Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 125 Ümummilli liderimiz, ədəbiyyatımızın mənəvi dostu Heydər Əliyev yazır: «Rəsul Rza yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dünya ədəbiyyatının, inqilabi rus poeziyasının ən yaxşı nümunələrinin təsiri altında, böyük Mayakovskinin poetik irsinin səmərəli təsiri altında o, zəngin milli ədəbi əməllərdən istifadə edərək, Azərbaycan poeziyasında bir novator kimi çıxış etmiş, Azərbaycan poeziyasını yeni bədii ifadə vasitələri ilə, yeni şeir formaları ilə zənginləşdirmişdir». Rəsul Rza haqqında dövlət başçısı da, alim də, şair də, bəstəkar da, rəssam da öz duyğularını bir oxucu kimi bölüşür. Fikirlər, sözlər, düşüncələr bir nöqtəyə cəmləşir. Rəsul Rza yaradıcılığının milliliyi və bəşəriliyi inkarolunmazdır. Toğrul Nərimanbəyovun bu sözlərindəki bir həqiqəti etiraf etmək hamımızın mənəvi borcudur: «Rəsulu oxuyanda hiss edirəm ki, müasir dünyamızı düşündürən problem məsələlər hər dəqiqə onu narahat edir. Şairin duyğu və düşüncələri bəşəri çeşmədən qidalanır. Lakin bu əlamət Rəsulun poeziyasındakı xəlqiliyə, milliliyə ziyan gətirmir, əksinə, onu yeni–yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirir, inkişaf etdirir, tamamlayır. Rəsul haradan, nədən yazırsa yazsın ilk sətirlərini oxuyan kimi duyursan ki, o, Azəri şairidir. Bu torpağın oğludur, bu yerin havası ilə nəfəs almışdır. Öz milli zəmini üzərində yüksələn sənətkar üçün bundan da böyük xoşbəxtlik olarmı? Gələcəkdə onun dərin məzmunlu əsərlərinə illüstrasiyalar çəkiləcək bir rəssam kimi məni düşündürür». Rəsul Rza müharibə illərində qələmiylə yanaşı süngüsüy- lə də döyüşə girir. 1941-ci ildə Azərbaycan dilində qəzet çıxarmaq üçün Krıma göndərilən Rəsul Rza müharibənin dəhşətlərini gözləri ilə görür. «İntiqam, intiqam» (1943), «Vətən» (1942), «Qəzəb və məhəbbət» (1943) kitablarında Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 126 qəzəbini, düşmənə nifrətini, düşməndən qisas almaq hissini ifa- də edən əsərləri toplanıb. «Vəfa», «Sevgilim», «Bəxtiyar», «Azərbaycan döyüşçülərinə» şeirlərində bu döyüş ruhu, qəzəb, nifrət «duyğusu», qələbəyə inam əsasdır. Rəsul Rza döyüşlərdə, müharibədə təkcə bir şair kimi şeirləri ilə çıxış etmirdi. Azərbaycan döyüşçülərinin qəhrəman- lığını qələmə almırdı, onların igidliklə faşizmə qarşı mü- barizədə hünər və cəsarətini tərənnüm etmirdi, o həm də minlərlə stalinizm siyasətinin qurbanı olan müharibədə də guya «yetərincə döyüş komandirlərinin sözünü eşitməyən, intizamsız» adlandırılan, əslində isə bütün varlığı ilə faşizmə qarşı vuruşan Azərbaycanlı döyüşçülərin qayğılarını, problem- lərini dövlət səviyyəsində qaldıran qorxmaz, cəsarətli «döyüşçü» idi. «Vəfa» pyesində də, cəbhədən yazdığı şeirlərdə, oçerklərdə də məhz azərbaycanlı əsgərlərin, zabitlərin, ko- mandirlərin, pilotların, sanitarların, şəfqət bacılarının hünə- rindən ağız dolusu danışarkən, ardıcıl surətdə yazarkən R.Rza yalançı bir mifi-guya azərbaycanlıların vuruşmaq istəmədikləri, döyüşə bilmədikləri, rəşadətsizliyi, hətta fərariliyi, xəyanətkarlığı haqqında bəzi sovet dairələrinin qəsdən, bilərəkdən yazdığı və yaydığı mifi darmadağın etmək istə- yirdi». Onun Krım cəbhəsindən qayıdan kimi Azərbaycan hökumətinin başçısına ünvanladığı məktubu cəsarətli şairin vətəndaş səsi idi. «Bakı danışır», «Vətən, «Leninqrad», «Yurdumun qəh- rəmanı», «And», «İntiqam», «Pilot qardaş», «Sovet tankı», «Üç oğul», «Əsgər anasının sözləri», «Əsirin dedikləri», «416», «Gəlsə də, gəlməsə də», «Vətənə hədiyyə» kimi əsərlərində müharibə, onun ağrısı, acısı, faciəsi, «ciddi düşündürücü sosial siyasi situasiyalar» əks etdirilir. Sənət, sənətkar və zaman 127 Müharibədən