Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
323
davam edən siyasi təlimləri nəzərdən keçirəcəyik. Bunu etməzdən öncə isə XIV-XV yüzilliklərin ideologiyalarının əsas cizgilərini təsvir edək. XIV əsrdə ideoloji konfliktin mərkəzinə kralın və təbəələrin, həmçinin də papanın və katoliklərin qarşılıqlı münasibətləri barədə məsələ çıxdı. Kral (papa) mütləq hakimiyyətə malik olmalıdırmı yoxsa hakimiyyət ənənəvi nümayəndəli assambleyaların əlində olmalı və qədim, köhnə qanunlara uyğun olaraq fəaliyyət göstərməlidir. Marsili Padualı (Marsilius of Padua, 1275/1280-1343) Aristotelin mövqeyində dayanan antipapist idi. Onun bir çox fikirləri (Sülhün müdafiəçisi - Defensor pacis, 1324 - əsəri) Reformasiyanın və protestantizmin ideyaları ilə səsləşirdi. İoann (Jan) Parisli (John of Paris və ya Jean Quidort, 1255- 1306) və Marsili Foma Akvinalı kimi belə hesab edirdilər ki, cəmiyyət o mənada özlüyündə kafi ola biləndir ki, onu teoloji və ya metafizik əsaslandırılma olmadan da idarə etmək olar. Əgər Foma üçün inamın və zəkanın, müqəddəs olanın və dünyəvi olanın harmoniyası mövcud idisə, özlüyündə kafi ola bilən cəmiyyət isə ilahi mənşəyə malik idisə, onda Marsili İoann Parislidən daha əminliklə sübut edirdi ki, cəmiyyət kilsədən asılı deyildir. Marsilidə siyasətin və dinin, dövlətin və kilsənin radikal bölgüsü inamın və zəkanın nominalistik anlamı ilə bağlıdır. Marsili xristian və rasionalistik başlanğıcların tomist harmoniyasını təkzib edir, inamın və zəkanın həqiqətlərinin radikal uyğunsuzluğunu isə təsdiq edirdi. Zəka (həm də cəmiyyət) öz sahələrində özlüyündə kafi ola biləndir. İnam Vəhyə (məsələn, İncildə ifadə olunan) əsaslanır və siyasətə deyil, axirət dünyasına aiddir. Marsili dini (xristianlığı) təkzib etmir. Ateizm əsasən XVIII əsr fransız ixtirasıdır! Amma, Marsili dini o dərəcədə "interiorlaşdırır" ki, o, siyasi deyil, fövqəlrasional və əsasən o dünyaya aid olan, şəxsi olan bir şeyə çevrilir. Din hər bir kəsin "şəxsi" məsələsinə çevrilir, kilsə isə onun təlimində könüllü, qeyri-siyasi təşkilat xarakterini alır 141 .
nəzarəti altında olmalıdır, ruhanilər isə, bir sosial qrup olaraq, dövlət tərəfindən icazə veriləndən daha çox heç bir hüquqlara və imtiyazlara
324
malik olmamalıdırlar. Xüsusi kilsə hüququ(kanonik hüquq) olmamalıdır, ruhanilər, məsələn elə papa da cəmiyyət tərəfindən "təyin olunmalı və azad edilməlidir". Dini sferada heç bir dini həqiqət yoxdur ki, onu anlamaq çətin olmuş olsun və onu şərh etmək üçün yalnız xüsusi olaraq hazırlanmış yüksək ixtisaslı insanlar və zəka lazım gəlsin. İnam və zəka ayrıdır. Bibliya yalnız dini biliyin mənbəyidir. Elə buna görə də, papanın sözlərinə başqa xristianların sözlərindən daha çox əhəmiyyət vermək üçün heç bir əsas yoxdur. Bunun təsiri ilə məhz kilsə yığıncağı, Marsiliyə uyğun olaraq, dini məsələlər üzrə qərar qəbul etməlidir. Marsilinin təfəkküründə həm sekulyarizasiyaya doğru, həm də sonrakı protestantizmə doğru meyl müşahidə olunur. Sekulyarizasiya meyli onda ifadə olunur ki, birinci yerə dini və etik məqsədlər əvəzinə insanın "təbii", bioloji başlanğıcı və onun ictimai olaraq faydalı olan funksiyaları qoyulur. Protestantizm meyli ondadır ki, Marsili, inamı və zəkanı bir-birindən kəskin bir şəkildə ayıraraq, dini nəsə xüsusi olan bir şey kimi müəyyənləşdirir. Bu sərhədi qərarlaşdıraraq, o, eyni zamanda (bir "volyuntarist" kimi) iradəyə rasionallıqdan daha çox əhəmiyyət verir. Marsili də ilk reformatorlar kimi ümumi xristian inamının vahidliyindən çıxış edir. Uilyam Okkam (1285-1349) fransiskans monarxı idi. O, bir siyasətçi olaraq orta əsr konstitusionalizmin papa "mütləqiyyətindən" konservativ müdafiəçisi idi. Bir filosof olaraq isə, o, nominalist və volyuntarist idi. O ki qaldı ideyaların inkişaf tarixinə, Okkam Martin Lüterin və protestantizmin sələfi oldu. Foma konseptual realist idi. Anlayışlar və prinsiplər onun üçün təbiətdə mövcuddurlar. Bu anlayışlar və prinsiplər üzərində düşünərək, biz məsələn dünyanın mənşəyi barədə (Tanrı haqqında bir Yaradan olaraq) real biliyi əldə edə bilərik. Okkam isə konseptual nominalist idi. Şüur xaricində (ekstramental olaraq) mövcud olan yalnız hislərlə qavranılan şeydir (fiziki partikulyariyadır). Anlayışlar yalnız bizim şüurumuzda mental olaraq, ayrıca fenomenlər (mental partikulyariyalar) olaraq mövcuddurlar. Biz ayrıca – qavranıla bilən və mental - şeylər (partikulyariyalar) barədə düşünmək üçün öz dərrakəmizdən istifadə edə bilərik. Elə buna görə də, universaliyalar barədə düşüncələrə istinad edən teoloji spekulyasiyalar üçün heç bir əsas mövcud deyildir. Teologiya və insanın Tanrıya münasibəti, ilk növbədə, Bibliyanın öyrənilməsinə və Müqəddəs yazıya inama istinad edir. Beləliklə, nominalizm zəkanın və inamın müəyyən dərəcədə fərqləndirilməsinə və həmçinin metafizikadan və spekulyativ teologiyadan müəyyən imtinaya aparıb çıxarır. Bu, o deməkdir ki, Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|