Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
294
Beləliklə, demək olar ki, hakimiyyətin dörd mənbəyinin bu qarşılıqlı təsiri də həmçinin xüsusi funksiyanı yerinə yetirir. Amma, biz onu təhlil edərək aşkar edərik ki, bu dörd amil bir-birinə müəyyən dərəcədə məntiqi olaraq ziddir. Belə ki, kral eyni zamanda həm hakimiyyəti irsi olaraq qəbul edə və həm də seçilə bilməz. Nəzəri olaraq oxşar siyasi sistem güclü dövlət assambleyası olan konstitusiyalı monarxiya istiqamətində (qanunun və seçkilərin rolunun gücləndirilməsi, vəliəhdliyin və Tanrı mərhəmətinin əhəmiyyətinin isə zəiflədilməsi ilə də, irsi mütləq monarxiya istiqamətində (vəlihədliyin və Tanrı mərhəmətinin rolunun gücləndirilməsi, qanunun və seçkilərin əhəmiyyətinin isə zəiflədilməsi ilə) də inkişaf edə bilərdi. Tarixi olaraq öncə mütləq monarxiya qələbə çaldı (XVII əsr.). Lakin bir çox yerlərdə dövlət assambleyaları da mühüm rol oynadı. İngiltərədə (Kromveldən sonra) hətta ənənəvi orta əsr parlamentindən "müasir" parlamentə keçid də baş verdi. Beləliklə, mütləqiyyətin hökmranlığı Orta əsrlərin deyil, Yeni dövrün başlanğıcının (xüsusən on yeddindi yüzilliyin) xüsusiyyətidir. Qərbi Avropada Roma imperiyasından sonra hökmranlıq edən german tayfaları qanunu, görünür ki, tayfanın bir atributu kimi nəzərdən keçirirdilər. Qanun yalnız tayfa üzvlərinə tətbiq olunurdu, arzuedilməz insanlar tayfadan qovula və qanundan kənar qoyula bilərdilər. Qanun rolunda Romada olduğu kimi formula edilmiş və yazılı olaraq qeyd olunmuş prinsiplər deyil və ya mütləq monarxiyada olduğu kimi ayrıca insanın iradəsinin ifadəsi deyil, adətlər və ənənələr çıxış edirdi. Qanun tayfanın həyat tərzi və dünyagörüşü ilə vəhdətdə idi. O, yaradılmamışdı, kəşf edilmişdi. Kral qanunu yaratmırdı, onu xalqa çatdırır və tətbiq edirdi. Kral və dövlət assambleyası qanunu daxil edirdilər, bunun əsasında da bütün xüsusi hallar nəzərdən keçirilməli idi 131
.
məhdudlaşdırılması məsələsinə toxunur (məsələn, müxalifətdə olmaq hüququ; mütləq itaət və mütləq monarxiya ilə bağlı vətəndaş itaətsizliyi barədə sonrakı debatlara nəzər salın). 131 Qanunların german tayfalarına xas olan anlamı onların Roma və mütləqiyyətçi anlamından daha çox, yunan anlamına bənzəyirdi. Bu anlamlar arasındakı fərqlər, hər şeydən əlavə, uyğun ictimai sistemlər arasındakı fərqlərlə əlaqədardır. Roma imperiyası bir çox xalqları birləşdirən mərkəzləşdirilmiş dövlət qurumu idi. Qanun aşkar bir tərzdə formulə edilmişdi və hamı üçün qüvvəyə malik idi. Mütləq monarxiya isə milli dövlətlərdə yarandı, o dövlətlərdə ki, onlarda qısa müddət ərzində mühüm dəyişikliklər baş vermişdi. Burada qanun əhəmiyyətli dərəcədə hazır şəkildə verilən bir şey kimi deyil, yaradılan bir şey kimi nəzərdən keçirilmişdir. Digər tərəfdən, orta əsr cəmiyyəti nisbətən stabil idi və qanunlar ənənəvi hüququ 295
Xristianlığın qəbul olunması ilə german tayfaları ümumi qanun barədə təsəvvürü ilahi qanunla uzlaşan təbii qanun haqqında təsəvvür olaraq dərk etdilər. Orta əsr feodal cəmiyyəti insanın hüquqi vəziyyətinin iyerarxik olaraq nizama salınmış mənzərəsini işləyib hazırladı, bu mənzərəyə uyğun olaraq da hər bir kəs öz yerini tutmuşdur: kral, zadəganlar və kəndlilər öz xüsusi hüquqlarına və vəzifələrinə malik idilər. Qanunlar ilahidən verilən iyerarxik nizamın ifadəsi kimi başa düşülürdü. Həm cəmiyyət və həm də təbiət əbədi hüquqi nizama tabedir. Ayrıca dövlətlərin daxilində kilsənin və dövlətin həm əməkdaşlığı, həm də rəqabəti özünə yer almışdı. Adətən daha təhsilli olan ruhanilər çox zaman dövləti xidmətə, məsələn kral dəftərxanasına cəlb edilirdilər. Bundan başqa kilsə institutları mülkiyyətə və torpağa malik idilər, hansıları ki, yeni təyin olunmuş yepiskop və ya abbat kraldan mülkiyyət qəbul etməli idi. Len mülkiyyəti iqtisadi olaraq vacib idi. Buna əlavə olaraq, qeyd edilməlidir ki, len mülkiyyətini qəbul edən kəs kralın sərəncamına döyüşçülər göndərməyə və bir vassal olaraq kral şurasına daxil olmağa borclu idi. Kral, təbii ki, yeni yepiskopların təyin olunmasında iştirak etmək istəyirdi, kilsə isə kilsə xidmətçilərinin özü tərəfindən təyin olunmasını arzulayırdı. Aydındır ki, bu halda yepiskopun ruhani və dünyəvi funksiyaları haqqında mübahisə yaranırdı. O, investitura haqqında mübahisə 132 adını aldı (təqribən 1050-ci illərdən başlayaraq). Bu mübahisənin məzmunu ondan ibarət idi ki, yepiskopların vəzifəyə təyin olunmasında kral iştirak etməlidirmi. 1073-cü ildə papa VII Qriqori (Gregory VII, təqribən, 1020- 1085) yepiskopları təyin etməyi dünyəvi hakimiyyətə qadağan etdi. IV Henrix (Henry IV, 1050-1106) bununla razılaşmadı və papanı uzaqlaşdırmağa səy etdi. Qriqori Henrixi kilsədən kənarlaşdırdı və vassalları imperatora sədaqət andı içməkdən azad etdi. Dünyəvi və mənəvi hakimiyyətlər arasındakı mübahisə açıq qarşıdurma xarakterini kəsb etdi. Bu isə, siyasi debatların canlanmasına gətirib çıxardı, bu siyasi debatlar zamanı da hər bir tərəf Gelasinin təlimində özünə dəstək tapmağa səy etdi.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|