Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
101
baron Münhauzen ola bilməz, o Münhauzen ki, özünü saçlarından tutaraq bataqlıqdan çıxara bilmişdi. Tarixçi özünü öz elmi və mədəni mühitindən qoparıb ayıra bilməz. Üstəlik, müəllifin öncədən dəstəklədiyi mövqe də mövcuddur, bu isə başqa filosofların ideyalarının onun tərəfindən anlaşılmasını çətinləşdirə bilir. Bütün bunlar fəlsəfə tarixinin təsvirinə dəyər nöqteyi-nəzərindən özünəməxsus çalar verir. Hətta fəlsəfi fikir tarixini tədqiq edən böyük filosoflar da özündən əvvəlki mütəfəkkirlərə qiymət qoyan məktəb müəllimi funksiyasını məmnuniyyətlə öz üzərinə götürmüşlər. Belə ki, B. Rasselin Qərb
Hegel və Nitşe bir sıra ciddi intellektual səhvlərdə günahkardırlar. Kitabımızda biz çalışmışıq ki, "hər şeyi bilən müəllim" və ya "intellektual nəzarətçi" rolunda çıxış etməyək. Keçmişin filosofları da elə bizim indiki müasir filosoflar kimi təsdiq edirdilər ki, həqiqəti danışırlar. Bu mənada onlar öz zəmanələrinə göstərdikləri münasibəti bizim zəmanəyə də göstərirlər, əvvəllər etdiklərini indi də etməkdə davam edirlər, yəni bizim indiki zəmanəyə də meydan oxuyurlar. Elə buna görə də biz Aristotel və Platon tərəfindən söylənilənlərə münasibətdə yalnız müəyyən mövqe tutmaqla onlara qarşı ciddi münasibət göstərmiş olarıq. Bu, onlarla dialoqu nəzərdə tutur. Həmin dialoq isə imkan verir ki, bizim və onların nöqteyi-nəzərlərini qarşılaşdıraq və sınaqdan çıxaraq. Məhz bu, filosofluq edən (philosophizing) fəlsəfə tarixçisini keçmişin ideyalarının ikinci dərəcəli rekonstruktorundan fərqləndirir. Biz öz kitabımızda ötən əsrlərin filosoflarını onların öz təsəvvürləri işığında anlamaqdan ötrü hər bir filosofun baxışlarının onun zəmanəsi kontekstində öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetiririk. Amma eyni zamanda biz onlarla dialoqa da səy edirik. Biz keçmişdən gələn səslərə yalnız qulaq asmağı deyil, həm də onlara cavab verməyi arzu edirik. Fəlsəfə tarixinin bizim tərəfimizdən şərhi zamanın, yəni iyirminci əsrin sonunun izlərini özündə daşıyır. Əvvəlki müəlliflərlə müqayisədə biz nəsə bir imtiyazlı vəziyyətdə olmasaq da, bizim şərh, əlbəttə ki, bir tarixi hadisədir. Bu heç də o demək deyildir ki, kitabda hansısa modernist möcüzələr əks olunmuşdur. Fəlsəfə tarixi ilə bağlı müxtəlif kitablara qərəzsiz, obyektiv yanaşaraq, biz aşkara çıxarırıq ki, onlar bir-birinə təəccüb doğuracaq dərəcədə oxşardır. Onların hamısı filosofların və fəlsəfi şərh üslublarının əsas siyahısını özlərində ehtiva edirlər. Müasir filosoflar və onların sələfləri müzakirə olunan əksər predmetlər üzrə tam razılıq nümayiş etdirmirlər. Onlar yalnız o məsələdə həmrəydirlər ki, fəlsəfənin sualları və müzakirə etdiyi cavablar Platon, Dekart və ya Vitgenşteyn tərəfindən ifadə
102
olunmasından asılı olmayaraq əhəmiyyətlidir. Belə bir həmrəylik fəlsəfə tarixinin müxtəlif şərhləri üçün də xarakterikdir. Bu kitab həmçinin fəlsəfənin vəzifələri ilə bağlı fundamental razılığı da bölüşür. Amma bəzi xüsusiyyətlər bizim Fəlsəfə tarixini başqa əsərlərdən fərqləndirir. Ümumən qəbul olunmuşdur ki, Yeni dövrün başlanğıcının elmi inqilabı dünyanın mövcud mənzərəsinə meydan oxumuş və yeni epistemoloji və etik məsələləri meydana çıxarmışdır. Məhz buna görə də, Kopernikin, Keplerin və Nyutonun ideyalarının analizi fəlsəfə tarixinin istənilən xülasəsinə daxil edilmişdir. Belə bir yanaşmaya şərik çıxsaq da, biz bununla belə, hesab edirik ki, humanitar elmlərin (the Humanities və ya die Geistwissenschaften) təşəkkülü və həmçinin sosial elmlərdə baş verən inqilab da analoji suallar doğurmuşdur 25 . Bu mənada bizim kitab, adətən, dünyanın müasir elmi mənzərəsi və insan təbiətinin anlaşılması üçün klassik təbiətşünaslığın nəticələrinin müzakirəsi ilə məhdudlaşan ənənəvi dərsliklərdən bir addım qabağa gedir. Darvinin, Freydin, Dürkheymin və Veberin adları ilə səsləşən elmlər də, həmçinin mühüm fəlsəfi problemlər yaratmışdır. Elə buna görə də, bu kitabda oxucu humanitar və sosial elmlərin, həmçinin psixoanalizin də kifayət qədər dəqiqliklə nəzərdən keçirilməsi ilə də rastlaşacaqdır. Bu kitab bizim tərəfimizdən kifayət qədər uzun müddət ərzində yazılmışdır. Müəlliflərdən biri (N. Gilye) onun birinci nəşrini fəlsəfəyə giriş dərsliyi kimi istifadə etmişdir! Nəticədə, özünün məxsusi tarixinə malik olan bu kitab ötən əsrin yetmişinci və səksəninci illərinin «izini» də özündə labüd olaraq saxlamışdır. Amma bu, həmçinin o deməkdir ki, sonrakı nəşrlər bir çox sınaqlardan keçmişdir. Aydındır ki, bir sıra didaktik və pedaqoji mülahizələr və dəyərlər də kitabın məzmununun seçilməsində və şərh olunmasında rol oynamışdır. Tələbələrə nəyi və necə öyrətməyin daha mühüm olması barədə bizim təsəvvürlərimizin arxasında çoxlu sınaqlar və səhvlər gizlənir. Heç bir dərslik birdəfəlik olaraq tamamlanmış əsər deyildir. Elə buna görə də, biz onun dəyişdirilməsi və yaxşılaşdırılması təkliflərini də həmişə gözləyirik. Ənənəyə uyğun olaraq, biz öz şərhlərimizi xronoloji qaydada verdik. Lakin kitabın strukturu onun sondan, yəni elmin fəlsəfəsindən və rasionallığın müasir problematikasından, normalar
25 Bu kontekstdə humanitar elm termini altında insan haqqında eksperimental tipə (məsələn, tarix, klassik filologiya, kulturologiya) aid edilməyən elmlər başa düşülür, "sosial elmlər" termini isə davranış fənlərini (sosiologiya və psixologiya tipli) xarakterizə edir. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|