Güney azərbaycan

52 
 
Bakıda  çıxan  “Ədəbiyyat  qəzeti”,  Ġstanbulda  çıxan  “Gənc  aydınlar”  dərgi  və 
qəzetlərindən oxumaq mümkündür.  
1955-ci  ildə,  13  yaĢımda  ikən,  ilk  dəfə  Təbrizdən  Urmiyaya  gedib,  5  il 
yaĢadığım  Qara  Həsənli  kəndinin  igidlərinin,  Ġkinci  Dünya  müharibəsində  kürd 
talançılarının  qarĢısını  necə  aldıqlarını,  1993-cü  ildə  Tehranda  tənzimləyib  çap 
etdirdiyim  Məmməd  Səid  Ordubadinin  “Qanlı  sənələr”  kitabında  geniĢ  izah 
etmiĢəm.  O  müddətdə  Urmiya  Ģəhərində  təhsil  aldığım  zaman,  bu  Ģəhərdə  kürd 
ailələrinin  sayını  barmaqla  saymaq  mümkün  idi,  bu,  məktəblərdə  də  keçərliydi.  
Ancaq  yuxarıda  qeyd  etdiyim  siyasətlər  nəticəsində  bu  gün,  Urmiya  Ģəhərinə 
dolaraq etnik durumu dəyiĢdirmək yolundakı taktikləri danılmazdır. 
b) Yeni kürdçülük 
XVIII  əsrdən  bəri  Avropada  baĢlayan  millət  tərifi  və  nasionalizm  anlayıĢı, 
ġərq aləmində, özəlliklə bizim yaĢadığımız bölgədə öz təsirini göstərməyə baĢladı. 
Keçən  yüzildə  aĢırı  dərəcəyə  varan  və  Ģovinizmə  meydan açan bu təfəkkür, daha 
da  dərinləĢdi.  BaĢlanğıcda,  Avropa,  özəlliklə  Ġngiltərə  və  Rusiyanın  sui-istifadə 
maĢasına dönüĢən  milliyyətçilik, keçən əsrin sonlarında  ABġ-ın bölgə  siyasətində 
daha güclü rol oynamağa baĢladı. Özəlliklə kiçik xalqlarda böyük təsir göstərən və 
xarici  siyasətlərin  alətinə  dönüĢəcək  mahiyyət  daĢıyan  bu  qavram,  kürdləri  də  öz 
təsiri altına aldı.  
Keçən  yüzildə  Batı  Azərbaycanda  ġeyx  Əbidullahın  qırğınları  ilə  Ġsmail 
Simitqonun  vəhĢiliklərindən  tutmuĢ,  Türkiyənin  Nurçular  ayaqlanmasına,  Ġraqda 
Molla  Müstafadan  tutmuĢ,  Mahabaddakı  Komiləyə,  Urmiyada  RəĢid  bəy 
talanlarından  tutmuĢ  Sulduz  qırğınlarına,  PKK  terrorundan  tutmuĢ,  Pejak 
cinayətlərinə  -  hamısı o tərs düĢüncənin məhsuludur. Elə olmasaydı, günümüzdə 
bütün  kürd  dəstələri,  Batı  Azərbaycanı  Kürdistan  göstərək,  Azərbaycan  Milli 
Hərəkatı  ilə  toqquĢma  yaradıb,  Tehranın  qulluğuna  girməzdi.  Amerikanın  “Orta 
Doğu  planı”na  uyub,  Kərkükdəki  təcavüzlərə  bel  bağlayıb,  bu  boyda  dıĢ 
qıcırtmazdı.  Təəssüflə,  kürd  xalqının  baĢçıları,  xanları  və  təĢkilatlarının  qeyri-
siyasi  və  qeyri  demokratik  davranıĢları  nəticəsində,  bu  məzlum  xalq  hələ  də 
“feodal”  münasibətlərdə  yaĢamaqdadır.  Bu  yaĢayıĢ  modeli,  özü-özlüyündə 
demokratik  axının  qarĢısını  alaraq,  insanları  onun-bunun  aləti  olmağa  sövq 
etməkdədir.  Bu  bəlanın  kökünü  qazmaq  üçün  kürdlərin  həqiqi  aydın  və 
oyanmıĢlarının boynuna böyük yük düĢməkdədir.  
Biz  istəsək  də,  istəməsək  də,  bölgəmizdə  bu  yanlıĢ  siyasət  gedir.  Ġraqdakı 
durumdan  məst olan bu tayfa,  yeri gələndə  yaxın zamanda  baĢımıza  gələn Xocalı 
faciəsindən yüz, bəlkə də min qat artığını rəva görəcəkdir. Millətimiz bilməlidir ki, 
kürd  dəstələri  bütün  sahələrdə  torpaq  iddialarından  əməli  olaraq  əl  çəkməsələr, 
üzdəniraq böyük siyasətçilərimizin, kürd təĢkilatlarına qoĢularaq iĢ birliyi həvəsləri 
heç nəyi dəyiĢməyəcəkdir. 

