Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 369 «90-cı illər təkcə ictimai-siyasi, iqtisadi həyatımız yox, mənəvi dünyamız və onun bədii əksi olan ədəbi-bədii düşün- cəmizə kardinal dəyişikliklər dövrü kimi daxil oldu. Sovet reciminin az qala bir əsrlik dəmir barmaqlıq siyasətindən sonra qəfil açılan qapılardan hər şey üstümüzə sel kimi axmağa başladı. Sözün həqiqi mənasında dini, siyasi, bədii və s. təfəkkür axını qarşısında qaldıq. Və bu zaman bir həqiqət üzə çıxdı: bütün sahələrdə olduğu kimi milli bədii təfəkkürümüzün də bu axını ən optimal, lazımi istiqamətə yönəltməyə kifayət qədər yetərli deyil və buradan qaçılmaz xaos başladı. Doxsanıncı illərdən bu yana əslində milli bədii təfəkkür bu axını lazımı məcraya yönəltmək üçün. Əgər belə demək olarsa, ancaq arx qazmaqla məşğuldur. Bəzən selləmə gələn su bu arxın hüdudlarından çıxıb ətrafı basır, ziyanlıq da törədir. İstər estetik, istərə də ideoloci yöndən zərərli ifrat təmayüllərin baş alıb getməsində yəqin bir amil durur. Yəqin ki, ictimai şüurun bütün formalarında olduğu kimi, ədəbi-bədii düşüncəmizdə stabilləşmə prosesinin bərqərar olması üçün də zaman lazımdır». Ə.Cahangir). Nə yazıq ki, son illərin burulğanında ədəbi tənqidçilər, ədəbiyatşünaslar yazdıqları ədəbiyyat tarixiylə bağlı əsərlərində çağdaş dövrümüzün bir sıra istedadlı qələm sahiblərinin heç adını çəkmir, yaradıcılıq məziyyətlərindən bir kəlmə də olsun söz demirlər. Elə adamların bəzən adı çəkilir ki, oxuyanda təəccüb içində qalırsan. Teleekranlardan yapışıb qalanlar deyil ədəbiyyatımızı yaşadanlar, inkişaf etdirənlər, zamanın nəbzini tutanlar, günün aktual məsələlərini, tarixin bu dövr ictimai- siyasi mədəni hadisələrini ədəbi əsərlərində yaşadanlar. Ədəbiyyatda dostluq, tanışlıq deyil, əsl sənət əsəri yaradan, xalqın tanıdığı şəxsiyyətlərin yaradıcılıqları birinci növbədə tədqiqata cəlb edilməlidir. Nə yazıq ki, müasir ədəbi tənqid öz Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 370 imkanlarını yetərincə düzgün yola çəkməyib. Ya da elə əllərinə düşən o kəslərin əsərləri olub ki, bu prizmadan dedikləri fikirlər də bəsit çıxıb. Tənqidçinin, alimin, ədəbiyyatşünasın maddi durumu müəyyən çətinliklər yarada bilər, maraqları maddiyyətə də çəkə bilər, amma bir neçə ildən sonra bu dövrə nəzər salan sənətşünaslar yetişəcək, ədəbi tənqidin tərifləyib göylərə qaldırdığı, unutqanlığı ucbatından yetərincə dəyəri bilinməyən əsərlərin müəlliflərinin yaradıcılığı saf-çürük ediləndə elə olsun ki, müasir ədəbi-tənqidin dəsmal götürülüb dərdinə ağlanmasın. Tənqid kimisə təhqir etmək deyil. Bütün yazılan əsərlər qüdrətli sənət əsəri ola bilməz. Amma o əsərdə ki, zamanın keşməkeşli anlarına, qayğılarına, ədalətsiz dövrlərinə, zamanın hadisələrinə ötəri baxıb, bir-iki şeirilə nəyəsə yararlanmaqla ədəbiyyat tarixinə düşüb tənqidçi qiymətini almaq ədəbiyyat adamı olmaq deyil. Öz günahlarını başa düşmək lazımdır. Qəşəm Nəcəfzadə tənqidi istəmirəm, sevmirəm deyir. Haqqı var. Tənqid bu şəkildə qurulanda, əlbəttə, onu kim sevər ki. Əgər tənqid sağlam bir ab-havayla köklənsə, yazıçı da məsuliyyət hissi duyar. Tənqiddə səmimiyyət olar... Ədəbiyyatı dovğa qazanına döndərməz. Bu gün müxtəlif şou verilişlərinə qatılan, özünü ancaq bu şəkildə tanıtmağa çalışan, nə yazıq ki qələm dostlarımız da var. İstəklərinə az da olsa nail olurlar. Amma elə məqamlar olur ki, onların yerinə biz utanırıq. Ədəbiyyat şou deyil. Tənqid də şou deyil. Onlar bir-birinə arxa, dəstək olmaqla inkişaf edə bilər. Bu gün tənqidçiləri qınadığımız kimi, qələm sahiblərini daha çox qınayırıq. Tənqid ədəbiyyata yad adamların gəlişinin qarşısını almalıdır. Kim bilmir ki, bu gün artıq özünü «ədəbiyyat aləmində tanıtmış» pullu «dayday» yazıçılarımız var. Onların adına əsər yazıb ortaya çıxardanlara bir sözüm var. Qurandan məlumdur ki, sözü Allah verir. Lazım gəlsəydi, o