Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 393 Ədəbiyyatımızda belə mövzulara çox rast gəlmişik, onların hamısı bədii cəhətdən dəyərli də deyil. Amma Əli Rzanın bu «ittihaf»ları bənzərsizdir. Bənzərsizliyinin bir cəhəti də onun ittihaflarında duyduğumuz bəşərilikdir, insanın insana qayğısı, məhəbbətidir. Bu ittihaflar dilucu deyilməyib, onlarda bir şair qəlbinin üzdə görünməyən, sətirlərin, sözlərin içində yatan dərya misallı xalları var. O «gül»lər, «buta»lar Əli Rzada olduğu qədər bir çox şairlərin yaradıcılığında görünmür. Şahmar Əkbərzadənin yarımçıq şair taleyinin onu tanıyanların qəlbində yaratdığı ağrı-acıları ümumiləşdirən ''şairin taleyi'' şeiri fəlsəfədir. Nədir şair taleyi?- İnsan övladı üçün ömrünü, həyatını təhlükədə qoyub ona od-həyat gətirdiyi üçün zəncirlənmiş Prometey taleyi, ''qisməti tənhalıq tamı'', qisməti, piri ''cəllad kötüyü'', ''sinəsi bir edam yeri'', meyvəsi doğmalaşan bar ağac»ıdır. Şahmar Əkbərzadə ömrünün yarımçıqlığında bir insan yoxluğundan doğan dərd-qəm qalaq- qalaqdır. Əli Rzanın tanıdığı bir ''bazar'' var. Dünyanın bu bazarında hərə bir şey satır, satsın cəhənnəmə, qoy dolandırsın özünü, şəxsi boğazını saxlasın, amma bu bazarda şairin qəzəbinə tuş gələnlər, dünyanın rahatlığını pozanlar bazar haqqını, nizamını pozanlardır. Onlar ki, dünyanın ''bazarını'' ''açıblar''- orda ''şıdırığı torpaq alveri gedir''. Bir tərəfdə Kosova, Bir tərəfdə Qarabağ satılır… Yanıb ''kösövə'' dönmüş o Qarabağ şairin and yeri, yurd yeri, Məkkəsi, qibləsidir. Əlindən alınıb, satılıb, ''sahibinin sinəsinə dağ çəkilib, yüz min atlar içində seçilən Qarabağ atlarının sahibi başqa, satanı başqa, alanı başqadır''. Bu haqsız, ədalətsiz dünyada şair çox şey gözləyir. Nə qədər ki bu dünyada ''dostunu, arkadaşını, lap doğma qardaşını satanlar Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 394 var'' tənəli baxışlardan utanmır, dərisi qızarmır, gönü qalındır, onun üçün bu dünyada hər şey pulla ölçülür, mənəviyyat kasaddır, onların əməlləri dünya bazarına da yol açır. O, murdar qəlblilər üçün nə insanlıq var, nə bəşər var. Öz çılğın, vəhşi arzularını, azğın nəfslərini cilovlaya bilməyənlər Fələstin, Kosova, Qarabağ faciəsini törətdi, İraqı cəhənnəmə çevirdi. Şairi narahat edən bunlardır, bunların axırı isə yoxdur. Çünki dünyada özünə ''bazar açanlar'' var, insanlıq deyilən bir varlığa qarşı çıxmaqla Nələ bazara çıxarılmağa Nə çox mallar var. Nələ neçəsinin yalağına tökülməyə dadlı yallar var. Növbədə İran var, Aldadıb tovlanan Turan var. Bazardı da nə iman var Nə Quran var. Bəli, ən kiçik bazarda çəkidə aldadan-satan, hətta çəki daşlarının içinə, çölünə əl gəzdirənlər elə dünyanın satılmasının təşkilində əlləri ''bulaşanlardır''. Ona görə də şair bazara etinasız yanaşır. Onun ''…Bazardı da nə iman var nə Quran var''misrasının canında nələr yoxdur? İlahi ''bazardı da….''o son nöqtələr hər biri çuqundan tökülmüş, qaldırılması, götürülməsi qeyri-mümkün olan insan dərdi, faciəsi, əzabı ilə doludur. Bunları şair görür, yaşayır. Ona görə gah hirslənir, gah laqeydləşir, gah da sözaltı söz qılıncının tiyəsini elələrinin ürəyinə saplayır. ''Haqq ilə nahaqq kəllə-mayallaq olan'' bir dövrdə yaşayan şair doğrunu yalan yerinə, «yəhəri palan yerinə», «pulsuzu kalan yerinə» satan bu dünyanın bazarı ''hərracdır'',''hərənin canına dolub bir cür azar''-deyir. Sənət, sənətkar və zaman 395 Əli Rza Xələfli millətinin, xalqının başına gətirilən dərd- lərin, faciələrin kökünü axtarır. Görür, görəndə göynəyir, göynərtisi