H. N. MƏMMƏdov r. T. MƏMMƏdov avtomobil nəqliyyatı müəssisələrinin layihələndirilməsi

3.7. ANM üzrə özünəxidmət və ümumi iş həcminin təyini

ANM-də müxtəlif xidmət və cari təmir işlərindən əlavə köməkçi işlər də yerinə yetirilir. Köməkçi işlərin ümumi həcmi TX və CT işlərinin ümumi həcminin 20-30 %-ni təşkil edir. ANM-də köməkçi işlərin 40-50 %-ni isə özünəxidmət işləri təşkil edir.

Yəni ANM üzrə özünəxidmət işlərinin ilik həcmi ANM-in TX və CT üzrə illik iş həcminin 8-15%-nə bərabər olur.

T_öx = , adam-saat.

burada K_öx = (8-15) % - müəssisənin əsas istehsal işlərinin həcminin faizini göstərir.

Özünəxidmət işlərinin həcminin kiçik faizi böyük ANM-lər (A_s= 300 - 400), böyük faizi isə kiçik ANM-lər

(A_s=100-200) üçün nəzərdə tutulur.

Özünəxidmət işlərinin həcmi aşağıdakı ifadə ilə də təyin edilə bilər:

T_öx = (0,08 0,15)∙(T_gx + T_tx + T_ct).
Özünəxidmət işlərinə: əsas istehsal avadanlığının və binaların texniki ximət və təmiri, o cümlədən qazanxananın, kompressor və elektrik qurğularının texniki xidməti və təmiri, su, hava və istilik borularının təmiri, kanalizasiya borularının təmiri və s. aid edilir.

Özünəxidmət işlərinin həcminin sex və şöbələr üzrə paylanması cədvəl 3.12-də verilmişdir.

ANM üzrə illik iş həcmi isə aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir:
∑T = T_gx+ T_tx+ T_ct+ T_öx =

= (1,08 1,15)∙(T_gx +T_tx +T_ct) ,

burada: T_gx - park üzrə illik gündəlik xidmət işlərinin həcmi;

T_tx - park üzrə illik texniki xidmət işlərinin həcmi;

T_ct - park üzrə illik cari təmir işlərinin həcmi;

T_öx - park üzrə illik özünəxidmət işlərinin həcmidir.

Cədvəl 3.12.

№	Özünəxidmət işlərinin adı	%
1.	Elektrotexniki	25
2.	Mexaniki	10
3.	Çilingər	16
4.	Dəmirçi	2
5.	Qaynaq	4
6.	Tənəkəçi	4
7.	Misgər	1
8.	Boru kəməri	22
9.	Təmir-inşaat	16
	Cəmi	100

3.8. İş həcmlərinin istehsal zona və sahələri (sexlər) üzrə paylanması
TX və CT üzrə iş həcmləri texnoloji və təşkil əlamətlərinə görə, eləcə də icra olunma yerinə görə paylanır.

TX və CT işləri postlarda və istehsal zonalarında-şöbələrdə yerinə yetirilir. Bilavasitə avtomobil üzərində aparılan işlər post işlərinə aid edilir.

Gündəlik xidmət işlərinin spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınaraq ayrıca bir zonada, çox hallarda isə istehsal binalarından kənarda təşkil edilir.

TX və CT-nin post işlərinə yağlama, diaqnostika, bərkitmə, şin işləri və s. aid edilir.

Avtomobildən çıxarılan aqreqat, mexanizm və düyünlərin təmiri üzrə işlər isə müvafiq (aqreqat, çilingər-mexaniki, elektrotexniki, qida və s.) şöbələrdə yerinə yetirilir.

TX və CT-nin post işləri universal postlarda, adətən, istehsal binasının sökmə-yığma zonasında təşkil edilir.

Qeyd edək ki, TX işlərinin axın üsulu ilə təşkili məqsədəuyğun hesab edilmir. Post işlərində işçi taktların qeyri-müəyyənliyi postlardan istifadə səmərəliliyi və iş keyfiyyəti buna imkan vermir. Texniki xidmət işlərinin əmək tutumlarının paylanması cədvəl 3.13 - də verilmişdir.

