Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 365 Dövri mətbuatda üç yüzə qədər ədəbi-tənqidi, elmi-nəzəri və publisistik məqalələri dərc olunmuş tənqidçi, ədəbiyyatşünas Nizaməddin Şəmsizadə «Azərbaycan sovet ədəbiy- yatşünaslığının təşəkkülü» mövzusunda doktorluq disser- tasiyası müdafiə etmişdir. «Ədəbi tənqidin tarixi və nəzəriy- yəsi, genezisi və estetik təbiəti, ədəbi prosesdə rolu, tənqidçi, yazıçı və oxucu, tənqiddə estetik meyar, bədii mahiyyət və üslub, Azərbaycan sovet ədəbiyyatşünaslığının təşəkkülü, inkişaf mərhələləri, yaradıcılıq metodu kimi problemlər və müasir ədəbi prosesin aktual məsələləri ilə məşğul olur». Ədəbi yaradıcılıqla da məşğul olan Nizaməddin Şəmsizadənin hekayələri («Bürkü» hekayələr toplusu), mətbuatda şeirləri dərc olunur. «Azərbaycan ideologiyası», «Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı», «Türk təfəkkürü məcrasında», «Hıçqıran gülüşlər» monoqrafik tədqiqatları geniş yayılmışdır. Rəfael Hüseynov, Şəmistan Nəzərli, Teymur Kərimli, Teymur Əhmədov, Tehran Əlişanoğlu, Telman Vəlixanlı, Teymur Bünyadov, Teymurçin Əfəndiyev, Təhsin Mütəllimov, Tərlan Novruzov, Tofiq Hacıyev, Cəlal Abdullayev, İfrat Əliyeva, Vaqif Sultanlı, Vaqif Vəliyev, Vasim Məmmədəliyev, Vəli Məmmədli, Vəli Xuluflu, Vilayət Quliyev, Vilayət Rüstəmzadə, Vüqar Vüqarlı, Ramazan Qafarlı, Muxtar Kazımoğlu, Seyfəddin Rzasoy, Yavuz Axundov, Yəhya Seyidov və başqaları həm ədəbiyyatşünas, folklorşünas, nasir, dramaturq, şair, həm də tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də tanınmışdır. Vaqif Yusifli fasiləsiz ədəbi-tənqidi fəaliyyəti ilə tanınmış alim, tənqidçi, ədəbiyyatşünasdır. «Azərbaycan» curnalının tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinin müdiri olmuş, hazırda curnalın baş redaktor müavini kimi çalışır. Ədəbi fəaliyyətə 70- ci illərin axırlarında başlamış «Məmməd Araz dünyası» Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 366 monoqrafiyasına görə Məmməd Araz ədəbi mükafatına layiq görülmüşdür (1993). «Nəsr: konfliktlər, xarakterlər» (1986), «Yolun düşsə Şirvana» (1993), «Ürəyimi səpdim günəşə» (1997), «Tənqid yarpaqları» (1998), «Karvanbaşı, yolum hayanadır» (1998), «Yollar hayana aparır» (1999), «Tənqid və bədii söz» (2002), «Tənqid də yaradıcılıqdır» kitabları onun zəngin tənqidçilik fəaliyyətinin məhsuludur. Vaqif Arzumanlı 20-dən çox kitabında Azərbaycan-Litva, Azərbaycan-Pribaltika ədəbi əlaqələrini tədqiq etmişdir. 1918- ci il qırğınları, deportasiya, soyqırım, qaçqınlıq mövzusunda «Tarixin qara səhifələri», «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin milli siyasəti», «Tarix siyasətin-siyasət tarixin dililə», «Azərbaycan diasporu» və s kitabların, litva və latış dilindən dilimizə, dilimizdən litva dilinə tərcümə olunmuş onlarla kitabın müəllifidir. Ədəbiyyatşünas, publisist, mətnşünas, Salman Mümtaz adına Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət arxivinin direktoru, «Müşfiqin naməlum şeirləri» məqaləsi ilə ədəbiyyata gəlmiş Maarif Teymur ədəbiyyatımız və tariximiz haqqında yüzlərlə məqalələrin müəllifidir. 600-dən çox sə- nətkarın şəxsi arxiv fondunun yaradılmasında xüsusi əməyi olan, Ə.Ağaoğlu, M.Ə.Rəsulzadə, C.Hacıbəyli, Ə.Hüseynzadə, M.Məhərrəmzadə, A.İldırım, Ə.Yusif, E.Qurtulan və digər «istiqlal mücahidləri haqqında tapıntı və məlumatlarını dövrü mətbuatda» müntəzəm çap etdirdiyi, A.İldırımın şeirlərini toplayıb nəşr etdirdiyi, haqqında dəyərli tədqiqat əsəri yazdığı, onun tərtibi və müqəddiməsi ilə «Unudulmaz səhnə ustaları» (bioqrafik oçerklər), Ə.Şərifin «Tapıntılar», C.Zeynaloğlunun «Müxtəsər Azərbaycan tarixi», Mirzə Mahmud Şirvaninin «Nəsihəti-Loğman», Y.V.Çəmənzəminlinin «Tarixi, coğrafi və iqtisadi Azərbaycan», A.