşlərini, onun xalq ədəbiyyatımızın toplanmasında, nəşr edilməsində, milli ədəbiyyat tariximizin yaradılması sahəsindəki elmi fəaliyyətini araşdırmış, tədqiq etmiş, bu böyük sənətkarın elmi- bədii-ədəbi irsinin ədəbiyyatşünaslıq baxımından zəngin, tutarlı faktlarla hərtərəfli təhlil və tədqiqatını vermişdir. Sovet ədəbiyyatı, onun problemləri ilə yaxından məşğul olan tədqiqatçıdır. «Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı» adlı əsərində o, Böyük Vətən müharibəsi illərində ədəbiyyatın xalqa xidmətini, cəmiyyətlə, xalq həyatı ilə bağlılığını, Azərbaycan şairlərinin, yazıçılarının, nasirlərinin Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 402 qələmi ilə xalqın faşist işğalçıları üzərindəki qələbəsinə xidmət etdiyini, Böyük Vətən müharibəsindən sonrakı illərdə də ədəbiyyatın bu ideyalarla kökləndiyini, sovet adamlarının, Azərbaycan oğullarının müharibədə göstərdikləri mərdlikləri tərənnüm etdiklərini, bu əsərlərin insanlarda yaratdığı vətənpərvərlik hisslərinin yüksəldilməsinə xidmət etdiyini izləyir. O, milli ədəbiyyatşünaslığımızın inkişafına misilsiz xid- mətlərini vermişdir. Uzun illər alim bu sahədə çalışmış, qiy- mətli bir tədqiqat işini üzə çıxartmışdır. Keçmiş SSRİ döv- ründə SSRİ EA M.Qorki adına Dünya ədəbiyyatı İnstitutunun tərtib etdiyi 6 cildlik «Çoxmillətli sovet ədəbiyyatı tarixi» əsərinin müharibə dövrünə və müasir ədəbiyyata həsr olunmuş cildlərinin də müəlliflərindən biri olmuşdur. Şamil Salmanov yazır: «Buraya onun «Azərbaycan Sovet ədəbiyyatı tarixi» əsərinin yaradılmasında müəllif və redaktorlardan biri kimi iştirakını da əlavə etmiş olsaq, görərik ki, Azərbaycan sovet ədəbiyyatı tarixinin və nəzəriyyəsi problemlərinin tədqiqi Bəkir Nəbiyevin ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyətində əsas elmi istiqamətdir. Ədəbiyyatın tarixi inkişaf xüsusiyyətini sosial- ictimai gerçəkliyinin hərəkəti ilə qarşılıqlı əlaqədə təhlil, ədəbi prosesin yüksəliş meyllərinin ümumiləşdirilməsi, bu meyllərin ədəbiyyatın müsbət qəhrəman, şəxsiyyət konsepsiyasında konkret ifadəsinin dürüstlüklə təyini, onun canr, üslub zənginliyini izah etmək Bəkir Nəbiyevin Azərbaycan Sovet ədəbiyyatı tarixi və nəzəriyyəsi məsələlərinə aid tədqiqatlarının təqdirəlayiq məziyyətlərindəndir. O, ədəbiyyatda hər cür yeniliyi tez görən, onun ədəbiy- yatın inkişafına, zənginləşməsinə xidmət edən tərəflərinin təhlilini verərkən oricinallığı, özünəməxsusluğu ilə seçilən alimdir. Sənət, sənətkar və zaman 403 Abid Tahirli publisistikanın ən yaxşı nümunələrini yaradan publisist, alimdir. C.Hacıbəylinin «Hacı Kərim» povesti, «Dədə Qorqud aliliyi», məqalələr toplusu, «Sən həmişə bizimləsən» İ.