Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 329 söhbətlərindən və bircə «qış...» kəlməsi ilə «dəymə, dəymə» təkririnin müqabil tərəfindən ardıcıl təkrarlanması «tapşırığı» möhkəmlətməklə, həm də uşaqlara məxsus şeirə oynaqlıq, axıcılıq gətirir». Nəsihətçilik, didaktik mövzuda yazılmış şeirlərində də onun yaradıcılığına xas xüsusiyyətlər («Ağ çay», «Ay can», «Aşıq, nə aşıq», «Tərs», «Tağlar», «Armud payı», «Arx», «Suallar, suallara cavablar»), mövzuya uyğun tapdığı bən- zətmələr, əlvan boyalar, qələmə aldığı mövzuya uşaqlarda maraq yaratmaq keyfiyyətləri M. Əliyevin poetik imkanları uşaqlar üçün yazdığı əsərlərdə onu uşaq ədəbiyyatında öz dəsti- xətti, üslubu ilə seçilən şair kimi tanıdıb. «Nəğməli qovaq» şeirlər kitabı Lenin komsomolu mükafatına, «Çalğıçı qızlar» kitabına və «Ovçu İbişin macəraları» silsiləsinə görə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatı laureatı adına layiq görülüb. Məstan Əliyevin qələm dostlarından biri, uşaq şeirləri müəllifi kimi tanınan Tofiq Mahmuddur. 1961-ci ildən «Göyərçin» curnalının redaksiyasında işləyirdi, uşaq ədəbiyyatı ilə ardıcıl məşğul olmaq imkanlarına malik idi. Pionerlərin, məktəblilərin həyatından bəhs edən «Alpinistlər» poemasından əvvəl şair «Utancaq oğlan», «Dibçək» adlı ilk uşaq kitabçalarını nəşr etdirmişdir. Uşaqların alpinist olmaq arzuları, Azərbaycan torpağına bəslədikləri məhəbbət poemada əsasdır. «Süsən gəzir Abşeronu» poeması Abşeron torpağına, onun gözəlliklərinə həsr olunub. «Süsən adi balaca bir qız elektrik qatarında Abşerona gəlir, hər yerdə qeyri-adi gözəlliklərlə üzləşir. Dəniz sahilindəki qayalar, tut ağacı, üzüm bağları, əncir ağacı, gül-çiçək və sair öz bədii əksini tapmışdır. Poemada doğma təbiətin gözəlliklərini görən və duyan insanın iftixar, fərəh hissləri əksini tapmışdır». Bu poema ilə kifayətlənməyən şair Abşeron haqqında ikinci bir poema «Süsən, Toplan və Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 330 sehrli maşın» poemasını yazdı. Xalqının qəhrəmanlıq dolu hə- yatını uşaqlara sevdirməyə çalışan, «Bu torpağı tanı sən» silsilə şeirləri də şairin yaradıcılığında mühüm yer tutur. T.Mahmud uşaqlar üçün şeirlərlə, poemalarla yanaşı hekayələr, nağıllar, əfsanələr («Dalğalar» kitabı) da yazmış, çap etdirmişdir. Təbiətin gözəlliyi, insanın nəcib əməlləri, insani keyfiyyətləri əks olunan «İgid təyyarəçinin qardaşı», «İgid çapar», «Maşinist», «Adada hadisə» kimi hekayə və əfsanələri bu cəhətdən yüksək qiymətləndirilir. Onun uşaqlara həsr etdiyi şeirləri bir sıra xalqların dillərinə tərcümə olunmuş, Tofiq Mahmud da A.Barto, V. Berestov, Y.Akim və başqa sənətkarların əsərlərini dilimizə tərcümə etmiş, uşaq ədəbiyyatımızın zənginləşdirilməsi üçün bütün yaradıcılıq imkanlarından istifadə etməyə çalışmışdır. Məmməd Aslanın 70-ci illərdə uşaq poeziyasına gəlib, uşaqlar üçün yazdığı «Dağ ürəyi», «Böyürtkən-böyrütikan», «Səhəri kim açır», «Dəvələr niyə köyşüyür», «Durnalar lələk salır» şeir topluları nəşr olunub. «Göyərçin», «Azərbaycan pioneri», «Pioner», «Ulduz», «Azərbaycan gəncləri» kimi uşaq mətbu orqanlarında müntəzəm çıxış edən şair şifahi uşaq poeziyasına diqqət yetirir, «xalq arasında bu gün unudulmaqda olan, tək-tək misraları qalan poetik irsi sözün əsl mənasında bərpa etməyə, eldən itəni elə qaytarmağa» çalışdığı diqqətindədir. Məsələn, Dildə, ağızda gəzən Durna kimi üzməyi var, Nazlı balam şuxlucadır- beytlərini götürür, poetik misralarda davam