Güney azərbaycan
Yüklə 1,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
50 a) Kürdçülük siyasəti Bu məsələni araĢdırmaq üçün bir az geri qayıdıb, bəzi tarixi sənədlərə toxunmaq gərəkməkdədir. ġübhəsiz, tarixi həqiqətləri geniĢ surətdə açmaq bu məqalənin tutumunun xaricindədir. Ancaq qısa da olsa millətimizin, əleyhimizə aparılan bəzi təbliğatların kökünü bilmələri faydalı olardı. a) Kürdlərin bölgəyə yerləşmə tarixi Tarix elminin gəliĢdiyi son iki yüz ildə, kürdlərə tarix yazmaq istəyənlərin bir çoxu, hətta özlərindən olanları da, bunların kökünün hara dayandığı barədə çətinlik çəkməkdədirlər. Fars irqçiləri, onları ari irqinə bağlamaqla öz məqsədlərinə çatmaq yolunda iĢlətməyə çalıĢsalar da, Qərb alimləri də öz mənafeləri doğrultusunda yönləndirməyə çalıĢırlar. Bir teoriyə görə, bunlar Avropadan AĢur torpaqlarına köç edən ermənilərin, yerli xalqlarla qarıĢımından ortaya çıxmıĢdır. Ġçində bunların da yer aldığı, AĢur dövləti Mad birliyi vasitəsilə dağıldıqdan sonra bölgədə pərakəndə olmuĢ, farslarla yaxın əlaqələrinə görə də dilləri onlara yaxınlaĢmıĢdır. Bu nəzəriyyə bunların bugünkü xüsusiyyətlərinə də uyğun gəlməkdədir. Məlum olduğu kimi, AĢur dövləti Azərbaycan torpaqlarına davamlı hücum edərək talanlar etmiĢ, mədəniyyət abidələrini dağıtmıĢdır. “Urmiya teorisi” yanına, Urmiya gölü ətrafında yaĢayan protürk “Türkoyaları” ona da, Sümerdən qalmıĢ lövhələrdə 300-dən artıq bu gün iĢlətdiyimiz sözcükləri artırıb, ona da bu mədəniyyətlərə AĢurun talançı hücumlarını, böyük Mad dövlətini yaradan tayfaları və AĢur talanlarının qarĢısının alındığını artıraraq, bir koordinasyon səhifəsi yaradarsaq, çox Ģeylərin aydınlaĢacağına inanıram. Yaxın yüzillərdə Azərbaycandakı kürd talanlarını Ģiə-sünni davasına bağlamaq və ya Birinci Dünya müharibəsində asuri, kürd və erməni birliyinin bəlli bir siyasətin sonucu tanıtmaq və ya Xocalı faciəsini siyasi bir hədəf göstərməkdə kiçik həqiqətlər yatsa da, əsas məsələ tarixdən gələn milli psixoloji və talançılıq eĢqidir. Bu qırğınlarda edilmiĢ vəhĢiliklər – insanların boynunu üzmək, qulaq kəsib sırğa oğurlamaq, qarın söküb uĢaq öldürməyin anlamı nə məna daĢıyır? Bu hadisələri əski AĢurların Azərbaycana hücumları ilə tutuĢduranda, yuxarıdakı kürdlər və “AĢur-erməni” teorisi özünü doğrultmaya baĢlayır. Belə olmadığını soruĢanlara demək lazımdır ki, tarixi sənədlər əsasında Səlcuqlular zamanı Urmiya, kürd talanlarına məruz qalmıĢdır. Əcəba o zaman Ģiəmi var idi? Elxanlıların Misir səfərinə qoĢulmaq üçün ermənilərdən təĢkil olunmuĢ qoĢun dəstəsinin Təbrizdə törətdiyi hadisələr zamanı hələ Elxanlılar müsəlman olmamıĢdı. 