Əfəndiyev haqqında xatirələr toplusu onun tərtibi ilə nəşr olunmuşdur. «Mühacirətə qədərki dövr», «Azərbaycan mühacirəti» və s. kimi onlarla kitabları nəşr olunmuş, qələmini həm publisistika sahəsində, həm də ədəbiyyatşünaslıq sahəsində sınamış, uğurlu fəaliyyəti ilə tanınan alimdir. Tənqidçi, ədəbiyyatşünas Aqil Hacıyev «70-ci illərdən rus ədəbiyyatı tarixi və qarşılıqlı ədəbi əlaqələr, türk folkloru problemləri mövzusunda», elmi məqalələri ilə, müasir ədəbi prosesin inkişafında ədəbiyyatşünas və tənqidçi kimi tanınır. Əsərləri xarici ölkələrdə çap olunub. Onlarla kitabların müəllifidir. Tənqidçi, publisist, ədəbiyyatşünas Alxan Bayramoğlu «Mirzə Ələkbər Sabir» (həyatı və əsərləri), «Şamaxıda maarif və maarifçilk (X1X əsrin ortalarından mart, 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit), «Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə ədəbiyyat», «Qafqaz, imdadına çatar türkün könül nəğmələri» və s. kitabların müəllifidir. Əsəd Cahangirin ədəbi tənqid sahəsində fəaliyyəti geniş- dir. Onun Mahmud Kaşğarlının «Divani lüğət-it Türk» əsəri haqqında tədqiqatı oricinal monoqrafik araşdırma kimi dəyərlidir. Ə.Cahangir çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının ədəbi-tənqidi məsələləri barədə çoxlu sayda elmi, ədəbi, bədii, publisistik əsərlərin müəllifidir. Tənqid göründüyü kimi ürəkaçıcı söz deyil. Tənqidi hər istedadsız, zəif istedad sahibi «həzm» edə bilmir. Amma həqiqət nə qədər acı olsa da, ona zaval yoxdur. Doğru söz de- mək, doğru sözə çağırış, sənətkara ədəbiyyat aləmində uğurlu, dəyərli əsərlərin müəllifi kimi qalmaq üçün tənqidin sözü Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 404 mütləq lazımdır. Ədəbi tənqid ədəbiyyatın tərəzi daşıdır. Düzgün çəki, qiymət ədəbiyyata xidmət edəndə dəyərli olur. Əfsuslar olsun ki, bugünkü ədəbiyyat aləmində tənqidçi çox azdır və onların işinə mane olan qüvvələr isə çoxdur. Amma az da olsa tənqid varsa, bu da ədəbiyyatımızın xeyrinədir. Baxmayaraq ki, bu gün hər hansı bir tənqidçi ədəbiyyatdakı zəif əsərlər, onların nöqsanlarını deyən tənqidçini ya sevmir, ya ona qərəzli yol tutur, onun nüfuzdan salmaq üçün öz əlindəki imkanlarından istifadə edir. Onu «susdurmaq» üçün «planlar» qurur və yenə də deyirəm ki, təəssüflər olsun ki, bir çox hörmətli tənqidçi alimlərimizin şair, nasir, dramaturqlarımız müəyyən kiçik detallara irad tutmasına dözmür, hansı ki ona tənqidçi münasibətini bildirib-özünə qarşı qərəzçi münasibət kimi qəbul edir, qəzet və curnal səhifələrində «hücuma» keçir. Bunları oxucu açıq-aydın görür. Əsəd Cahangir belə hücumlara məruz qalan tənqidçidir. Özü öz çəkisini, sözünün çəkisini biləndir. Onun üçün qurulmuş tələyə düşsə də, əqidəsinə sadiq qalır. Əsəd Cahangir yaxşı əsərə, qüdrətli sənətkara da ədəbi tənqidin gözüylə yanaşan cəsarətli tənqidçidir. Onun «Ağ saç, qara saç» əsərinə ön söz yazan prinsipial, yetərincə ədəbiyyat aləmində tanınmış ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi A.Əm- rahoğlunun bu fikrinə hamımız şərik olmalıyıq ki, «Əsəd ədəbi prosesin faktına çevrilmiş nümunələrlə, başqa sözlə, yazılıb çap olunmuş əsərlərlə işləyir. Onun yazılarında qiymətləndirmə təhlili əvəz etmir, daha doğrusu, o, müraciət etdiyi əsərin, sənətkarın ədəbiyyat tarixindəki və ya müasir ədəbi prosesdəki yerini, rolunu, əhəmiyyətini, klassik, dahi və s. olub- olmamasını müəyyənləşdirmək kimi perspektivsiz zəhmətə qatlaşmır. Qiymətləndirmə ixtiyari və ya qeyri -ixtiyari seçim prosesində, yazı fakta çevrilənə qədərki mərhələdə təzahür edir. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|