Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 325 Tullanır hər tərəfə, Yellənir gəldi hara, Bir gündə neçə dəfə, Dəyir daşa, divara. İki rəng olur donu, Mən çox sevirəm onu. Onun şeirlərində olduğu kimi poemalarında da uşaqlara aşılanan nəcib əxlaqi keyfiyyətlər əsasdır. «Məni Günəşə at» kitabındakı poemalar («Çoxbilmiş çəpişlər», «İsa və Musa», «Mərcanqulu qalası», «Dınqılda, sazım, dınqılda», «Anamın nəğməsi», «Aman ovçu») xalq nağıl və əfsanə motivləri ilə zəngindir. «Ulduzların qucağında», «Bir yay səhəri» poemalarının mövzusu müasir həyatdan götürülüb. Müasir həyatı keçmişlə müqayisəli şəkildə əks etdirən «Bir yaz səhəri» poemasında şairə «doğma vətənimizi yeniyetmələrə sevdirməyi, onları mübarizəyə hazırlamağı, qarşısına məqsəd qoyduğu bildirilir. 1980-ci ildə çap olunan «Əziz komissar» kitabında toplanan şeirlərində şairə vətənin gözəlliyindən, zəngin təbiətindən, heyvanlar aləmindən, körpələrin təhsil və tərbiyəsindən poetik bir dillə söz açır. Sadə, aydın, təbii və canlı dildə yazan, lirik-epik şeirlərində həmişə səmimi olan şairənin kiçik yaşlı uşaqların qəlbinə asanlıqla yol tapan əsərlər müəllifi olduğu tənqidçilər tərəfindən dönə-dönə vurğulanır. Uşaq ədəbiyyatının ən yaxşı nümunələrini yaradan Teymur Elçin «Qar qız» (1955) şeiri ilə ədəbiyyata gəlib. 1959- cu ildə «Qulaq asın, danışım», «Bip-bip» kitabları çapdan çıxıb. Sonralar yazdığı müasir mövzulu şeirləri, folklordan qaynaqlanan əsərləri «Qızılduz, Yaşar, nur Nənə» (1962), «Din-dan» (1964), «Bahar, adlar, uşaqlar» (1966), «Sözlər, nəğmələr, nağıllar, laylalar» (1969), «Şəkərim, duzum» (1977), Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 326 «Torağayın nəğməsi» (1979) və s. kitablarında toplanıb. «Analar və laylalar» şeirlər silsiləsində balaca oxucularına belə bir fikir aşılayır ki, «hər anaya öz balası əzizdir. Ona görə də ana öz laylasında balasına ən nəcib insani keyfiyyətlər aşılayır. O, bəzən uzun gecələr yuxusuz qalıb körpə balasına həzin- həzin layla çalır». Onun yaradıcılığında təbiət mövzusu əsasdır. Təbiətin gözəllikləri bütün əlvanlığı ilə verilir. Uşaqlara təbiəti sevdirmək istəyən şair onları onun gözəlliklərindən zövq almağa, eləcə də ətraf yaşıllığı qorumağı vətəndaşlıq borcu olduğunu bilməyi öyrətmiş olur. T.Elçinin şeirlərində elm və texnikanın inkişafı öz əksini tapır, bu, müasir elm və texnika barədə uşaq təsəvvürünü ge- nişləndirməsinə imkan yaradır. «Bip-bip» poeması bu cəhətdən diqqətəlayiqdir: «Şair burada uşaqların nəzərini siqnallara cəlb edir. Ayrı-ayrı nəqliyyat vasitələri haqqında anlayış əldə edən uşaqlar səs siqnallarının vəzifəsi ilə də tanış olurlar. Burada şairin məqsədi təkcə nəqliyyat vasitələrini sadalamaq deyil, əsas ideyanı ifadə etmək üçün qabaqcadan zəmin hazırlamaqdır: Saat yatır, Bir-bip yatmır, Nə paravoz, nə də maşın, Yüyürməkdə ona çatmır. Bip-bip uçur axşam-səhər, Çatmaz ona təyyarələr. Bəs o kimdir? Bip-bip nədir? Şifahi xalq ədəbiyyatından, onun motivlərindən məharətlə istifadə edən Teymur