---

53 
 
Təkcə  yolumuz,  Batı  Azərbaycanlıların  məĢru  müdafiə  yolunda 
silahlanmasıdır. 
 
Güntay GƏNCALP 
Nokia, Finlandiya 
 
GÜNEY AZƏRBAYCAN MĠLLĠ HƏRƏKATI 
ÜZƏRĠNƏ FENOMENOLOJĠ YANAġMA 
 
“Güney  Azərbaycan”  söz  birləĢməsi  artıq  qəbul  edilmiĢ  bir  anlayıĢdır.  Bu 
anlayıĢın,  tarixi,  coğrafi,  siyasi  boyutları  var.  Bu  anlayıĢ  ətrafında  bir  sürü  sual-
cavab  bilgiləri  ortaya  çıxmıĢdır.  Bu  sual-cavab  dialektikası  bağlamında  istər-
istəməz  əqli  imkanlar  da  geniĢlənmiĢdir.  Əslində  isə  hədəfə  çatana  qədər  bu 
doğrultuda  tarixi,  coğrafi,  ədəbi,  sosioloji,  fəlsəfi  və  siyasi  qavramlar  o  qədər 
zənginləĢməlidir  ki,  onun  təsirindən  kənarda  qalmaq  mümkün  olmasın.  Bunun 
örnəyini biz Ġran, hətta dünya miqyasında görmüĢük. Soyuq savaĢ zamanında solun 
qavramları  o  qədər  zənginləĢmiĢdi  ki,  istər-istəməz  bir  cazibə  mərkəzinə 
dönüĢmüĢdü.  Bu  qavramların  bir  çoxunun  solla  heç  bir  iliĢkisinin  olmamasına 
baxmayaarq,  onlar  tərəfindən  mənimsənilmiĢdi.  Lenininst  solun  təməli  olmadığı 
üçün öz içindən çökmüĢdür.  Ancaq ulusal hədəflərin və istəklərin təməlli olduğu 
isbat  edilmiĢdir.  Ulusal  hərəkətin  bütün  bu  qavramlarla  zənginləĢmənin  yanı  sıra  
geniĢ  boyutlu  bilgi    içərisinə  girməli  və  birikilmiĢ  bilgiyə  görə  də  toplumsal 
davranıĢ sərgiləməlidir, deyə  düĢünürəm. Burada Trotskinin bir fikrinə dayanaraq 
görüĢlərimi 
davam 
etdirəcəyəm. 
Trotski 
deyir: 
“Toplumsal 
devrim 
gerçəkləĢdirmək  olanaqsızdırsa,    zaman  uyqarlıqda  (mədəniyyətdə)  devrim 
gerçəkləĢdirmək  gərəkir”.  Tam  bizim  tarixsəl  statumuzu  bəlirləyən  bir  görüĢ.  Bu 
gün  bəlli  nədənlərdən  dolayı  ulusal  yöndə  yurdumuzun  içində  devrim 
gerçəkləĢdirmək  olanağından  yoxsunuq.  Ancaq  önümüzdəki  zaman  dilimində 
uyqarlıq  planında  devrim  gerçəkləĢdirə  bilməzsək,  Ģübhəsiz  ki,  o  toplumsal 
devrimin  gerçəkləĢməsi  və  ulusal  haqlarımızın  həyata  keçməsi  də  çox  zor 
olacaqdır.  Bu  baxımdan  həm  dikey  (Ģaquli),  həm  də  yatay  (üfüqi)  gəliĢmələri 
həyata  keçirmək  ciddi  zərurətdir.  Dikey  gəliĢmə  düĢüncə,  bilgi  və  davranıĢ 
planında gerçəkləĢirkən, yatay gəliĢmə isə örgütlənmə və milli görüĢləri toplumun 
içində yaymaqla mümkün ola bilər. Daha doğrusu, dikey evrim (təkamül) düĢünsəl 
və yatay evrim isə siyasi planda baĢ verər. Dikey gəliĢmələri düĢüncə adamı ortaya 
qoyar. Çünki hər əsrdə bir neçə kiĢi düĢünər və qadınlar isə düĢüncə adamlarının 
düĢündüklərini  ya  düĢünərlər,  ya  da  uyqularlar  (tətbiq  edərlər).  Böyük  Fransa 
Ġnqilabı Volter, Russo və Didro kimi düĢünürlərin projesi idi. Dikey evrimi zehni 

---