İldırımın «Qara dastan», «Şərq rəva- Sənət, sənətkar və zaman 367 yətləri», və s. kimi onlarla kitabları çap olunduğu məlumdur. Ömrünü sənətkarların şəxsi arxiv fondunun qorunub saxlanmasına həsr edən, onların yaradıcılığını tədqiq edən, dəyərli tədqiqat əsərlərinin müəllifi («A. İldırımın həyatı və yaradıcılıq yolu») Maarif Teymurun bənzərsiz fəaliyyəti ədəbiyyatımızın qorunmasına, inkişafına yönəlmişdir. Şahmar Əkbərzadə şair, publisist, tərcüməçi kimi tanın- mışdır. «Yüksəlişdə», «Mil üzümçüləri», «Anama layla», «Sevgi borc verilməz», «Ona yanıram ki» kitablarında lirik şair kimi arzu və istəklərini, duyğu və düşüncələrini dolğun poetik parçalarda ifadə edir. Şair, şərqşünas, tərcüməçi Şahin Fazil ərəb, fars, türk dillərindən tərcümələri, qəzəlləri, tarixi mövzuda yazılmış əsərləri ilə ədəbiyyatımıza, tariximizə daxil olmuşdur. 90-cı illərdə Azərbaycan ədəbiyyatında 80-ci illərə nis- bətən «yeni çap olunan kitab bolluğu» yaranmağa başladı. İdeya-məzmun, sənətkarlıq cəhətdən zəif, bədii təsir gücü az olan bu zəif əsərlər daha çox çap olunmağa imkan tapdı. Əsl ədəbi əsərlər isə maddi çətinlik üzündən çap oluna bilmirdi. Ədəbiyyatda bir xaos vardı. Bu xaosdan istifadə edən qüvvələrin əlinə düşən girəvə istedadlı gəncləri bir müddət kölgədə qoydu. Özlərini istedad sahibi kimi irəli verməyə başlayanlar qılınc götürüb qılıncladı dünəninin, keçmişinin əsl ustad sənətkarlarını. Onlar «siyasət» adamları idilər. Bilirdilər ki, iki cür şöhrət tapmaq olar, yaxşı, doğru yolla, bir də pisliklə, başqalarına qara yaxmaqla. İkinci yol daha asan idi. Pis ad ilə şöhrət qazanmağa, tanınmağa nə var ki, onsuz da quruluş dağılmışdı, xalqın yarısı sosialist, kommunist, kommunizm ideyaları ilə köklənmişdi, yarısı yeni, müstəqil, azad bir dövlət arzusu ilə mübarizə aparan qüvvələrlə birləşmişdi, keçid dövrünün çətinlikləri, xaosu içində idilər. Ədəbiyyatda da bu Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 368 xaos belələrinin karına çatdı. Tənqidçilərə qarşı təzyiqlər artdığından ədəbi tənqid sanki «abrına» qısılıb gözləmə məqamı tutdu. Bu dövrdə, ədəbi mühitdə ziddiyyətlər yaradan «bu bir ovuc» qüvvə keçid dövrünün «keçilməz sədlərini» mahir bir formada keçdilər və ədəbiyyatın başını qarışdırmaqla, klassik ədəbi mühitə, 60-cılara qara yaxmaqla, onlardan sonra gələnləri küsdürməklə ədəbi prosesin axarını başqa səmtə çevirməklə özlərinə müvəqqəti ədəbi-tənqidin gözündən ya- yındırmaq imkanı qazandılar. Qloballaşan dünyada qlobal ədəbiyyat adıyla ədəbiyyata keyfiyyətsiz, zay məhsulları sırımağa başladılar, bəzən ona «postmodernist, modernist» «yubka» geyindirdilər, yenilik donu geyindirdilər, abırsız, sərsəm yazılarla oxucunu çaş-baş saldılar. Yetərincə ədəbiyyat məsələlərindən başı çıxmayan xalq ədəbiyyatdan üz döndərməyə başladı, kompüterlərə sığındılar. Zəif, istedadsız ədəbiyyatçılar əllərinə düşən bu girəvədən istifadə etməklə guya texnika əsiri gəlib çatdığından ədəbiyyata maraq azaldığını, ədəbi əsərlərin az oxunduğunu bəhanə gətirdilər. Xalqa sırıdıqları keyfiyyətsiz cızmaqaralarını belə müdafiə etdilər. Amma görüşlərdə eşitdiklərimiz, dinlədiklərimiz bunun əksini göstərirdi, xalqın narazılığını yaxşı ki, diktofonlara köçürüb saxlayırıq, xalq əsl ədəbiyyat istəyirdi, M.Cəlalın dediyi kimi adı üstündə olan ədəbiyyatı. Ədəb, əxlaq, insani duyğular ifadə edən, insanın ruhunu oxşayan, milli dəyərlərə söykənən əsərləri oxucu dodaqları susuzluqdan çatlamış insanlar kimi ürək yanğısıyla istəyirdi. Bunlar isə ədəbiyyata yenilik gətirdiklərini sərsəm başlarıyla sübuta çalışırdılar. Nə yazıq ki, bizim xalq bunu da yaşadı. Amma sabaha inamla, ümidlə baxmaqdan da usanmadı. Çünki belə bir dövrdə xalqın söykənə bildiyi əsl Azərbaycan ədəbiyyatı vardı və min bir çətinliklə də olsa inkişaf edirdi... Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|