kəsə də verərdi. Verməyib, Sənət, sənətkar və zaman 371 amma sən o sözü satırsansa, sən daha böyük günah sahibisən. Allah yanında elə bu gündən yerin cəhənnəmlikdir. Əsərini pulluların puluna satıb ailə-uşaq dolandıranlar bilməlidir ki, tərəzi bir deyil, Allah tərəzisi də var, ədəbiyyatın evini yıxmaq lazım deyil. Heç bir ölkədə belə bir biabırçı missiya ilə yaşayan insan yoxdur. Ədəbiyyat xəstəsi olanlara, adını ədəbi mühitdə görmək istəyənlərə adamın yazığı gəlir... Belələri bu gün o qədər qabağa gedirlər ki, heyrətə gəlirsən. Hətta millət vəkili kürsülərinə də yiyələniblər. Millətin vəkili ola biləcək söz xiridarları isə susur, kənardan durub baxır.... Bunlar ədəbiyyatın başı üzərində dolaşan qara buludlara bənzəyirdi. Yeni gələn gənc nəslin içində istedadlılar da vardı, iste- dadsızlar, qara-qurçular daha çox idi. Onlar öz çirkin böhtan- larını 60-cılar nəslinin üstünə yağdıranda səngərlərdə, sər- hədlərdə qələmi ilə döyüşən istedad sahiblərinin adları belə çəkilmirdi. Vətənin sabahı üçün yazıb-yaradanda başımızın üstündən bir ovuc 90-cılar nəsli lap yuxarı başa can atırdı. Dövlət Azərbaycan Yazıçılar Birliyininin fəaliyyətini dəstəkləyəndə, ədəbiyyatımızın sabahı üçün imkanı olduğu qədər ona dəstək olanda, AYB-nin böyük bir təşkilat olduğunu bildiyindən, onu bir ovuc istedadsızın arzusuyla dağıdıb məhv etməyin qeyri-mümkün olduğunu təsdiq etdiyini görəndə «döyüş taktikalarını» dəyişdilər. «Postmodernizm», «modernizm» xəstəliyinə tutulanlar özləri belə bu məfhumların nə olduğunu bilməyən bu gənclər «postmodernizmi dünya miqyasında, dünya ədəbi prosesində ən yeni, ən kamil ədəbi cərəyan hesab edirlər. Onların Şərq-Qərb kontekstinə dair öz münasibətləri, öz baxışları, «öz nəzəriyyələri» vardır. Postmodernistlər belə hesab edirlər ki, guya Şərqdə bədii yaradıcılığın əsasında yalnız etik-estetik, əxlaqi-mənəvi Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 372 münasibətlər durur. Guya Şərqin bədii təfəkküründə analitik, fəlsəfilik, dərinlik bir növ çatışmır. Qərbdə isə bunun əksinə olaraq, bədii təfəkkürün və ya yaradıcılığın əsasında daha çox elmi-nəzəri, analitik təfəkkür dayanır və həyata, varlığa daha çox fəlsəfi münasibət aparıcı səciyyə daşıyır. Onlar üçün konkret məkan və zaman anlayışları, konkret insan həyatının təsviri bir o qədər də vacib deyilmiş; guya bədii ədəbiyyat insansız, xaraktersiz də keçinə bilər. Hələ çoxdan çağırılmış bayatılar kimi, şüur axını, emosiyalar seli, kortəbii və təhtəlşüur təsvirlər, adsız-ünvansız monoloqlar əsasdır». Ədəbiyyatşünaslar gənc nəslin postmodernist baxışlarla köklənmiş nümayəndələrinin fikirlərinə qarşı çıxır. Onlar müasir ədəbi gəncliyin bəzi nümayəndələrinin klassikanı inkar etmələrini, yuxarıda dediyimiz kimi Sabirləri, Mirzə Cəlilləri təhqir etmələrini, Füzulini, aşıq poezi-yasını şarlatan adlandırmalarını, «özlərini ədəbiyyat fədaisi hesab edən bu cızmaqaraçılar»ın «çağdaş ədəbi tənqidə, estetik fikrə qarşı hücuma keçərək 60-cı illərdə yaranan ədəbiyyatı və onu yaradanları yalançılıq və riyakarlıq təzahürü» hesab etmələrini tənqid edirlər: «indi Anar və onun tərəfdarları, onun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Yazıçılar Birliyi nadancasına tənqid, hətta təhqir olunur. Bu «başabəla» gənclər, «tənqidçilər», «şairciklər» bu «yaratdım» deyərək, heç də «utanmayanlar» (S.Vurğun) ədəbi mühitin ətrafında hərlənərək heç 3-cü sort ədəbiyyat belə yarada bilməyənlər, adını «yazar» qoyanlar Anarı, F. Qocanı, Ç.Abdullayevi, habelə B.Vahabzadəni, Qabili, Elçini, C.Novruzu və başqalarını «ədəbi çarizmin nümayəndələri» adlandıraraq, bununla da ifrat nihilizmə, böhtançılığa, mənəvi eroziyaya uğrayırlar. Adını çəkdiyimiz yazıçıların hər biri söyülür, lağa qoyulur və insafsızcasına, ədalətsiz olaraq məsxərə və ya istehza obyektinə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|