şeirə dönür, yana-yana bir üzü ümidsiz, bir üzü giley-güzar içində çırpınır. Bir yerə yığışmayan, ''hərəsi bir dildə danışan'' millətinin milli qeyrət çəkən oğulları arasında söz birliyinin, əməl birliyinin olmaması ucbatından ''ta- pammadıq dərdimizi'', ''yaxşı-yaman qarışdı, seçəmmədik mərdimizi'', ''sözümüzü zor elədik, acıtması qırdı bizi'', ''Vallah Allaha qardaşdı, qorumadıq yurdumuzu''- deyir. Bu deyimdə yenə günü-günə satmamağı, bir araya gəlməyi, birləşməyi, ''acı bağırsaq kimi'' uzanan bu yollarda, bu faciələr əlində məhv ola biləcək təhlükəni görməyə çağırır həmvətənlərini: Sökməmiş indi sökək, Əkməmiş indi əkək, Deməmiş indi deyək, Bəlkə bir gün sordu bizi. -misralarında bu gün xalqın, əldən getmiş torpaqların, tale yüklü məsələlərin həlli naminə ortaq bir fikrə gəlməyin, bir- ləşməyin, bir olub bizlərdən asılı olan məsələlərin həlli naminə hərəkət etməyin vaxtı çatdığını bildirir. Əli Rza Xələfli şeirlərində müxtəlif qələm dostlarına, şəx- siyyətlərə müraciətlə yazdığı əsərlərində də Vətən qeyrəti çək- mək, Azərbaycan xalqının yaralarına məlhəm olmaq istəyi, millətinin qeyrətini, təəssübünü çəkənlərə məhəbbət və hörmət daha lirik və təsirli bir dillə tərənnüm olunur. Bu gün ədəbiyyatşünasların qarşısında çox böyük məsul vəzifələr durur. Ədəbiyyatın bu bulanıq burulğanında duruluğu göz oxşayan sənət, qələm sahiblərinin yaradıcılığı haqqında söz demək, onun bütöv yaradıcılığı haqqında ədəbi-tənqidi fikirlərini açıqlamaq, ədəbiyyatın inkişafında səmərəli xidmətləri ilə seçilənləri seçib «saf-çürük» edib, xalqına Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 396 çatdırmaq özü də ədəbiyyatın xeyrinədir. Sənətimizin milli- mənəvi kökləri üzərində inkişafına mayak olmaq lazımdır. Bəzən qələm sahibi azad sənət siyasətinin də nəyə xidmət etdiyini düzgün anlamalı, qarşısına qoyduğu məqsədlərə çatmaq üçün xalq, milli mənafe çərçivəsində yeriməlidir. Məqsədimiz dünyaya Nizami, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Vurğun, Rəsul Rza və adını çəkmədiyim neçə-neçə sənətkarlar vermiş Azərbaycan ədədbiyyatının XX-XXI əsrdə də öz yoluyla getməkdə olduğunu, hələ bundan sonra da bəşəri ədəbiyyatı öz zəngin əsərləri il zəngindləşdirəcəyini göstərməkdir. Bu gün Əli Rzaların, Məmməd Aslanların, Sücaətlərin, Bəhmən Vətənoğullarının…., neçə-neçə sənətkarın öz layiqli qiymətini almamasında günahkarıq. Təkcə öz əsərləri ilə deyil, bütün yaradıcılığı ilə ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin inkişafına çalışıb, baş redaktoru olduğu «Kredo» qəzetinin fəaliyyəti buna sübutdur. Allahverdi Eminov, ədəbiyyatşünas, tənqidçi, alim kimi 60-cı illərdən dövri mətbuatda çıxış edir. «Elmi fantastik canrın nəzəri problemləri, yaradıcılıq psixologiyası ilə məşğul olur. «Payıza qədər» (esselər), «Sarı çiçək» (fantastik povestlər), «Yuxuda dirilən adam» (roman), «Boz itin ölümü» (hekayələr) və s. bədii kitabları ilə yanaşı «Pedaqogika», «Gördüklərim, yazdıqlarım», unutduqlarım», «Sözdən saray tikən» şair kimi onlarla elmi, publisist kitabların da müəllifidir. Müstəqillik dövrünün tənqidi və ədəbiyyatşünaslığı özün- dən əvvəlki dövrlərdə yaranmış «ən yaxşı, ən mütərəqqi, novator ənənələrinə» əsaslanarq müəyyən bir mərhələyə çat- mışdır. «Tənqid və ədəbiyyatşünaslıq həmin illərdə də milli müstəqilliyimizin inkişafı, onun humanitar sahələrdə də bərqərar olması üçün çox işlər görmüşdür. Tənqid və ədəbiyyatşünaslıq ədəbiyyat tarixi, müasir ədəbi proses, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|