sonra da yazdığı bir çox əsərlərində sülh, demokratiya əsas mövzusudur. Dünyanın bir çox yerlərində olan, xalqların milli azadlıq uğrunda mübarizələrinə biganə qalmayan, Afrika ölkələrinin qara dərili zəncilərinin müstəmləkə zəncirindən qurtulması üçün apardığı mübarizələri görən narahat qəlb sahibi bunları şeirlərinin, iri həcmli poemalarının mövzusuna çevirir. Bu da şeirlərində, əsərlərində Rəsul Rzanın «insan konsepsiyası»nın, «əvəzsizliyi»nin bir problem kimi qoyulması haqqında fikirlərin doğruluğundan xəbər verir. «Ümid yollarında», «Güllük», «Qara dəniz sahilində», «Ömür keçdi, gün keçdi» kimi əsərlərində «bu problemin həlli» məsələləri əsasdır. Rəsul Rzanın poemaları yaradıcılığında mühüm yer tutur. «Almaniya», «Ana», «Lenin», «Qızılgül olmayaydı», «Füzuli», «Bir gün də insan ömrüdü», «Hilal» kimi poemaları epik poeziyanın gözəl nümunələridir. Bu poemalar ədəbi tənqidin təhlilində əsas mövzulardır. Bu poemalardan «Qızılgül olmayaydı» poeması repressiya qurbanı, Azərbaycan poeziyasının qüdrətli nümayəndəsi Mikayıl Müşfiqə həsr olunub. Əsərin oricinal keyfiyyətləri, Rəsul Rza yaradıcılığındakı özünəməxsusluq, düşünmə, düşündürmə bacarığı diqqəti cəlb edir. «1418», «Bir gün də insan ömrüdür» poemasında şairin «oricinal, maraqlı priyomlar vasitəsilə həqiqi insan, əsl vətəndaş obrazı yaratmağa müvəffəq olduğu, «1418»də «fakt və sənədlərdən», hadisə və epizodlardan daha çox müharibə dövrünün özü, psixologiyası, hiss və təfəkkürlərdə dərki» şairi «maraqlandırdığı» tənqidçilərin fikirlərində əsasdır. Ümumiyyətlə, Rəsul Rzanın «Pəncərəmə düşən işıq», «Duyğular, düşüncələr», «Mənim fikrimcə», «Vaxt var ikən», «Kövrək budaq», «İşıqlar üşüyəndə», «Calasan günü günə», Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 128 «Hava haqqında», «Seçilmiş əsərləri» 4 cilddə, «Güneylər, quzeylər», «Çöl quşları», «Lirika», «Seçilmiş əsərləri (5 cilddə), «Mən torpağam» kimi əlliyə yaxın kitablarında toplanan əsərləri haqqında tənqidçilər həqiqəti deyir ki: «R.Rzanın çox zəngin poetik yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasında mühüm bədii hadisələrdən biridir. Ümumilikdə şairin yaradıcılığı Azərbaycan sovet dövrü poeziyasının keçdiyi inkişaf mərhələlərini, onun ümumi, spesifik cəhətlərini, uğur və nöqsanları əks etdirmək baxımından səciyyəvidir. R. Rza poeziyasına novatorluq, cəmiyyətin sosial-mənəvi yüksəlişi ilə bağlı çevik şəkildə dəyişmə, yenilik və təzəlik xasdır. Bu onun şeirlərinin müasirliyini şərtləndirən əsas cəhətlərdəndir. Bu müasirlik bir çox komponentlərdən-mövzu və onun bədii həlli, ideya-siyasi problematika, lirik qəhrəmanın daxili dünyası, forma, dil, üslub baxımından qabarıq şəkildə duyulur». Sərbəst şeirin müəyyən nəzəri problemlərinin həlli za- manı tənqidçilər, ədəbiyyatşünaslar, onun yaradıcılığından material kimi gen–bol istifadə edə bilir. O, təkcə keçmiş SSRİ məkanında deyil, dünyada tanınırdı. Kanadalı yazıçı, ictimai xadim, nəşriyyat redaktoru D.Karter «Sovetskaya literatura» curnalının redaksiyasına yazırdı: «Sizə Rəsul Rzanın üç şeirini göndərirəm. Nəşriyyatımız bunları təqribən bir il bundan əvvəl çap etmişdi. Bizə təəccüblü gəldi ki, həmin əsərləri ikinci dəfə, indi isə üçüncü dəfə nəşr etməli oluruq. Ola bilər ki, bu sizi təəccübləndirməsin: ancaq Kanadada poeziyanı az oxuyurlar və şeiri çox nadir hallarda təkrar nəşr edirlər. Amma Rəsul Rzanın şeirləri elə yüksək humanizmə malikdir ki, Kanadada və ABŞ-da minlərlə oxucu onları cəmi bir neçə ay ərzində alıb oxudu». Şairlərimiz, ədiblərimiz ədəbiyyatın inkişafı naminə, dün- ya miqyasına çıxa biləcək ədəbiyyatın uğrunda mübarizə Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|