etdirir: Yanaqları şəfəq saçır, Sənət, sənətkar və zaman 331 Aynadan işıqlıcadır. Nəğmə deyən şirin dili Bala bulaşıqcadır. Mənim balam tək yaranıb, Gildən yaraşıqlıcadır. «Quzunu hardan alırsan?», «Biz ovçuyuq», «Bir qom bənövşə», «Ditdili mindim çay keçdim», «Tənha qurbağa» şeirlərində şairin xidməti «köhnə nəğməyə təzə ruh verməkdən ibarət olmuşdur». Belə şeirlərinin dilinin «yığcam»lığı, kövrək və şirəli»liyi diqqəti cəlb edir. Mükalimələrin uşaq marağına uyğun uşaq danışıq dilində qurulması onu «yaddaqalımlı» edir. Tənqidçilər onun folklordan bəhrələnmə imkanlarını yüksək qiymətləndirir. Uşaqlar üçün yazdığı şeirlərin ölçüsü, biçimi, onların miniatür misralarının sayının çox olmaması, bu xüsusiyyətin, mətləbi uzatmadan çatdırmağa, boyaları əlvanlandırmağa» imkan verdiyi, «bütövlük», «tamlıq» yaratdığı da diqqətdən qaçmır. Təbiət şairi kimi tanınmış M.Aslanın uşaqlar üçün qələmə aldığı «Dəvələr niyə gövşəyir», «Səhəri kim açır», «Qoca müəllim», «Qorxulu səfər» adlı poemalarında da ən çox təsvir olunan və öyülən təbiətdir. Bu əsərlərdə təbiət öz şəfalı ab-havası, ecazkar gözəlliyi ilə qarşımızda dayanır. Şair kiçik oxucuların mənəvi-estetik tərbiyəsi üçün təbiət hadisələrini təbiətdən seçib alır». Məmməd Aslanın həm uşaq ədəbiyyatına məxsus əsərləri və həm də digər əsərləri onun Azərbaycan xalqının vətəninə, torpağına, türk dünyasının birliyinə sığınan şair kimi tanıdıb. «Ulduz», «Azərbaycan təbiəti» curnalında, «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində, «Azərbaycan gəncləri» qəzetində çalışan «Yazıçı» nəşriyyatında böyük redaktor, Azərbaycan Dövlət Teleşirkətinin «Ekran-efir» qəzetinin baş redaktoru, televiziyada «Dərədən-təpədən» verilişinin rəhbəri Məmməd Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 332 Aslan 60-cı illərdə ədəbiyyata gəlmiş, «Ömrün yarı yaşında», «Sazla izimi dünya», «Nur içində nur», «Allahın Rəsulu», «Bir sultan yaşardı Sultantəpədə», «Ərzurumun gədiyinə varanda» və s. kitabların da müəllifidir və bunlar onun zəngin yaradıcılığının, bədii təxəyyülünün zənginliyindən xəbər verir. «Türk xalqları şeirlərindən seçmələr» (1980), «Yunis İmrə, aşıq Veysəl, iki zirvə» kitabları türk dünyasına, soykökünə, tarixinə qırılmaz tellərlə bağlı Azərbaycan sənətkarlarının amalında, əməli məfkurəsində türkçülük ideyalarına sadiqliyin təzahürüdür. Bu gün uşaqların sevə-sevə oxuduğu Zahid Xəlilin ilk kitabı «Uçan çıraqlar»dır (1969). Bu kitabdakı kiçik şeirlər və nağılları tənqidçilərin diqqətini cəlb etmişdi, «bu kitab ədəbiyyatımıza maraqlı bir uşaq şairin gəldiyindən xəbər ve- rirdi. Gənc müəllif ənənəvi nəsihət poeziyasından ustalıqla imtina edərək, uşağa əhvalatın özünü göstərir, nəticə çıxarmağı isə onların ixtiyarına verir» (Q. Namazov). Tezliklə uşaqlar arasında geniş yayılan bu kitabın müvəf- fəqiyyət qazanması şairi daha da ruhlandırdı. «Mən rəngləri tanıyıram» kitabını çap etdirdi və bu kitabı da onun «maraqlı axtarışlarının nəticəsi» kimi dəyərləndirildi. Əsərlərində quşların, böcəklərin xasiyyətini, xarici görünüşünü, yaşayış tərzlərini poetik bir dillə uşaqlara çatdıran şair burada da öz ilk şeirlərindəki ənənəni davam etdirir. «Göydən üç alma düşdü» (1974) kitabında yeni keyfiyyətlər üzə çıxdı. Əvvəlki kitablarında təbiəti təsvir edirdisə, bu kitabında «təbiəti danışdırmağa başladı»: Qanqal bir gün söylədi, -Tikanım var, kirpiyəm. Çiçəklərim gözümdür, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|