Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 121 əsgərlərinin, zəhmətkeşlərinin vətəni təhlükədən qurtarmaq üçün apardığı mübarizə şairin yaradıcılığında mühüm yer tutur. Onun əsərlərindəki «filosof xəyalı», alim təmkini, təfəkkür üstünlüyü, həyatı, hadisələri, adamları hər tərəfli, birinci növbədə məfkurəvi tərəfdən, yəni məna cəhətindən işaqlandırma» qabiliyyəti, təbiət mövzusunun onun şeirlərində «başqa bir məzmun və keyfiyyət kəsb etməsi, onun «realizm işində romantikasının da «yeni keyfiyyət» daşıması, yaratdığı əsərlərdə «həyata arxalanıb qanadlı xəyala meyil etməsi» tənqidçilərin tədqiqatında araşdırılır, təhlilini tapır. Meyvəsiz ağacdır xəyalsız insan. Günəşsiz bir bahar saralıb solar. Xəyalsız gələcək qaranlıq olar -deyən şairin duyğularında tənqidçilər «bu xəyalın zəminsiz, bünövrəsiz» olmadığını söyləyir: «S.Vurğunda xəyal ictimai hadisələrin istiqamətverici cəhətlərini tapıb, ilk sıraya çəkmək və onları yüksək əməllər baxımından mənalandırmaq şəklində verilir. Adamların şəxsi, daxili aləmi lirik üslubla veriləndə də Səməd Vurğun gələcəyi, ideallarla yaşamağı və fərəhlənməyi unutmur. Bu hal şairə imkan verir ki, hadisələri bəsitlikdən, məişətin min cür xırdalığından xilas edib, onları tarixin əsas inkişaf qanunları ilə işıqlandırsın». Onun beynəlxalq mövzuda, müasir dövrün proseslərini özündə əks etdirən «Zəncinin arzuları» poeması «məzlum xalqların, imperialist qüvvələrin pəncələri altında əzilməkdən təngə gələn xalqların, xüsusilə qara dərili xalqların faşizmə, dünya imperializminə qarşı «quruluş mübarizəsini» təsvir edən sağlam siyasi istiqamətli əsəridir və bu mövzuda şairin silsilə şeirləri («Mən də bir əsgər kimi», «Ölüm kürsüsü», «Rot Front», «Yandırılan kitablar» və s.) vardır və burada həm Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 122 zəncinin taleyi göstərilir, həm də imperializmin yırtıcı, qəddar siması ifşa edilir: «Zənci kimdir? O, Amerika imperialistlərinin zülmü altında yaşayan və əsrlər boyu istismar məngənəsində sıxılan bir xalqın tipik nümayəndəsidir. İndi, bütün xalqların öz azadlıqları uğrunda ayağa qalxdıqları bir zamanda, şübhəsiz ki, «iliyinə bıçaq dayanan» qara zənci «ayaqdakı tüfəng kimi açılacaqdır», «qəfəsdəki pələng kimi zəncirini gəmirəcəkdir». Zənci üzünü tərəqqipərvər bəşəriyyətə, azad xalqların nümayəndələrinə tutaraq dollar dünyasının zülm və işgəncələrindən acı-acı şikayətlənir: -Amerika, yeni dünya, Vətənimdir, dedim bayaq, Qızıl, gümüş mədənidir yarandığım qara torpaq. Fəqət, mənim bu torpaqda yaşamağa haqqım varmı? Vətənsiz də insan olan insan kimi yaşayarmı?» Səməd Vurğun gözəl şair, epik əsərlər, dram əsərlər müəllifi, tərcüməçi, siyasi xadim olmaqla bərabər yüksək elmi– nəzəri məsələləri özündə ehtiva edən fikirlər müəllifidir. Onun tribunalardan müxtəlif qurultaylarda söylədiyi məruzələrdə ədəbiyyatımızın düzgün fəaliyyəti, sənət, yaranan əsərlər, poeziyanın inkişaf istiqamətləri araşdırılır. 1954-cü ildə Sovet yazıçılarının II Ümumittifaq qurultayındakı məruzəsində lirika haqqında söylədiyi fikirlər, xalq ədəbiyyatının toplanması, nəşri ilə bağlı dəyərli fikirləri var: «Həyatımızın çoxtərəfli və rəngarəng olması lirik formaların da rəngarəngliyi üçün imkan yaradır, lirik şairdən surətlərin müxtəlifliyini, canlılığını və boyaların rəngarəng bolluğunu tələb edir. Lirika zəmanəmizin ən qabaqcıl ideyalarını təbliğ edərək vəhşi eqoizm əleyhinə insanı, onun iradəsini və şəxsiyyətini zəiflədən və pozğunlaşdıran bədiilik əleyhinə, insanı şikəst edən, fəaliyyətsizliyə çəkən hisslər əleyhinə mübarizə aparır, yeni insani hissləri təsdiq edir». Sənət, sənətkar və zaman 123 Müasir Azərbaycan şeirinin, müstəqil poetik istiqamətin formalaşmasında