Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 237 əsərlərindən biridir. Xalq ədəbiyyatından gələn sücet və obrazlar, hadisələr Elçin yaradıcılığında daha bitkin, daha mükəmməl, daha təfsilatıyla verilir. Burada zəngin xalq ədə- biyyatından bəhrələnmə, digər tərəfdən sənətkar təxəyyülündən bu əsərin cilalanmış şəkildə təzahürü bizə bunu deməyə əsas verir ki, hər hansı bir sənətkar öz ata-babalarından ona miras qalan mə'nəvi sərvətlərə daha dərindən bələd olduqda, ondan yaratdığı sənət əsərlərinin ruhuna və qayəsinə uyğun şəkildə istifadə etdikdə yaratdığı yeni sənət əsərinin ölməzliyinə, əbədiliyinə də inanmalıdır. Elçinin əsərləri SSRİ xalqlarının, həmçinin ingilis, fransız, ispan, türk, ərəb, fars, macar, alman, çex, slovak, bolqar və s. dillərə tərcümə olunub. Xarici ölkə yazıçılarının əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Klassik yapon poeziyasının xokki canrında yazılmış əsərləri, müasir xarici ölkə yazıçılarının pyes və hekayələrini, Molyerin komediyalarını buna nümunə göstərmək olar. Elçin ədəbiyyatımızın tədqiqi, ədəbi tənqidlə bağlı dəyərli tədqiqat işlərinin müəllifidir. Bədii yaradıcılıqla yanaşı elmi fəaliyyətini davam etdirmiş, Azərbaycan EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasını bitirmiş, Nəzəriyyə şöbəsində kiçik elmi işçi, böyük elmi işçi kimi fəaliyyət göstərmiş, «Azərbaycan bədii nəsri ədəbi tənqiddə» mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Hələ sovet dövründə yazdığı tənqidi məqaləsinə görə «Drucba narodov» curnalının «ən yaxşı məqaləyə görə» mükafatını (1973) almış, nəsr əsərləri SSRİ Yazıçılar İttifaqının «Mediya» həftəliyinin (1982), «Literaturnaya qazeta»nın (1983), «Smena» curnalının (1972, 1984) mükafatlarına layiq görülmüşdür. Filologiya elmləri doktorudur. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 238 Elçin Əfəndiyev Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı İdarə he- yətinin katibi (1975-1988), xaricdə yaşayan həmvətənlərimizlə ilk mədəni əlaqələr quran «Vətən» cəmiyyətinin sədri (1987- 1993) olmuşdur. O vaxtdan Azərbaycan Respublikasının baş nazirinin müavini vəzifəsində çalışır. Bir gün də ədəbi prosesdən ayrılmamış, müstəqillik dövrümüzün ən yaxşı bədii nümunələri ilə Azərbaycan ədəbiyyatımıza xidmət edir. Vidadi Babanlı ədəbiyyata şeirilə gəlib. İlk şeirlərini Vidadi Şıxlı imzasıyla çap etdirib. İlk povesti «Gəlin» də Vidadi Şıxlı imzasıyla nəşr edilib. Ədəbi yaradıcılığa 1947-ci ildə «Azərbaycan gəncləri» qəzetində çıxan «Anam sən oldun» şeiri ilə başlayıb. «Dönüş», «Təbrizdə bir gecə» poemaları «Vidadi Şıxlı» təxəllüsü ilə çap olunub. «Azərbaycan müəllimi» qəzetində ədəbi işçi, «Ədəbiyyat» qəzetində ədəbi işçi, «Azərbaycan» curnalı redaksiyasında baş redaktor müavini (1978-81) işləyib. 50-ci illərdən nəsr sahəsində maraqlı əsərləri ilə tanınmışdır. «»Gəlin», «Tanışlarım və dostlarım», «Ayazlı gecələr», «Həyat bizi sınayır», «Vicdan susanda» I-II kitab, «Müqəddəs ocaq», «İnsaf nənə», «Ömürlük cəza», «Kişilik haqqında himn» şeirlər toplusu çap olunmuşdur. Tənqidçilər onun «Vicdan susanda» əsərinin bədii uğurlarını xüsusilə qeyd edirlər. Əsərləri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. Valentin Rasputinin «Mariyaya pul lazım idi», «Sonuncu möhlət» əsərlərini ruscadan dilimizə tərcümə etmişdir. Əfqan Əsgərov ədəbiyyatımızda öz sözü, öz səsi olan istedadlı yazıçıdır. «Azərbaycan gəncləri» qəzetində şöbə müdiri kimi (1948-53) əmək fəaliyyətinə başlayan Əfqan həm nəsr, həm dramaturgiya, həm də publisistika sahəsində qələmini sınayan istedadlı yazıçı kimi «oricinal, son dərəcə Sənət, sənətkar və zaman 239 aktual problemlərə meyil edən, həmişə həyatla ayaqlaşan, müasir ruhlu sənətkar» kimi