Elçin «Qarğanın məktəbində», «Qar qız», «Billurənin nağılı», «Getdin gördün», «Dovşanın evi», «Üç Sənət, sənətkar və zaman 327 qardaş, üç bacı», «Dovşan, tülkü, canavar» poemalarını yazıb. Onun «Qarğanın məktəbində» nağılında uşaqlarda «ana dilinə mahnı və nəğmələr vasitəsilə məhəbbət oyatmaq, xalqa, Vətənə sədaqətlə xidmət etmək kimi xeyirxah ideyalar təbliğ olunduğu kimi, qoluzorluluq, müstəbidlik, ikiüzlülük, mütilik tənqid olunur. Uşaq ədəbiyyatına şair İlyas Tapdığın əsərləri də gözəl nümunələr sayılır. «Kəndimizin çobanı», «Bulaq başında» kitabları 55-60-cı illərdə yazılmışdır və bu kitablar kiçik yaşlı uşaqların və məktəblilərin həyatını, məşğuliyyətini, marağını, təlim-tərbiyəsini əks etdirmiş əsərlər sayılır. 60-70-ci illərdə yazdığı əsərlərin çoxunu uşaq aləminə həsr etmişdir: «Arxalı dağlar» (1962), «Çimnaz oynayır» (1967), «Təpələr» (1969), «Bir evim var» (1970), «Bir gülün qönçəsi» (1971), «Meşənin mahnısı» (1973), «Çiçəklərim» (1979) və s. kitabların müəllifidir. «Meşənin mahnısı» şeirlər kitabına görə yüksək mükafata- Lenin komsomolu mükafatına layiq görülən İlyas Tapdığın uşaq şeirləri gürcü, rus, ukrayna, latış, türkmən dillərinə tərcümə olunub. Y.Raynis, Y.Berns, L.Ukrainka, P.Brovka, E. Mecelaytis və s. görkəmli şairlərin əsərlərini dilimizə tərcümə edən lirik şairdir. Və şeirlərində təbiət aləmi əsas mövzulardan biridir. O, təbiətdə baş verən hadisələri uşaq təfəkkürünə uyğun bir dillə qələmə alır, onlarla təbiət arasında doğma olan hissləri qələmə alır. Məsələn «Bildirçin» şeirində uşağın diliylə danışır, onunla quş arasında ünsiyyət qurur: Bildir uçub bağçanı Meşə bildi Bildirçin. Arzu baxıb çağırdı: «Çildir. Çildir, Bildirçin». Dedi: -Hanı quyruğun? Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 328 Mənə bildir, Bildirçin. Bəlkə pişik qoparıb, Neçə ildir, Bildirçin? Uşaq ədəbiyyatını öz yaradıcılığı ilə zənginləşdirən Məstan Əliyevin «Qartal», «İlk görüş», «Çəmən qızı», «Nərgizim», «Addımlar, addımlar», «Nəğməli qovaq», «Obalardan əsən yellər» kitablarında toplanmış əsərləri uşaqlara həsr olunub. Xalq ədəbiyyatından yararlanmaqla uşaq ədəbiyyatının ən yaxşı nümunələrini yaratmaq ənənəsi M. Əliyevin yaradıcılığında da davam etdirilir. Tədqiqatçılar onun poeziyasında təsvir və tərənnüm deyil, «mükalimələrdən, qarşılıqlı sual-cavablardan» istifadə etdiyini, obrazların «hərəkət və davranışları ilə «səhnəciklər» yaratdığını təhlil və tədqiqində əsas götürürlər. «Bir söz səndən, bir söz məndən» şeirində bu xarakter diqqətə çatdırılır: -Kollarda qarağat qalıb. -Dəymə, dəymə. -Yaydan qışa sovqat qalıb. -Dəymə, dəymə. -Tənəkdə bir, iki salxım. -Dəymə, dəymə. -Gəlsənə dadına baxım. -Dəymə, dəymə. - Hə, bildim, bunları qış.. -Dəymə, dəymə. -Bəlkə quşlara saxlamış? -Dəymə, dəymə. və şair «nə şəraiti, nə ilin hansı fəsli olduğunu, nə də uşaqların meyvələrin sovuşduğu yerə səyahətini təsvir edir. Bu mənzərələr dialoqların arxasında gizlənmişdir. Surətlərin Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|