Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 205 sevinc», «Eşitmədiyim mahnı», «Qoy bizimlə qalsın» və s. ki- tabları Moskvada kütləvi tiracla nəşr olunmuş, əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuş, «Bayquş gəlmədi», «Bütün yaxşılıqlar üçün ölüm» əsərləri Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. «Böyük şəhərin nağılları», «Katastrofa» (1963), «Uşaqlığın son gecəsi» (1968), «Naməlum mahnı», «İki povest» əsərləri rus dilində nəşr olunmuşdur. Bu dövrdə ailə-məişət mövzusunda, xalqın mənəvi saflığına həsr edilmiş əsərlər yaranırdı. S. Rəhimovun «Saçlı» romanının son cildləri, «Ağbulaq dağlarında» romanları, «Ata və oğul», «Arzu», «Yanan buludlar» povestini, müharibə mövzusunda İ.Qasımov və N. Seyidbəylinin birlikdə yazdıqları «Uzaq sahillərdə», S.Vəliyevin «Mübahisəli şəhər», M.İbrahimovun, Ə.Vəliyevin, İ.Şıxlının bir sıra hekayələri, Ə.Əbülhəsənin «Müharibə», M.Cəlalın «Yaşıdlarım» romanları, M.Hüseynin «Fəryad» povesti yazılır. Böyük Vətən Müharibəsi mövzusunda yazılmış, müharibə həyatı geniş epik lövhələrlə təsvir edilmiş, azərbaycanlı döyüşçülərimizin Krım cəhbəsində, Adriatik dənizi sahillərindəki Triyest torpağında partizan hərəkatında fəal iştirakı və s. məsələlər geniş təsvirini tapmışdır. İsmayıl Qarayev XX əsrin 50-ci illərindən hekayə, roman, povest və oçerkləri ilə tanınır. O, «O və mənim anam» (1964), «Aydınlıq» (1968), «Tərtərin mahnıları» (1969), «Əməyin bəhrəsi» (1972), «Gecə keçir» (1973), ölümündən sonra «Dağlar dağımdır mənim» (1994), «Sxodka» (mikroroman), «Yalandır» (mikroroman), «İnsan var hələ» (mikroroman) kimi 25-ə qədər kitabın müəllifidir. Repressiyaya məruz qalmış, uzun müddət həbsxanalarda mənəvi və cismani əzab çəksə də, sonralar bəraət almış, ömrünün sonlarına qədər doğma Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 206 kəndlərində yaşamış İsmayıl Qarayevin əsərləri bədii cəhətdən dəyərli əsərlərdir. Mikayıl Rzaquluzadə nasir, şair, tərcüməçi kimi zəngin yaradıcılığı ilə tanınır. 20-dən çox («El gücü», «Ağ dana», «Qu gölü», «İstək», «Dan söküləndə». «Ölkənin çiçəkləri», «Nəsillərdən-nəsillərə», «Yaz günəşi» və s) bədii kitabların müəllifidir. Ədəbi fəaliyyətə 1923-cü ildə «Abdulla Şaiq» kitabçasına daxil edilmiş «Müəllim» şeiri ilə başlayan M. Rzaquluzadənin dünya və keçmiş SSRİ xalqlarının ədəbiyyatından tərcümələri var. 60-dan çox tərcümə kitablarının müəllifi M.Rzaquluzadənin tərcüməçilik fəaliy- yətinin genişliyi, zənginliyi insanı heyran qoyur. Onun tərcü- mələrində Nizami, Y.Lebedinski, T.Oldric, R.Kiplinq, M.Şoloxov, A.Düma, İ.S.Turgenev, A.Darbni, L.Tolstoy, S. Svift və adını çəkmədiyim onlarca sənətkarların əsərlərini dilimizə tərcümə etməklə dünya ədəbiyyatı haqqında Azərbay- can oxucularının biliklərini dərinləşdirmiş, ədəbiyyata marağı gücləndirmişdir. Sənət, sənətkar və zaman 207 XX ƏSRİN 60-80 -cı İLLƏR ƏDƏBİYYATI, SENZURA... XX əsrin 50-ci illərinin sonu, 60-cı illərin əvvəllərində sovet cəmiyyətində şaxtası qılınc kimi kəsən kommunist ideo- logiyasının buzu yavaş-yavaş sınmağa başladı. Sosializm realizm metodu ədəbi yaradıcılığa polad kimi sərt təzyiqini artıq göstərə bilmirdi. Yazıçının müstəqil düşünmə, yaratma hissi, azadlıq duyğuları bu polad hasarları uçururdu, sənətkar istəyi bu