51 Kürdlərin bölgəyə və Azərbaycanın batı bölgəsindəki Anadolu sərhədlərinə yerləĢməsində çeĢidli amillər durmaqdadır. AĢur dövləti dağıldıqdan sonra, daha ziyadə əlçatmaz dağlarda pərakəndə yaĢayaraq heyvandarlıqla məĢğul oldular. Adət üzrə ġah KuruĢun əlağacı kimi səhnəyə girən kürdlər bu adı daĢımasa da, Sasanilər zamanı o bölgədə gücə dönüĢməyə baĢladılar. Qadisiyə sıngınından sonra bir daha özlərini toparlamayan bu qövm, Səlahəddin Əyyubini özünə bağlamaq istəsə də, Sultan Məhəmməd Fateh və Uzun Həsən savaĢına qədər kölgədə qaldılar. Həmin savaĢdan sonra, fatehin əmri ilə Anadolu, özəlliklə Diyarbəkirdən qaçan Ağqoyunluların ərazilərinə yerləĢdilər. Qəribədir ki, Balas adı verilən, sünni olan həmin kürdləri, Səfəvi Ģiəçiliyinin qarĢısını almaq üçün, Sovuqbulağa köçürmüĢlər. O yetmədiyinə görə, ġəkakları (Ġsmail Simitqonun tayfası) Hələbdən, Cəlayirlər və baĢqa tayfaları da Suriyadan Anadolu-Azərbaycan sərhədlərinə yerləĢdirmiĢlər. Səfəvi-Osmanlı rəqabətləri nəticəsində çeĢidli qondum-köçdüm oynasalar da, keçən yüzildə qərb dövlətlərinin kəĢfi ilə ortadan çıxdılar. Osmanlının sünni meylləri də bunların Azərbaycan torpaqlarında yoğun yerləĢməsinə səbəbiyyət vermədi. Bütün bunlara baxmayaraq, bu gün yuxarıda adlarını çəkdiyim Qərbi Azərbaycanın Ģəhərlərinin verimli ovalarında kürd kəndi tapılmaz, daha ziyadə sınır bölgələrindəki dağlarda yaĢarlar. Misal üçün, Urmiyadan 360 para kəndinin 300-ü ovalardadır ki, ermənilərin köçü ilə boĢalan Fəqqibəyli kəndinə və əhalisi körasunni Türk olan Balova dolsalar da, baĢqa tək bir kürd kəndi tapılmaz. Ancaq sərhəd bölgələrindəki kiçik dağ kəndlərində yaĢarlar. Salmas, Xoy ovalıqlarından çox uzaqda olan sərhəd dağlarında var olsalar da, Qara Ziyəddindən Qara Eyniyə, oradan Türkiyə sərhəddinə dayanan və Türk kəndi olan Ġsa kəndinə, oradan Maku və Araz qırağına qədər kənd və Ģəhərlərdə tapılmazlar. Ancaq Ağrı dağının qərbində, Azərbaycanla Türkiyə sərhəddini təĢkil edən Qarasu çayının kənarındakı daĢlıqlarda, orada Ģor torpaqları olan Zəngənə düzünün üç kəndində, Ərəblər Ģəhərindən aĢağı, yüzlərlə Türk kəndinin ortasında yerləĢən, adı da Türkcə olan QoĢqada vardırlar. Bu da açıqca göstərir ki, bunların Azərbaycan torpaqlarına gəlməsindən çox keçməmiĢ, özəlliklə bu daĢlıqlara gəlmələrinin tarixi bəlkə yüz ili də aĢmamıĢdır. Qaraeyni dağlarından qaynaqlanaraq, Makudan Ərəblərə doğru axan Zəngmar çayının qərbində yerləĢən, iĢləri Ģor bulaqlardan çıxan suyun yaratdığı bir gölməçədə göyərən qamıĢlardan həsir toxumaq üçün Sarısu da kürd kəndidir. Bu məsələyə bir az daha açıqlıq gətirmək üçün 1979-1982-ci illər arası Güney Azərbaycanın tarixi torpaqlarını addım-addım gəzərək “Cənubi Azərbaycanda türk ləhcələri” adındakı məqaləni oxumağı faydalı hesab edirəm. Bu məqaləni Təbrizdə çıxan “Mehdi-Azadi, Urmiyada çıxan “Nəvidi Azərbaycan”, Yüklə 1,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|