Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
120
Zəka dəyişikliyin məntiqi olaraq qeyri-mümkünlüyünü deyir. Hislər isə xəbər verir ki, dəyişiklik mövcuddur. Hansına inanmaq olar? Parmenid bir yunan olaraq tam bir əsasla təsdiq edir ki, biz zəkaya inanmalıyıq. Zəka doğrudur, hislər isə bizi aldadır. Bu nəticəni hələ Parmenidin sağlığında təkzib etməyə çalışmışlar. Deyirlər ki, onun opponentlərindən biri bu nəticələrin mənasız olduğunu göstərməyə səy etmiş və bunun üçün belə bir qaydadan istifadə etmişdir. Parmenid B mülahizəsinə uyğun mülahizəni şərh etdiyi zaman həmin bu opponent ayağa durur və gəzməyə başlayır! Amma Parmenid tərəfindən irəli
sürülən müddəanın nəticələrini də öncə olduğu kimi nəzərdən keçirək. İnsan intellektual tarixdə ilk dəfə olaraq məntiqi təfəkkürün gedişinə və nəticələrinə o qədər etibar etdi ki, hətta bu nəticələrə zidd olan hissi müşahidələr belə onu tərəddüd etməyə məcbur edə bilmədi. Bu nöqteyi-nəzərdən Parmenid sarsılmaz rasionalistlərin ilkini oldu! Bu mənada onun fikirlərinin formal olaraq düzgün olub-olmaması bir o qədər də mühüm deyildir. Parmenid öz mühakimələri rasional arqumentasiya vasitəsi ilə əsaslandırmaq təklifi sayəsində məntiqi təfəkkürün inkişafına mühüm tövhə verən ilk alim oldu.
121
Lakin tısbağa həmişə qabaqda olacaqdır. Elə buna görə də, Axilles heç bir zaman tısbağaya yetişə bilməyəcəkdir 35 . sxem Qeyd edək ki, Parmenidin rasionalizmini təkcə Zenon müdafiə etmirdi.(Bu cümlə orijinalın bu yerində yoxdur) Deyilənlərə görə, Parmenid pifaqorçularla da tanış idi və pifaqorçular da onun rasionalizmə yaxın olan fəlsəfi baxışlarını bölüşürdülər. Əsərləri. Parmenidin poema janrında yazdığı fəlsəfi əsər bizə qədər demək olar ki, bütövlükdə gəlib çatmışdır. Biz onun haqqında informasiyaya həmçinin ikinci əl vasitəsi ilə də malikik. Platon Parmenid adı altında bir dialoq yazmışdır. Parmenid təlimi zəka və hisslər arasında dəfolunmaz sərhədin müəyyənləşdirilməsi ilə tamamlanır. Bu sərhəd sxematik olaraq aşağıdakı qaydada təqdim oluna bilər: zəka / hisslər = varlıq / yoxluq = sükunət / dəyişiklik = vahid / çoxluq.
(bax: k.s.36)
Başqa sözlə, zəka reallığı sükunətdə olan (və vahid olan) nəsə bir şey kimi qavrayır. Hisslər bizə yalnız qeyri-real olanı, dəyişikliklər (və çoxluq) vəziyyətində olanı verir. Oxşar bölgü və ya dualizm, bir sıra başqa yunan filosoflarına da, məsələn Platona da xasdır. Amma Parmenid, başqa dualistlərin, görünür əksinə olaraq, hisslərə və hissi obyektlərə qarşı o dərəcədə etinasızlıq nümayiş etdirir ki, onları reallıqdan məhrum edilmiş kimi təqdim edir. Hissi obyektlər mövcud deyillər! Əgər bu şərh doğrudursa, onda biz Parmenidi demək olar ki, tam əminliklə monizmin nümayəndəsi hesab edə bilərik. Bu təlimə uyğun olaraq, mövcud olan hər şey birdir, vahiddir, çoxluq isə mövcud deyildir və bu vahid reallıq yalnız zəka vasitəsi ilə dərk oluna bilər.
35 Bu paradoks nöqtədə ani sürət, yəni zamanın sonsuz kiçik anında məkanın bir nöqtəsində olan cismin sürəti anlayışını qəbul etməyən yunan təfəkkürü üçün tipikdir. Beləliklə, müzakirə oluna bilməyən bir sıra məsələlər mövcuddur. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|