buxovları qırırdı. Cəmiyyətdə gedən quruculuq işləri, hər sahədə özünü göstərən müvəffəqiyyətləri ilə yanaşı, qüsurları, problemləri ilə də ədəbiyyatın mövzusuna çevrilirdi. Repressiya, şəxsiyyətə pərəstişin faciəvi nəticələri, stalinizm siyasətinin dəhşətləri ədəbi mövzulara yol alırdı. Sovet kommunist ideologiyasının Azərbaycan vətəndaşlarına, bütövlükdə Azərbaycana, onun alim, ziyalı, kütləsinə vurduğu zərbələr ifşa edilirdi. Buxovlanmış ədəbiyyat kommunist ideologiyası, sosializm quruculuğu çərçivəsindən çıxırdı, ümumbəşəri mövqe tuturdu, insanın daxili aləminə, mənəvi dünyasına maraq artırdı. Yazıçı psixologiyasında çərçivələr görünməməkdə idi. Kommunist ideologiyasına zidd əsərlər çətinliklə də olsa yaranmaqda idi. 50-60-cı illərdə ədəbiyyata gələn yeni istedad sahibləri əvvəlki yazıçı nəslindən fərqli düşüncələrlə yaşayıb-yaradır. Ədəbi prosesdə yeni bir ab-hava duyulur. Bu da ədəbiyyatımızın, Azərbaycan ədəbiyyatının ümumi xarakterinə, məzmununa «həlledici təsir» göstərirdi: hər dövrdə cəmiyyətin aparıcı qüvvələri olan alimlər, şairlər, yazıçılar, dramaturqlar mövcud cəmiyyətlərində gördükləri çatışmazlıqlarla barışmamış, bu və ya digər şəkildə, sətiraltı mənalarla, üstüörtülü kinayələrlə, müəyyən simvolik vasitələrlə öz etirazlarını ifadə etmişlər. İctimai fikir tarixində belə hallar Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 208 həmişə olub. Elə 50-ci illərdə kommunist sisteminə, onun siya- sətinə belə sətiraltı mənalarla etiraz edənlərdən birinin Rəsul Rza olduğunu tənqidçilər xüsusilə qeyd edirlər. Onun «Rənglər» silsilə şeirlərini, «Tez yazan qızlar», «Sarı dana», «Balıq olmaq istəyirəm» və s. şeirlərini buna nümunə gətirirlər: «Bizim böyük bir əminliklə gəldiyimiz ən maraqlı qənaətlərdən biri belədir ki, həqiqətən də 60-cı illərin poeziyası və onun yaradıcıları məhz Rəsul Rzadan təsirlənən o zaman hələ yeni- yeni şeirə-sənətə gələn cavanlardan ibarət olmuşdur. Məzahir Daşqın, Fikrət Qoca, Fikrət Sadıq, Əli Kərim, İsa İsmayılzadə,Tofiq Bayram, Cabir Novruz, Sabir Rüstəmxanlı, Ramiz Rövşən, Vaqif Səmədoğlu, Vaqif Cəbrayılzadə və s. özlərinin poetik yolunun başlanğıcında onun qayğısını görmüş və bilavasitə öz həyatlarında onun təmasını duymuşlar. Sonralar onlardan bəziləri ənənəvi şeir formasına keçsələr də, məna və mahiyyət dəyişməz qaldı». Alimlər, tənqidçilər Rəsul Rzanın poeziyasının həm məzmun, həm forma etibarilə də novator mahiyyət daşıdığını təsdiq edən çoxlu sayda faktlara müraciət edirlər. 60-cıların bədii irsi Rəsul Rza kimi novator şairin diq- qətindən yayınmadı. O, böyük səmimiyyətlə qeyd edir ki, mənim ikinci istedadımın doğuluşunda zaman, dövr, mühit həlledici rol oynamışdır. Böyük şair təbii bir təvazökarlıqla onu da əlavə edir ki, onların-60-cıların şeirlərini oxuyanda düşünürəm, «illərlə görüb yanından keçdiyim şeylər gözümdə yeni rənglərlə canlanır. Bu şeirləri oxuyanda özümü daxilən əvvəl olduğundan artıq zənginləşmiş hiss edirəm. Bəzi detallar gözümdə böyüyür, yeni məna kəsb edir. Onlar məndə riqqət, ya təəssüf, həsrət, ya ümid dolu xatirələr oyadır. Əgər şair qardan yazmışdırsa, qarda, ağacdan yazmışdırsa, ağacda, gözlərdən yazmışdırsa, gözlərdə nə isə bu vaxta qədər duyub dərk Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|