Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
108
Günəş saatlarına görə vaxtı dəqiq müəyyənləşdirənlərin birincisi idi. Və sonda qeyd edək ki, qarşıdan quraq, qeyri-məhsuldar ilin gəldiyini qabaqcadan görərək, Fales malik olduğu zeytun yağını sərfəli bir məqamda satmış və varlanmışdı. Əsərləri. Onun əsərləri barədə çox az şey söyləmək mümkündür, onların hamısı bizə başqalarının sözləri vasitəsi ilə gəlib çatmışdır. Elə buna görə də, onların şərhi zamanı biz digər müəlliflərin onun haqqında söylədiklərinə diqqət yetirməyə məcburuq. Aristotel öz Metafizikasında deyir ki, Fales o növ fəlsəfənin banisi idi ki, burada başlanğıc haqqında, hər bir şeyin nədən yarandığı və nəyə döndüyü barədə məsələlər qoyulur. Aristotel həmçinin deyir ki, Fales güman edirdi ki, belə bir başlanğıc sudur (və ya mayedir). Lakin dəqiq məlum deyildir ki, əgər Fales həqiqətən bunu təsdiq edibsə, o, nəyi nəzərdə tuturdu? Bu qeyd-şərti nəzərə alaraq, biz "Fales fəlsəfəsinin" rekonstruktiv şərhini verməyə çalışaq. Beləliklə, deyirlər ki, Fales təsdiq etmişdir ki, "hər bir şey sudur". Və belə hesab edilir ki, fəlsəfə elə bu müddəadan başlayır. Təcrübəsiz oxucu düşünə bilər ki, fəlsəfə üçün bundan daha uğursuz olan bir başlanğıc tapmaq çətindir. O, bu müddəanın tam mənasızlıq olduğunu düşünərdi. Onda, məsələn, bu kitab və bu divar da borunun içərisində olduğu kimi sudur. Lakin gəlin Falesi anlamağa səy edək. "Hər bir şey sudur" müddəasını ona hərfi mənada aid etmək aşkar bir ağılsızlıqdır. Amma bu halda Fales nəyi nəzərdə tuta bilərdi? Biz Falesə verdiyimiz şərhi təsvir etməzdən öncə bəzi şeyləri qeyd edək, o şeyləri ki, fəlsəfənin öyrənilməsi zamanı onları xatırlamaq həmişə faydalıdır. Fəlsəfi "cavablar" ya trivial, ya da absurd ola bilirlər. Əgər fəlsəfəyə giriş olaraq təbiət haqqında və mövcudluğun başlanğıcı barədə verilən suallara müxtəlif cavabları oxusaq və öyrənsək, onda fəlsəfə nəsə qəribə görünə bilər. Lakin "cavabı" anlamaq üçün, əlbəttə ki, cavabını verməyə səy etdiyimiz sualı bilmək gərəkdir. Bizə həmçinin cavabın əsaslandırılması üçün hansı dəlillərin və ya arqumentlərin mövcud olduğunu da bilmək zəruridir. İllüstrasiya məqsədi ilə kifayət qədər şərti hesab etdiyimiz aşağıdakı paraleldən istifadə edək. Fizikanı öyrənən zaman alınmış nəticələrin anlaşılması üçün cavabların təsdiqinə yönələn hansı arqumentlərin və hansı sualların mövcudluğunu daimi olaraq aydınlaşdırmaq heç də zəruri deyildir. Fizikanın mənimsənilməsi əsasən bütövlükdə bu elm üçün hansı sualların və hansı arqumentlərin başlıca əhəmiyyət kəsb etməsi ilə tanış olmanı nəzərdə tutur. Tələbə- fizik sualları və arqumentləri mənimsədiyi anda, sualların cavablarını
109
da öyrənə bilir. Dərsliklərdə məhz belə cavablar-nəticələr şərh olunur. Bu nöqteyi-nəzərdən fəlsəfə fizikaya bənzəmir. Burada sualların və arqumentlərin müxtəlif tipləri mövcuddur. Elə buna görə də, biz hər bir xüsusi halda anlamağa çalışmalıyıq ki, bizim öyrəndiyimiz filosof hansı məsələləri qoyur, bu və ya cavabdan ötəri hansı arqumentlərdən istifadə edir. Yalnız bu halda biz "cavabları" anlamağa başlaya bilərik. Bu da kifayət deyildir. Fizikada da həmçinin məlumdur ki, alınmış nəticələr və ya cavablar hansı qaydada tətbiq oluna bilərlər. Belə ki, onlar bizi təbiətin müəyyən hadisələrini idarə etmək imkanları ilə silahlandırır, məsələn, körpülərin tikintisi zamanı. Amma fəlsəfi cavab nə üçün istifadə oluna bilər? Məsələn, əlbəttə ki, siyasi nəzəriyyəni cəmiyyətdə islahatların bir modeli kimi tətbiq etmək olar. Bununla belə, fəlsəfi cavabdan necə "istifadə etmək" lazım gəldiyini göstərmək bir o qədər də asan deyildir. Əslində, fəlsəfi cavabların təyinatı heç də onda deyildir ki, onlar "istifadə oluna bilər", onların təyinatı ondadır ki, onlar bir sıra reallıqların daha yaxşı anlaşılmasına kömək edir 28
. İstənilən halda biz müxtəlif nəticələrə malik olan müxtəlif cavablar haqqında danışa bilərik. Elə buna görə də, yalnız fəlsəfi suallara bizim hansı cavabları verməyimiz prinsipial əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, siyasi nəzəriyyə özünün çıxış nöqtəsi kimi fərdin və ya cəmiyyətin götürməsindən asılı olaraq müxtəlif nəticələrə malik ola bilər. Deməli, fəlsəfi cavabın hansı nəticələrə malik ola biləcəyini dərk etmək vacibdir. Fəlsəfi sualları və cavabları nəzərdən keçirərkən, dörd faktorun mövcudluğunu da dərk etmək zəruridir: 1. Sual (məsələ) 3. Cavab 2. Arqument(lər) 4. Nəticə(lər). Onların ən mühümü cavabdır! Ən azı, o mənada ki, cavab yalnız qalan üç faktorun işığında mənalandırılır. Buna görə də, Falesin "hər şey sudur" müddəası sadə bir cavab olaraq çətin ki özündə çoxlu qiymətli informasiyanı daşımış olsun. Hərfi mənada bu absurddur. Lakin biz uyğun sualı, arqumenti və nəticələri bərpa (rekonstruksiya) etmək yolu ilə onun mənasının nə olduğunu anlamağa səy edə bilərik. Təsəvvür etmək olar ki, Fales təxminən bu qəbildən olan suallar qarşısında qalmışdı ki, dəyişiklər zamanı daimi qalan nədir və müxtəliflikdə vəhdətin mənbəyi nədədir. Güman etmək olar ki, Fales ondan çıxış edirdi ki, dəyişikliklər mövcuddur və elə bir element də mövcuddur ki bütün dəyişikliklər zamanı daimi olaraq dəyişməz qalır.
28 Əksinə, Skirbekkin bu fikri ilə razılaşmaq çətindir. Fəlsəfə mənalı həyat sürmə işində insanın ən böyük yardımçısıdır. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|