Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bilik və iradə
286
Bundan da daha çox deyilsə, biz burada yaradılışın yəhudi- xristian konsepsiyanı tapırıq, bu konsepsiyaya uyğun olaraq Tanrı kainatı heç nədən yaratmışdır (creatio ex nihilo). Bu, dəyişiklik haqqındakı qədim suala verilmiş ən radikal cavabdır. Neoplatoniklərdə kainat Vahidin əbədi emanasiyası kimi başa düşülür, belə ki kainat həqiqətən də Vahiddir və emanasiya özünü materiyada itirir, materiya isə burada yoxluq kimi anlaşılır. Bunun əksinə olaraq Tanrı, Avqustinin fikrincə, kainatı, mənəvi və maddi olan hər şeyi heç nədən yaradan müstəqil mənəvi qüvvə kimi başa düşülür. Bu, o deməkdir ki, bütün mövcudat eynicinsli deyildir, Yaradıcı və yaradılan bir-birindən ayrıdır. Deməli, panteizm (təbiətin və Tanrının eyniliyi barədə təlim) istisna olunur. Nə qədər ki, Tanrı və dünya bir-birindən ayrıdır, Avqustin Tanrı ilə mistik vəhdət (unio mystica) ideyası ilə razılaşa bilmir, bu ideyada güman olunur ki, insan ekstaz vəziyyətində olarkən Tanrı ilə qovuşur. Tanrı özünün müstəqil möhtəşəmliyində heç bir zaman dünya ilə eyni ola bilməz. Dində insanın Tanrıya qoşulması iki şəxsiyyət arasındakı münasibətdir və buradan belə bir nəticə çıxarmaq lazım deyildir ki, insan ruhu Dünya ruhunun tərkib hissəsi olur. Digər tərəfdən, Avqustin o nöqteyi-nəzəri bölüşür ki, biz məhz bizim daxili həyatımız vasitəsi ilə Tanrı ilə əlaqəyə giririk. Biz Tanrının obrazında və ona oxşar yaradılan mənəvi varlıqlar olaraq, inamın köməyi ilə Tanrıya daxilən qovuşa bilərik. (İnananlar bizim daxili həyatımızda Tanrının iştirakı barədə Avqustinin başa düşdüyü mənada introspeksiya vasitəsi ilə bilirlər, hətta əgər Tanrı bizim dünyəvi zəkamız üçün əlçatmaz olsa da). "Heç nədən yaratma" prinsipindən belə bir nəticə alınır ki, cisim, maddi olan daha mövcudluq emanasiyasının yox olduğu sərhəd kimi nəzərdən keçirilmir. Avqustin üçün fiziki və hissi şeylər yaradılmış reallıqdır. Şər, beləliklə, əgər məsələnin təfərrüatlarına varmasaq, heç də insanın maddiyə olan meylində deyildir. Avqustin əxlaqi şəri əsasən varlığın olmaması kimi deyil, iradənin qeyri-düzgün istifadə olunması kimi başa düşür. Lakin neoplatonist baxışlara uyğun olaraq, Avqustin metafizik şəri mövcudluqdan məhrum olma kimi anlamağa çalışır 125
.
125 Başqa cür deyilsə, heç nədən yaranmanı və deməli, maddini yaradılmış varlıq kimi, yəni emanasiyanın hərəkətinin neoplatonist anlamının əksinə olaraq, yoxluqdan varlığa doğru qəbul edərkən, günah şər əxlaqi aspekti olaraq insani iradə zonasına çıxır. Belə bir yanaşma Avqustində neoplatonizmlə ümumi olan mövqeni istisna etmir. Bu, şərin ontoloji olaraq kök salmasının, onun metafizik, varlıq başlanğıcının inkarı mövqeyidir - S. B. 287
Əsasən neoplatonist müddəalara Avqustin tərəfindən edilmiş dəyişikliklər həm anlayışlardan istifadə üsulunda, həm də ümumi intellektual atmosferdə dəyişikliklərə səbəb olur. Yaratma, şəxsiyyət, iradə, məhəbbət, günah və xilas kimi anlayışlar fundamental metafizik anlayışlara çevrilir. Kosmoloji olaraq vacib olan nə təbiət, nə də xalis ideyalar olmayıb, Tanrı və insani varlıqlar arasında şəxsləşdirilmiş qarşılıqlı əlaqə çıxış etmiş olur. Deməli, xristianlıq adamları kainatın mərkəzinə "yerləşdirmişdir". İnsanlar kainatda onun yaratdıqlarının yalnız bu və ya digər dərəcədə alisi kimi mövcuddur. Böyük mənada, kainat Yaradıcının niyyətinə və qanunlarına uyğun olaraq insan üçün, onun həyatı və fəaliyyəti üçün yaradılmışdır. Prinsipcə, bu, bütün insanlara aiddir, onlar Tanrının obrazı ilə və ona oxşar olaraq yaradılmışlar. İradə və inam, günah və məhəbbət, cəza və xilas adamların Tanrı ilə bu dəyişilmiş qarşılıqlı əlaqəsi üçün əsasa çevrilir 126 .
əlaqəni həm onun indi olduğu nöqteyi-nəzərdən, həm də olmalı olduğu nöqteyi-nəzərdən səciyyələndirir. Burada mərkəzi yerdə hisslər və iradə, günah və cəza durur. Bu mənada qadın və kişi arasında qarşılıqlı münasibətlər gərginliyin mənbələrindən biridir, yəni Avqustin bir neoplatonik olaraq belə hesab edir ki, mənəvi olan cismani olandan yüksəkdədir. Elə buna görə də, qadın və kişi arasında mənəvi məhəbbət nəcabətlidir, onlar arasında şəhvani məhəbbət haradasa alçaldıcıdır.
İradə Avqustin fəlsəfəsində mühüm yer tutur. O, bizim mənəvi həyatın həlledici amili olaraq nəzərdən keçirilir. Əlbəttə ki, zəka və bilik də həmçinin müəyyən rol oynayır, məsələn alternativlərin seçilməsi zamanı, amma iradə zəka üzərində prioritetə malikdir. Avqustin iradəyə və hisslərə xüsusi əhəmiyyət verir. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, o, inamın intellektual konsepsiyasını deyil, ekzistensial adlanan konsepsiyasını dəstəkləyir. İnanmaq – nəyisə sadəcə olaraq həqiqət olaraq qəbul etmək demək deyildir, bu, nəyinsə həqiqət olduğunu ehtiras və qüvvə ilə güman etmək deməkdir. (Kiyerkeqorun "Subyektivlik həqiqətdir" müddəası ilə müqayisə edin, Fəsil 22). İradənin Avqustin tərəfindən verilmiş şərhi onun yunan şərhinə əksdir. Sonuncuya görə, iradə başlıca olaraq zəkanın nemət olaraq
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|