Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 373 çevrilir...Əlbəttə, həqiqi söz ustadlarımız həmin bu cızmaqaraçılara istənilən zaman tutarlı və kəskin cavablar da verirlər. Lakin söz döyüşündə heç də hər vaxt istənilən nəticə alınmır; ədəbiyyatın taleyi bir yana atılaraq, neçənci dərəcəli və bayağı məsələlərə vaxt itirilir» Məşhur fransız yazıçısı və nəzəriyyəçisi Bualo deyirdi: «İstəyirsinizmi ki, yüksək cəmiyyətdə sizi bütünlüklə təqdir etsinlər? Əgər istəyirsinizsə, mən sizə dostcasına bir məsləhət verə bilərəm; çalışın elə edin ki, canlı və oynaq şeirlə müdrikliyi öyrədin, çalışın ki, faydalı olanla xoşagələni bir- birinə qovuşdura biləsiniz. Yadda saxlayın ki, oxucular boş və mənasız quraşdırmalardan həmişə qaçıb yaxa qurtarmağa, əyləndirici şeydən də həmişə ağıl və zəka üçün qida almağa çalışırlar». Ədəbiyyatın adı M.Cəlalın dediyi kimi üstündədir. Ədəb, əxlaq ədəbiyyatın nizamnaməsidir. Bualo nahaq yerə demirdi ki, «Qoy sizin yazdığınız əsərdə gözəl bir qəlbin döyüntüsü duyulsun, əsərinizdə pis fikirlərə və nalayiq sözlərə yer verilməsin: hər kəs öz əsərində əxlaq və namusa utanmadan xəyanət edirsə, hər kəs bizə pozğunluğu cəlbedici və xoşagələn əziz bir şey kimi təsvir edirsə, belə adamlar kəskin və sərt mühakiməyə layiqdir». Bütün bunların səbəbi kimi saysız-hesabsız qəzet və curnalların nəşri, imkanı olanların istədikləri kimi yazıb çap etdirə bilmələri, ədəbiyyatda yaranan xaos, bunlara tənqidçi- lərin yetərincə laqeydliyi də təsir göstərən amillər idi. Bununla belə ədəbiyyatımız inkişaf etdirilirdi. Müstəqillik dövrünün ədəbiyyatında üç nəsil fəaliyyət göstərirdi. Birinci nəsil yaşlı nəslin nümayəndələri B. Vahab- zadə, Xəlil Rza Ulutürk, Fikrət Qoca, F.Sadıq, S.Tahir, Qabil, Q.İlkin, İ.Şıxlı, İ.Muğanna, S.Əhmədli, İ.Əfəndiyev, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 374 C.Novruz, Tofiq Bayram, F. Mehdi, N. Xəzri, A. Laçınlı, B.Vətənoğlu, İ.Coşqun, Ə.Cəfərzadə, D.Nəsib, V.Səmədoğlu, N. Həsənzadə, İ. Tapdıq, M. Araz, S.Azəri, İ. Məlikzadə, F.Eyvazlı, Ə.Nicat, B.Bayramov, Ə.Hacızadə, İ.Vəliyev, Ə. Vəkil, O.Salamzadə, O.Rza, Ramiz Heydər, N. Veysəlli, N. Rəsulzadə, N. Hacızadə, N. Babayev, «əsas əsərlərini 60-70-ci illərdə yaratmış və daha da kamilləşmiş, hətta dövrün yetkinləşmiş, professionallıq cəhətdən inkişaf etmiş, artıq ədəbi ab-havanı müəyyənləşdirən Anar, Elçin, Y.Səmədoğlu, Ç.Hüseynov, M.İbrahimbəyov, R.İbrahim-bəyov, K.Abdulla, M. Süleymanlı, R.Rövşən, Ə.Mustafa-yev, K.Abdulla, A.Abbas, A.Vəfalı, F.Məmmədli, İ. İsmayılzadə, Şahin Fazil, N.Gün, D.Gədəbəyli, Şamo Arif, Ə.Səmədli, M. Aslan, Ə. Salahzadə, Ə.Başlıbelli...., «üçüncü nəslin nümayəndələri, müasir ədəbi prosesə təzə gələnlərin yaradıcılığının əsas aparıcı xüsusiyyətləri təzəliyi, novatorluğu, oricinallığı ilə seçilən Seyran Səxavət, Yusif Kərimov, Əli Əmirli, Rüstəm Behrudi, Məmməd İsmayıl, Sabir Rüstəmxanlı, Nüsrət Kəsəmənli, Əli Rza Xələfli, Afaq Məsud, Hüseyn Razi, Şəkər Aslan, Paşa Qəlbinur, Hüseynbala Mirələmov, Ramiz Duyğun, Ramiz Əkbər, Sabir Azəri, Səyavuş Sərxanlı, Sərvaz Hüseynoğlu, Vüqar Əhməd, Zeynal Vəfa, Vaqif İbrahim, Vaqif Nəsib, Vaqif Məmmədov, Nazim Əhmədoğlu, Çingiz Əlioğlu, Məmməd Oruc, Rüzigar Əfəndiyeva, Çingiz Abdullayev, Vaqif Bəhmənli, Zəlimxan Yaqub, Fazil Rəhmanzadə, Maarif Soltan, Səlim Babullaoğlu, Bahar Bərdəli, Ədalət Əsgəroğlu, Mahirə Abdulla, Gülxani Pənah, Azad Qaradərəli, Əcdər Ol, Firuz Mustafa, Əsəd Cahangir, Orxan Fikrətoğlu, Məmməd Oruc, Kamil Əfsəroğlu, Fərqanə Mehdiyeva, Adil Cəmil, Dayandur, Günel Anarqızı, Sərvaz Hüseynoğlu, Sona Xəyal, Asif Asiman, Asif Əliyev, Qulu Məhərrəmli, Könül Nazimqızı, Nazim