Guruh talabasi genetika va genomika fanidan tayyorlagan

1.2 Noallel genlarning epistaz ta’siri.
Noallel genlarning biri ikkinchisi ustidan dominantlik qilib, uning fenotipda namoyon bo‘lishiga to‘sqinlik qilishi noallel genlar ning epistatik irsiylanishi deyi ladi. O‘ziga allel bo‘lmagan bironta gen ning ta’sirini bo‘ g‘a di gan, ya’ni ustunlik qiladigan gen epistatik (ingibitor) gen hisoblanadi.
Agar dominant gen ustunlik qilsa dominant epistaz, retsessiv gen ustun bo‘lsa retsessiv epistaz deyiladi. Dominant epistazda ingibitor genlar sifatida dominant genlar ishtirok etadi. Dominant epistazda F2 da belgilarning fenotip bo‘yicha 13:3 va 12:3:1 nisbatda ajralishi kuzatiladi.
(1-rasm)
1. Genlarning o‘zaro 13:3 nisbatda epistatik ta’siri.
2.Genlarning o‘zaro 12:3:1nisbatda epistatik ta’siri.
Epistaz. Uning dominant va retsessiv tipi Allel bo'lm agan genlarning o'zaro ta’sirini yana bir tipi epistazdir. Epistazda bir gen alleli ikkinchi allel bo'lm agan genning fenotipik namoyon bo'lishiga to’sqinlik qiladi. Epistaz genlarni o'zaro ta’sir turi belgilarni to'liq dominantligiga o'xshash sodir bo'ladi. Lekin dominantlikda bir genning ikki alleli, bir-birini ustidan masalan, A>a ustidan dominantlik qilsa, epistazda esa allel bo'lm agan ya’ni A>B yoki B>A, a>e yoki b>A ta ’siri kuzatiladi. Ustunlik qiluvchi genlar epistatik genlar nomini olgan. Ular ingibitor yoki supressorlar deb ataladi hamda I va S harllari bilan ifoda qilinadi. «Bo'g'ilgan» genlar gipostatik genlar deb ataladi. Epiztaz genlarni o'zaro ta ’siri ikki turga bo'linadi:
1. Dominant epistaz;
2. Retsessiv epistaz.
Dominant epistazda ingibitor genlar sifatida dominant genlar qatnashadi. Dominant epistazda F, da belgilaming fenotip bo'yicha 13:3 va 12:3:1 nisbatda ajralis'ni kuzatiladi.F, da belgilaming nisbatini 13:3 sxemada bo'lishi. Misol qilib tovuq va xo'rozlardagi pat rangini olish mumkin. Tovuqning Leggorn zotida
patlar oq rangdadir.Ulami genoti pi CClI.B unda С geni belgini namoyon qiladi, I dom inant geni bo'lsa, С geni ta ’sirini «bo'g'adi». Natijada С genini fenotipda namoyon bo'lishi ro'y bermaydi. Viandot tovuq zotida ham patlar oq rangda bo'lib, genoti pi iicc. Leggorn tovuqlarini Viandot xo'rozlari bilan chatishtirishdan olingan F, avlodida tovuq va xo'rozlar oq rangda bo'ladi. F, avlodidagi tovuq va xo'rozlar o'zaro chatishtiri!>.i F, duragay avlodida 13/16 oq patli, 3/16 rangli patli tovuq va xo'rozlar rivojlanadi. Mazkur misolda bir belgiga ikkita gen ya'ni I va С genlar ta’sir ko'rsatadi. Dominant ingibitor bir vaqtning o'zida belgiga ta’sir etuvchi ham dom inant ham retsessiv genlarning faoliyatini to'xtatishi mumkin. Demak, mazkur misolda tovuq duragaylari genoti pida 1 bo'lgan taqdirda С geni faoliyati to'xtagani sababli pat rangli bo'lmaydi. Retsessiv geni gomozigota holatda bo'lgandagina С geni patda rang hosil qiladi. Shunday qilib, С geni belgiga bevosita, 1 geni esa bilvosita, ya’ni С geni faoliyatini bo'g'ish orqali ko'rsatadi.



(2-rasm)

Mazkur misolda bir belgiga ikkita gen ya'ni I va С genlar ta’sir

ko'rsatadi. Dominant ingibitor bir vaqtning o'zida belgiga ta’sir etuvchi
ham dom inant ham retsessiv genlarning faoliyatini to'xtatishi mumkin.
Demak, mazkur misolda tovuq duragaylari genoti pida 1 bo'lgan taqdirda
С geni faoliyati to'xtagani sababli pat rangli bo'lmaydi. Retsessiv geni
gomozigota holatda bo'lgandagina С geni patda rang hosil qiladi. Shunday
qilib, С geni belgiga bevosita, 1 geni esa bilvosita, ya’ni С geni faoliyatini
bo'g'ish orqali ta’sir ko'rsatadi.