Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 129 aparırdılar. Milli ədəbiyyatımızın yeniləşməsini, oricinal keyfiyyətlərlə zənginləşməsini vacib bilən bu şəxsiyyətlər bir– birini təkrar etməyən, yamsılamayan, bir –birinin yaradıcılığına kor-koranə səcdə etməyən sənətkarlar idi. Səməd Vurğun və Rəsul Rza yaradıcılığındakı novatorluq sənətə belə əzəmət və vüqarla yanaşmaqdan irəli gəlib. Əhməd Cəmil Azərbaycan şeirinin zənginləşməsində böyük rol oynayan «zamanı ilə, həyatla ayaqlaşa bilən şair, həqiqi ilham sahibi olan şair» idi. Əhməd Cəmilin ilk kitabı «Yadigar» 1942-ci ildə müharibənin odlu-alovlu illərində çapdan çıxıb. İkinci Dünya müharibəsi illərində Şimali Qafqaz, Krım cəbhə qəzetləri («Döyüş zərbəsi», «Hücum», «Vətən uğrunda irəli» (1942-43) redaksiyalarında çalışmışdır. Əhməd Cəmil şeirinin əsas istiqamətini siyasi lirika təşkil edir. O yazdığı əsərlərində günün siyasi məsələlərini, zamanın qabaqcıl ideyalarını yaradıcılığında əks etdirirdi. «Lenin», «Söz verin yoldaşlar!», «Partizanın qəbri», «Adlar», «Şahinlər», «Daş qəfəs», «1914» kimi ilk şeirlərindən Əhməd Cəmilin yaradıcılığının bu istiqamətdə inkişafını görürük. Qələmə aldığı mövzularda sənətkarlıq – lakonizm, sadəlik, fikri aydın ifadə, özü də sadə ifadə edə bilmək bacarığı var. Deyilmiş fikirləri, təşbehləri təkrardan qaçmağa çalışan, oricinallığı ilə seçilən şeirlərində həyata yaxınlıq güclüdür. «Şairin gözəl sücetli şeirlər yarada bilməsi, təsvirlərdə realistik detallara geniş yer verməsi, dərin psixoloci vəziyyətləri təbii, aydın göstərməsi, sadə dialoqlar işlətməsi, mövzunu konkret şəkildə, uzunçuluğa yol vermədən canlandırması onun xalq həyatına, cəbhə həyatına bir sənətkar kimi müdaxiləsi nəticəsində meydana gəlmişdi» (Kamal Talıbzadə). «Can nənə, bir nağıl de», «Laylay», «Nişan üzüyü» kimi şeirləri insan qəlbinə, ruhuna nüfuz edir. Yaratdığı yeni Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 130 məzmunlu, xalq ruhundan süzülüb gələn, arzu, dilək, övladına səadət, xoşbəxtlik, sakit, xoşbəxt həyat arzulayan ana lay- lalarından fərqli, hər misrasına, «hər sətrinə dövrün, zamanın möhürü vurulmuş» laylay idi: Gecə keçir... Göylər qara, ay para... Ahu olub qaçır yuxun dağlara. Ömrüm-günüm!... sənə laylay dedikcə, Ürəyimdə qövr eləyir min yara. Laylay gülüm, gözlərindən öpsün ay, Laylay quzum, laylay balam, a laylay! Atan sənin bir igiddir büsatlı, Çal papaqlı, boz şinelli, boz atlı. Düşmən üstə şığıyanda deyirsən, Qızıl quşdur, uçur şimşək qanadı! Laylay gülüm, gözlərindən öpsün ay, Laylay quzum, laylay balam, a laylay! (Ə.Cəmilin «Can nənə, bir nağıl de» şeirindən) Bu sətirlərdə Nənə və Nəvə dialoqunun şirinliyi könül oxşayır, onların söhbətində dövrün, zamanın təsviri ilə yanaşı, milyonlarla gözü yolda qalan «ata, bala, oğul» gözləyən insanların dərdi, həsrəti ifadə edilir. Tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların diqqətindən yayınmayan bu misralarda nə yox idi: «Körpənin yuxusuna, görüş lövhəsinin təsvirinə həsr olunmuş sətirlər o zaman cəbhəyə öz nümayəndəsini göndərmiş hər ailə üçün nə qədər şirin idi!.. Şeir oxucuya təsəlli verirdi, onun arzularına, xəyalına ümid