Sənət, sənətkar və zaman 375 Əhmədli, Rəşad Məcid, Tural Anaroğlu, Zəminə Xınalı, Elçin Hüseynbəyli, Qulu Ağsəs, Balayar Sadıq, Barat Vüsal, Bayram Həsənov, Asif Əsədullazadə, Nisəbəyim, Mübariz Cəfərli, Əkbər Qoşalı, Xanəmir, Şərif Ağayar, Mehman Musabəyov, Aslan Aslanov, Aslan Kəmərli, Aslan Quliyev, Atif Zeynallı, Avtandil Ağbaba, Aydın Abdullayev, Vilayət Rüstəmzadə, Hidayət Elvüsal, Aydın Dadaşov, Aydın Əbdüləhəd, Aydın Xan, Baba Vəziroğlu, Bəhlul Orucoğlu, Möhbəddin Səməd, Mir Sabir, Məcnun Göyçəli, Əlisa Nicat, Əlirza Miyanalı, Bəşir Kəsərli, Fəxrəddin Meydanlı, Zakir Fəxri, Fəxri Müslüm, Yusif Nəğməkar... Müstəqillik dövründə istər poeziya, nəsr, istərsə də dra- maturgiya, tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahəsində dəyərli əsərlər yaranmaqda idi. Bu baxımdan müstəqillik dövründə yaranan şeirlər və poemalar da nəsr əsərlərimiz kimi diqqətəlayiqdir. B.Va- habzadənin, X. Rza Ulutürkün, F. Qocanın, F. Sadığın, N.Hə- sənzadənin, Ç.Əlioğlunun, M.Aslanın, S.Tahirin S.Rüs- təmxanlının, Zəlimxan Yaqubun, Y.Nəğməkarın, R.Rövşənin, V.Bəhmənlinin, M.Soltan, Ə.Salahzadə, Ə.Əsgəroğlu, M.Abdulla, G.Pənah, Ə.Xələfli kimi həm yaşlı, həm orta, həm də gənc nəslin şeirlərində, poemalarında vətənpərvərlik, ruhu, milli azadlıq, ideyaları, dövlətçilik prinsipləri əsas tutulurdu: Ona görə də tənqidçilər belə hesab edir ki, «həmin bədii nümunələrin oxuculara, ədəbi ictimaiyyətə xoş gələn, adamların həm ağlına, düşüncəsinə, şüuruna, həm də hiss və duyğularına təsir edən əsas və başlıca amillər onlardakı realizm, müəyyən həyat həqiqəti, müasirlik, xalqın istək və arzularının bədii əksi, dil-ifadə sadəliyi, xalq təfəkkürünə daha çox yaxınlaşmaq meyli, xüsusilə, xəlqilik, yəni xalq ruhunun Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 376 verilməsi»dir. Milli vətənpərvərlik hissləri ilə zəngin belə əsərlər dövlət tərəfindən də dəyərləndirilirdi. Bu dövrün poeziyasında öz oricinal dəsti-xətti ilə seçilən Xəlil Rza «həqiqi milli və vətənpərvər sənətkar, sözün əsl mənasında böyük istiqlal şairi kimi ad qazanmış, siyasi-ictimai şeirləri ilə oxucuların diqqətini cəlb edən alovlu tribun şairlərimizdən biri» kimi tanınır: «X.R.Ulutürkün ömrü azadlıq uğrunda gedən mübarizələrdə keçmişdir. O həm qələmi, həm də alovlu tribun nitqləri ilə böyük xalq kütlələrini öz arxasınca aparmağı bacaran bir şəxs idi. Bu, ondan irəli gəlirdi ki, X.R.Ulutürk ədəbiyyata, sənətə xalqının bağrından qopub gəlmişdi və onun istək və arzularının ifadəçisi idi. O ən yüksək tribunalardan xalqının mandatlı nümayəndəsi kimi çıxış edirdi, xalq da öz oğluna səmimiyyətlə inanırdı. Bu inam özünü xüsusilə vətənimiz müstəqillik alandan sonra bir daha doğrultdu...». Azərbaycanda gedən milli azadlıq uğrunda mübarizələrin öncüllərindən olan şair 1990-cı ilin yanvarında kəskin siyasi ruhlu şeirlərinə görə Moskvanın Lefortovo zindanına salınmış, 2 ilə qədər məhbus həyatı yaşamış, sağlamlığını itirsə də, əzmini, iradəsini qoruyub saxlamış, onu müdafiə edən komitənin təkidi ilə azadlığa buraxılandan sonra da mübarizə meydanından çəkilməmiş, milli müstəqillik, azadlıq və istiqlal mövzulu əsərlərini yazmışdır. İlk mətbu əsəri, «Kitab» şeiri 1948-ci ildə «Azərbaycan pioneri» qəzetində dərc olunan şairin 50-ci illər yaradıcılığını «poeziyanın geniş və şaqraq yoluna çıxış üçün hazırlıq mər- hələsi kimi» qiymətləndirən ədəbi tənqid «50-ci illərin sonu və bütövlükdə 60-cı illəri onun poetik təfəkkürün zirvələrinə qanadlandığı, xüsusilə Vətən, azadlıq, istiqlal, humanizm motivli əsərlərinin artıq müəllifinin də adını əbədiləşdirən, Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|