ardıcıl, sistemli mübarizə aparan Rəsul Rzadır. Yaradıcılığının ilk günlərindən yaratdığı əsərlərlə Azərbaycan poeziyasının zirvələrinə yüksələn Rəsul Rza böyük sənətkarlar arasında özünəməxsus yer tutmuşdur. «Bu yolda istər sənətkarlıq baxımından, istərsə də obyektə münasibətdə şairin yaradıcılıq tərəddüdləri bəlkə də olmalıdır: otuzuncu, qırxıncı, əllinci, altmışıncı illərin şairləri, mövzu müxtəlifliyinə baxmayaraq bir–biri ilə səsləşir. Onların hamısında Rəsul Rza ruhu vardır» (Y.Seyidov). Rəsul Rza Azərbaycan poeziyasında sərbəst vəznin möhtəşəm abidəsini qaldırıb. Ondan əvvəl də Azərbaycan ədəbiyyatında sərbəst şeir nümunələri olmuşdur. Ancaq poeziyamızda sərbəst şeirə vətəndaşlıq hüququ qazandırıb, onu istiqamətləndirib, başqa vəznli şeirlər səviyyəsinə qaldırıb: «Onun sərbəst şeirləri formasına eləcə də mövzusuna, məzmununa, həyat həqiqətinin ifadə tərzinə görə də heca vəznli şeirlərdən fərqlənir. Tənqidçilər, dilçilər onun heca vəznli şeirlərinin «əksəriyyətində xəfif bir romantika izləri görünürsə, sərbəst şeirləri realistliyi ilə səciyyələnir. Birincilərdə hiss, ikincilərdə fikir güclüdür» - deyirlər. Məmməd Arif bu fikirlərində haqlıdır ki, «fikir Rəsul Rza şeirlərinin hərəkətverici qüvvəsini, onun mayasını təşkil edir». Rəsul Rza heca vəzninin bütün əsas ölçülərində şeirlər yazmışdır. «Bunların içində «Beşik nəğməsi», «Oğullar», «Pioner qızım»–yeddilik, «Dəniz», «Gözəl», «Bülbül» -sək- kizlik, «Bəxtiyar» - onluq, «Şam» -on üçlük, «İki lövhə», «Ba- kı danışır», «Firdovsiyə» -on dördlük, «Yurdumuzun qəhrə- manları», «İntiqam» - on beşlik, «Lövhə», «Vətən», «Pilot qardaş» - on altılıqdır. Yeddi, səkkiz hecalı şeirləri kimi on beş, on altı hecalı şeirləri də rəvan oxunandır, Rəsul Rzanın heca Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 124 vəznində yazdığı şeirləri də onun yaradıcılığında əhəmiyyətli yer tutur. Doğrudur, sərbəst şeir poeziyamızın inkişafının müəyyən mərhələsində meydana gəlib, böyük bir inkişaf yolu keçib, formaca fərqlənsə də, klassik poeziyamızla bağlıdır, heca vəznindən, hətta əruzdan da qidalanır. Azərbaycan sərbəst şeirini bu milli zəmindən ayırmamalıyıq. Rəsul Rza yaradıcılığında sərbəst şeir daha ciddi inkişaf etdirilib, qol- qanad atıb, onun sayəsində sərbəst şeir yaradıcıları, özü də bu dəyərli bədii əsərlər bu formada yaranıb, oxucunu öz sehrində əritməyi bacarır. Bəzi şairlər bu şeir şəklindən sui-istifadə edib, qarışıqlıq tənqidçilərin etirazına səbəb olub. Onlarda sərbəst şeirlə daxili qafiyəli, ritmli nəsr əsəri olan mənsur şeir bir- birinə qarışır, nəsrlə şeir arasına körpü salınır, bu müxtəlif canrların dilləri eyniləşməyə doğru gedir. Bu isə artıq sərbəst şeir problemlərinin sərhəddini aşıb nəzm və nəsr məsələsinin ümumi probleminə çevrilir və narahatlıq yaradır. Nəzərə almaq lazımdır ki, sərbəst şeir də şeirdir, nə qədər sərbəst olsa da, özünəməxsus xüsusiyyətləri nə qədər çox olsa da, yenə şeirdir və şeirin ümumi tələblərinə tabe olmalıdır (Y.Seyidov). Rəsul Rza məhz bu vəznin öyrədilməsi yolunda öz şeirləri ilə əsl müəllim, bir məktəb oldu. Özündən sonra bu vəznin mükəmməl nümunələri ilə Fikrət Qoca, Fikrət Sadıq, Əli Kərim, İsa İsmayılzadə... kimi ədəbiyyat aləmində öz sözünü, imzasını qoymuş şairlər yetişdi. Rəsul Rza «Bir gün» şeiri ilə ədəbiyyata gəlib. Dövrün mətbu orqanlarından «Dan ulduzu», «Yeni fikir», «Şəfəq»in səhifələrində dərc olunan «Oğul qatili», «Dilarə» hekayələri, şeirləri, bir sıra məqalələri onu ədəbiyyat aləmində tanıdıb. Sənətiylə xalqa, millətə xidmət edən şair ilk qələm təcrübələrindən son əsərinə qədər bir amala söykənmiş, yazıb– yaratmış, novator şair kimi yüksək qiymətləndirilmişdir. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|