Guruh talabasi genetika va genomika fanidan tayyorlagan

II BOB Noallel genlar.
2.1 Noallel genlarning komplementar ta’siri.
Allel bo‘lmagan genlarning o‘zaro ta’sirida belgilarni irsiylanishining komplementar tipi Komplementar so'zi inglizcha complement —to'ldirish degan ma’noni anglatadi. Allel bo'lmagan genlarning o'zaro ta’siri komplem entar xilining o'ziga xos jihati shundan iboratki, F, duragayda chatishtirishda qatnashgan ota yoki ona belgisi em as, balki yangi belgi rivojlanadi. Belgining rivojlanishiga ta ’sir etuvchi allel bo'lm agan genlarning qimmati bir xil emasligi tufayli F2 avlodida belgilaming rivojlanishi turlicha ko'rinishda namoyon bo'ladi.
F2 da belgilaming nisbatini 9:3:3:1 sxemada bo‘lishi. Bunga misol tariqasida xoldor to'tilarni chatishtirish bo'yicha o'lkazilgan tajriba natijasini keltiramiz. Qush boquvchilarga tanish bo'lgan xoldor to'tilarning pati 4 xil: havorang, sariq, yashil va oq rangda bo'ladi. Agar h avorang u rg 'o ch i to 'tila r oq p atli erkak to 'tilar bilan chatishtirilsa, F, dagi erkak va urg'ochi to'tilarning pati havorang bo'ladi. Mabodo F, dagi erkak va urg'ochi to'tilar o'zaro chatishtirilsa F, da 75% havorang, 25% oq rangli to'tilar rivojlanadi. Bundan ikki xil xulosaga kelish mumkin.
1-xulosa. To'tila patrangini ifoda qiluvchi genlar jinsiy xrom osom alarda emas, balki autosom alarda joylashgan. 2-xulosa. Patning ikki xil rangda bo'lishi bitta genning ikki xil allel holatiga bog'liq. Xuddi shunday natija sariq rangli to'tilarni oq rangli to'tilar bilan chatishtirganda ham olinadi. Yuqoridagi ikki xil chatishtirish tafsiloti tubandagicha yoziladi. 1) P havorang x oq 2) P sariq x oq F, havorang x havorang F sariq x sariq F, havorang : havorang : havorang : oq F2 sariq : sariq : sariq : oq Har ikki chatishtirishdan olingan natija xuddi monoduragaylardagi
belgilaming to'liq irsiylanishiga o'xshash ekanligini tushunish qiyin emas.
Shunga asoslanib xoldor to'tilarda pat rangi bir genning ikki xil allel
holatiga bog'liq degan taxminni ilgari suramiz va uning qanchalik to'g'ri
ekanligini bilish uchun yuqorida ikki xil chatishtirishda qatnashgan
to'tilarning genotipini yozib chiqamiz. 2 ) To'ti pat rangi birinchi tajribadagi kabi havorang, sariq va oq patli to'tilarni chatishtirgan holatdagi bitta gen allellari emas, balki ikki allel bo'lm agan gen bilan bog'liq ckanligining shohidi bo'lamiz. Xuddi shunday tipdagi irsiylanishni tovuqlarning gulsimon tojli zoti bilan no'xatsim on tojli zotini yoki drozofila meva pashshasida ko‘zlari qo‘ng‘ir va och qizil rangli formalarini ehatishtirganda ham ko'rish mumkin.
F2 da belgilaming nisbatini :7 sxemada bo'lishi. Komplementar irsiylanishning bu xilida ham dom inant allel bo'lmagan genlar alohidaalohida mustaqil ravishda belgiga ta ’sir ko'rsata olmaydilar. Chunonchi, XX asrning boshida Betson va Pennetlar ipaksimon oq patli tovuqlarni oq patli Dorxin zotli xo'rozlar bilan chatishtirganlarida F ( tovuq va xo'rozlarning pati rangli bo'lgan. Ular o'zaro chatishtirlganda F, tovuq va xo'rozlarning 9/16 pati rangli, 7/16 oq patli bo'lgan. Shunga o'xshash natija hidli no'xat o'simligining fenotip jihatdan o'xshash oq gulli lekin genoti p bo'yicha farq qiluvchi xillarini ehatishtirganda ham olingan.Buni tubandagicha izohlash mumkin.