Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epikürçülük - şəxsi rifah halının təmin olunması
244
hörmətin(Innenleben) meydana çıxması və həmçinin bütün insanlar üçün ümumi olan qanun idealının təşəkkül tapması. Elə bu dövrdə də etikanın və siyasətin antik yunanlara xas olan vəhdəti də yox oldu. Öncül yerə xüsusi fərdin etikası çıxdı, siyasət isə arxa planda qaldı. Yalnız Roma stoikləri siyasətə müsbət qiymət verdilər, amma, bu qiymət Platonda və Aristoteldə olduğundan tamamilə başqa bir mənaya malik idi. Siyasət lokal cəmiyyətin sərhədləri daxilində rasional ümumyaşayış qaydaları kimi deyil, hər şeydən öncə imperiyanın idarə olunmasının ümumi hüquqi prinsipləri olaraq anlaşılmağa başladı.
Epikürçülük b.e.ə. 341-270 illərdə yaşamış Epikürün (Epicurus) adı ilə bağlıdır. Epikür məktəbi, "bağı" özünün dostsayağı və mülayim atmosferi ilə tanınırdı. Buraya həm qadınlar, həm də kölələr gəlirdilər ki, bu da antik dövr üçün kifayət qədər qeyri-adi idi. Hər bir insanın xoşbəxtliyini necə təmin etmək barədə suala epikürçülüyün cavabı belə idi: həzz al, amma düşünürək. Başqa sözlə, yaxşı həyat – firavanlıq və ağrının və əzabların yoxluğudur. Həyatı boyu maksimum firavanlığa və minimum əzablara nail olmaq üçün insan öz əməllərini ölçüb-biçməlidir. Məsələn, mən indi arxasınca əzab gələ bilən qısamüddətli və güclü həzzi axtarmalıyammı və ya gələcəkdə daha uzun müddətli firavanlıq xatirinə indiki həzzdən imtina etməliyəmmi? Başqa cür deyilsə, tərbiyəli və müdrik estet olmaq zəruridir! Həzz, amma ölçürüb-biçilmiş həzz! Siyasətlə və əzablı qayğılar gətirə bilən və təhlükəli ola bilən bu kimi digər şeylərlə məşğul olmaq lazım deyildir. Özünün təhlükəsiz dünyanda yaşa, burada sən öz pendirin və özünün şərabınla əmin-amanlıq içərisində həzz ala bilərsən. Epikürçülər heç bir halda pozğunluqla, acgözlüklə və sərxoşluqla səsləşən, ağılsız bir həyat tərzi keçirən bohema deyildilər. Əksinə, Epikür ehtiyatlı həyat tərzini öyrədirdi. Yalnız o firavanlıq təqdirə layiqdir ki, o, nəzarət altındadır və fərdin xoşbəxtliyini təmin edə bilir. Epikürçü həyati fəlsəfəni sədələşdirilmiş bir şəkildə belə ifadə etmək olar: 1) mövcud olan yeganə nemət həzzdir. 2) maksimal həzzi təmin etmək üçün nemətin o növlərinə üz tutmaq gərəkdir ki, biz onlara nəzarət etmək iqtidarındayıq. 245
Həzzi (yunanca, hedone) ən yüksək və yeganə nemət olaraq şərh edən təlim hedonizm (həzz fəlsəfəsi) adlanır. Deməli, epikürçülük ölçülüb-biçilmiş hedonizmdir. Beləliklə, epikürçülük həzzi (hedone) hissi ehtirasın ödənilməsi kimi nəzərdən keçirmir. O, firavanlığın dostluq və ədəbiyyatla məşğul olma kimi zərif və təhlükəsiz formalarına xüsusi əhəmiyyət verir. Əgər insan şəxsi xoşbəxtliyə nail olmağı arzu edirsə, o, özünü həzzin daha etibarlı və daha zərif formaları ilə məhdudlaşdırmalıdır. Təbii ki, epikürçülük siyasi fəaliyyətə mənfi münasibət göstərir, çünki siyasi fəaliyyət həzlərdən daha çox əzab doğura bilər. O, dövləti və cəmiyyəti özlüyündə dəyər və ya özlüyündə dəyərə malik olan bir şey kimi nəzərdən keçirmir 100 . Yalnız həzz (həzz zəruri olaraq fərdin həzzidir) özlüyündə dəyərdir. Dövlət və cəmiyyət yalnız o zaman nemət olacaqlar ki, onlar fərdi həzzlə təmin edirlər və əzabların qarşısını alırlar. Qanunlar və adətlər yalnız şəxsi maraqların(mənafelərin) reallaşma vasitələri kimi dəyərə
malikdirlər 101
. İnsanı qanunu pozmadan saxlayan amil - cəzadır, yəni ağrı qorxusudur. Hər şey fərdi həzzə əsaslanır. Yaxşı əxlaq və ya yaxşı qanunlar fərdi həzzi maksimallaşdırır. Hüquq və əxlaq üçün bundan başqa heç bir digər əsas yoxdur. (Amma kim müəyyənləşdirir ki, on başqa adamın aldığı həzz mənim aldığım həzzdən daha samballıdır? Və müxtəlif həzz növlərini mən necə müqayisə edə bilərəm?) 102
Epikürçülüyün təbiət fəlsəfəsi əsasən, görünür ki, Demokritin atomlar haqqında materialist təliminə uyğun gəlir. O, həyatın Epikürçü fəlsəfəsini müəyyən qaydada əsaslandırır. Belə ki, ruh və bizdən uzaq olan və bizə biganə olan tanrılar da daxil olmaqla hər bir şey maddidir, belə olduqda biz bizə xoş gəlməyən dini fikirlərdən ehtiyat etməməliyik.
100 Özlüyündə dəyər = "avtotelik" dəyər və ya bir məqsəd olaraq özünə malik olan dəyər. Yunancadan tərcümədə, auto = özü və telos = məqsəd. 101 Qanunlar və adətlər "heterotelik" dəyərə malikdirlər, yəni onların dəyəri ondadır ki, onlar nəsə başqa bir şey üçün vasitələrdirlər, o şey üçün ki, öz məqsədinə (telos) öz daxilində malikdir. 102 Utilitarist Bentam XVIII əsrin sonunda müxtəlif həzz növlərinin hesablanması nəzəriyyəsini təklif etdi. Bununla bağlı olan problemlər 17-ci Fəsildə nəzərdən keçirilir. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|