qatır, başladığı mübarizəsinə inam oyadırdı. Özü də müharibənin lap odu-alovu içində! Özü də nənə ilə nəvənin kiçik bir mükaliməsi ilə! Ancaq son dərəcə Sənət, sənətkar və zaman 131 şirin, son dərəcə təbii, nəvənin yuxusu, söhbəti qədər arzulu bir mükaliməsi ilə!». «Əsgər qardaşıma» (1942), «Şaxta baba» (1943), «Can nənə, bir nağıl de» (1943), «Təməl daşları» (1951), «Qələbə yolları» (1954), «Şeirlər» (1957), «Mənim azad torpağım» (1960), «Bahar şəfəqləri» (1964), «Seçilmiş əsərləri» (1967), «Seçilmiş əsərləri» (1975), «Vaxtında gəlmişik bu dünyaya biz» (1979), «Xoşbəxt uşaqlara» (1981), «Dünyanın gözəlliyi» (1983) kitablarında Əhməd Cəmilin lirikasında təbiət təsvirinin, peyzacın, insan düşüncələrinin, həyəcanlarının, hisslərinin dəqiq, təbii ifadə edildiyini, zəhmətə, sülhə, qardaşlığa çağırışı, xalqlar dostluğu ideyalarını, vətənə, xalqa məhəbbəti, cəsarətli mövzular seçmək bacarığını görürük. Ə.Cəmil S.M.Mixalkovun, M.Y.Lermontovun, A.Tvar- dovskinin, S.M.Marşakın, Y.V.Hötenin əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Rus, gürcü, ukrayna, özbək, belarus, tacik və s. dillərdən etdiyi tərcümələr onun yaxşı tərcüməçi də olduğunu göstərir. Poeziyada–Azərbaycan poeziyasında müasirlik əsas problem olaraq qalırdı. Şairlərimiz həyatda, dünyada baş verən prosesləri yaratdıqları əsərlərdə yüksək sənətkarlıqla yaradırdılar. Balaş Azəroğlunun «Elə oğul istəyir vətən», Rəsul Rzanın «Zənci balası Villi haqqında ballada», Cabir Novruzun «Yox, Hitler ölməyib», Məmməd Arazın «Nobel mükafatı», Xəlil Rzanın «Afrikanın səsi», Tofiq Bayramın «Los–Ancelos matəmi» və s. əsərlərində dünyada baş verən hadisələr, beynəlxalq aləmdəki ictimai–siyasi ideologiyaların gərginliyi, müstəqillik uğrunda hərəkatda xalqların humanizmə qarşı arzularına qarşı çıxan imperialist qüvvələrinin vəhşi simaları öz canlı əksini tapırdı. Xəlil Rzanın «Afrikanın səsi» şeiri Afrika xalqlarının deyil, bütövlükdə insanın–doğulan, doğulduğu Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 132 dünyanın gözəlliklərindən kam almaq istəyən, səadət içində, sülh, əmin–amanlıq, xoşbəxtlik axtaran, humanist ideyalarla köklənən humanist insanların qəsbkar, imperialist, yırtıcı qüvvələrə qarşı sərt ittihamıdır: Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram Qolumdakı zəncirləri gərək qıram, qıram. Azadlığı istəmirəm bir həb kimi, dərman kimi. İstəyirəm səma kimi, Günəş kimi, Cahan kimi. Çəkil, Çəkil, ey qəsbkar! Mən bu əsrin gur səsiyəm: Gərək deyil sısqa bulaq, Mən ümmanlar təşnəsiyəm. Bu dövrdə şairlərin yaradıcılığında qoyulan həyat, dünya, kosmos insan kontekstində çox güclü ifadəsini tapırdı. Müasir fəlsəfi düşüncələri özündə əks etdirən əsərlər yaranırdı. Səməd Vurğun, Rəsul Rza yaradıcılığında fəlsəfi estetik münasibətlər, sonrakı dövrlərdə Bəxtiyar Vahabzadə, Əli Kərim və başqalarının yaradıcılığında inkişaf etdirilmişdir. Əliağa Vahid klassik sənətkarlarımızın, xüsusilə Füzuli ədəbi məktəbinin müasir dövrümüzdə davamçısı kimi qiymət- ləndirilir. İlk şeirlərini, qəzəllərini, meyxana və felyetonlarını «İqbal», «Bəsirət», «Tuti», «Məzəli»nin səhifələrində dərc Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|