dəyərləndirilir. «Gecikmisən», «Gözəllik sorağında» (hekayələr), «Sarı ələk» (hekayələr və pyes), «Qartal əfsanəsi», «Gülyanaq» (roman və povest), «Həsrət də bir vüsaldır», «Dünya gözəlliyindir», «Bəy İnal» və s. kitabların müəllifidir. Onun «Dağ seli», «Sarı əlcək», «Qız atası», «Gülməyən adam» pyesləri Bakı, Gəncə, Sumqayıt dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuş, tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. Kitablarında toplanan hekayələri, roman və povestləri, müxtəlif ideyalı maraqlı sücetlərə malik əsərlərdir. Həm müasir, həm tarixi, həm də tarixi-əfsanəvi mövzuda qələmə aldığı «Qartal əfsanəsi», «Bəy İnal» «Gülyanaq», «Katib», «Şahlar şahı» «Məhəbbət ətirli qərənfilim» roman və povestlərində Əfqan «xalqımızın tarixindən, tarixi-əfsanəvi keçmişimizdən, müasir həyati gerçəkliklərdən, gözəl, monumental lövhələr, epik bədii salnamələr yaratmışdır». İsa Hüseynov Azərbaycan ədəbiyyatının 50-ci illərdən üzübəri yazıb-yaradan qüdrətli yazıçısı, psixoloci üslubda yazan sənətkarıdır. Məmməd Arif hələ 50-ci illərdə onun «Yanar ürək» povestiylə bağlı yazdığı «Yazıçının siyasi möv- qeyi» məqaləsində bu povestinə qədər yazdığı əsərlərlə bağlı bu fikirlərini bildirirdi ki, İsa Hüsenyov «həyat hadisələrini dərindən və təvərrüatı ilə, insan xarakterlərini isə daha çox psixoloci planda əks etdirməyə meyil edən yazıçılardandır». İsa Hüseynovun ədəbi tənqiddə mübahisə doğuran əsərləri bir sıra səbəblərlə bağlıydı. İ.Hüseynovun ömrünün böyük bir hissəsi kommunist ideologiyasının hökmran olduğu dövrə düşür. Bu elə bir dövrdür ki, sovet adamları kommunist ideyaları ilə silahlandırılırdı, onların məqsədi, amalı kommunizm cəmiyyəti qurmaq idi. Xalqın bu cəmiyyətin qurulması uğrundakı mübarizədə göstərdiyi dözüm, dəyanət, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 240 mübarizlik, əldə etdikləri nailiyyətlər o dövrdə yaranan əsərlərin məzmun və ideyasını tənzimləyirdi. O dövrdə yaranan əsərlərin 90%-dən çoxunda bu kommunizm uğrunda mübarizə, hər addımda köhnəliyə qələbə çalan yeniliyin təsviri, sovet adamlarının humanist duyğuları ön planda verilirdi. Belə bir dövrdə İsa Hüseynov «Yanar ürək», «Doğma və yad adamlar» kimi əsərlər yazdı ki, kommunist ideologiyasının irəli sürdüyü problemlərin əvəzində İ.Hüseynov əsərlərində «fərdi psixoloci təhlil, bütövlükdə yazı tərzində psixologizm var idi: insanın mənəvi-psixoloci planda əks etdirmə, obrazı daha çox bu planda canlandırma üstün idi. Bu xüsusiyyəti ilə o, sosialist realizmi prinsiplərinin normativliyi ilə uyuşmurdu. Bu metodun prinsip və nor- malarından kənara çıxırdı. Tənqidçini həyəcanlandıran da bu idi» (T. Hüseynoğlu). Böyük ədibin «Tütək səsi», «Saz», «Teleqram» povestləri, «Məhşər» tarixi-fəlsəfi romanı bu gün də tənqidin baş vura bilmədiyi mövzulardır. Bir sıra tənqidçilər onun əsərlərində yazıçı düşüncəsinin mahiyyətinə varmaqda çətinlik çəkir. Sovet adamlarının kommunizm cəmiyyəti qurması uğrunda apardığı «mübarizə», qazandıqları nailiyyətlər, dünyamiqyaslı «quruculuq işlərinin təsviri», sovet adamlarının «mövqeyi», cəmiyyət quruculuğu uğrunda «polad kimi bərkiməkdə» olan sovet adamlarının əməyinin təsvir və tərənnümü İ. Hüseynovda yox idi və sosializm realizmi metodu ilə silahlanmış tənqidçilərimiz nə yazıq ki, İ.Hüsenyov kimi yetişməkdə olan sənətkarın yaradıcılığındakı insanı «mənəvi psixoloci planda əks etdirmə, obrazı daha çox bu planda canlandırma» keyfiyyətlərini sosializm realizm «normativliyi» ilə «uyuşmadığından», bu prnsip və metodların çərçivəsindən kənar çıxdığından yetərincə qiymətini verə bilmirdilər. Əksinə, danlağı çox idi. «Aydın olur ki, sənətdə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|