Diaqnostika işləri ayrıca postlarda və ya ayrıca zonada, texniki xidmət postlarına yaxın yerdə təşkil edilir. TX və CT üzrə diaqnostika işləri birləşdirilərək eyni zonada yerinə yetirilir.

Qeyd edək ki, TX işləri yerinə yetirilərkən bəzi mexanizm və qovşaqların avtomobildən çıxarılaraq müvafiq sex və ya şöbələrdə təmir edilməsi nəzərdə tutulur. Bu halda TX-nin əmək tutumunun və ya iş həcminin 10%-i bərabər nisbətdə

(2,5%) akkumulyator, qida, elektrotexniki və vulkanizasiya- şinquraşdırma şöbələri arasında paylanır.

Cədvəl 3.13

№	İşlərin adı (TX)	Minik avtomo-billəri	Avtobuslar	Yük avtomobilləri	Ağır tonnajlı özübo- şaldan avto.	Qoşqu və yarım qoşqular
1.	Diaqnostika	11	6	8	20	0,75
2.	Bərkitmə	38	49	35	20	63
3.	Nizamlama	10	8	18	9	21
4.	Yağlama	10	10	16	10	11
5.	Elektrotexniki	7	7	10	7	1,25
6.	Qida sistemi	2,5	2,5	10,5	20	-
7.	Şin işləri	1,5	1,5	2,5	14	3,0
8.	Kuzov	20	16	-	-	-
	Cəmi	100	100	100	100	100

CT işlərinin əmək tutumlarının paylanması cədvəl 3.14 - də verilmişdir.

Cədvəl 3.14

№	İşlərin adı (CT)	Minik avtomo- billəri	Avtobus lar	Yük avtomo- billəri	Qoşqu və yarım qoşqular
I	Post işləri
1.	Diaqnostika	1,5-2,5	1,5-2,5	1,5-2,5	1,5-2,5
2.	Nizamlama	3,5-4,5	1,5-2,5	1,5-2,5	0,5-1,5
3.	Sökmə-yığma	28-32	24-28	28-37	28-31
4.	Qaynaq-tənəkə	6-8	6-8	2-5	9-11
5.	Rəngləmə	6-10	7-11	4-6	5-7
	Cəmi	45-57	40-52	37-53	44-53
II	Sex işləri
1.	Aqreqat	13-15	16-18	18-20	-
2.	Çilingər-mexaniki	8-10	7-9	11-13	12-13
3.	Elektrotexniki	4,0-5,5	8-9	4,5-7,0	1,5-2,5
4.	Akkumulyator	1,0-1,5	0,5-1,5	0,5-1,5	-
5.	Qida sistemi	2,0-2,5	2,5 -3,0	3,0- 4,5	-
6.	Şin quraşdırma	2,0-2,5	2,5-3,0	0,5-1,5	2,5-3,0
7.	Vulkanizasiya	1,0-1,5	0,5- 1,5	0,5-1,5	2,5-3,0
8.	Dəmirçi-ressor	1,5-2,5	2,5-3,0	2,5-3,5	8 - 9
9.	Misgər-radiator	1,5-2,5	1,5-2,0	1,5-2,5	0,5-1,5
10.	Qaynaq	1,0-1,5	1,0-1,5	0,5-1,0	3 - 4
11.	Tənəkəçi	1,0-1,5	1,0-1,5	0,5-1,0	0,5-1,5
12	Armatur	3,5-4,5	3 - 4	0,5- 1,5	0,5-1,5
13	Ağac emalı	-	-	2,5-3,5	16-17
14	Üz çəkmə	3,5-4,5	2,0-3,0	1,0-2,0	-
	Cəmi	43-55	48-60	47-63	47-56
	Ümumi cəm	100 %	100%	100%	100%

İstehsal sahə və şöbələrinin layihələndirilməsində iş həcminin təyin edilməsində cədvəl 3.15 – dən istifadə etmək daha məqsədəuyğundur.

Cədvəl 3.15

№	İşlərin adı (ANM-üzrə)	Texniki xidmət		Cari təmir			Özünə xidmət			Ümumi işlərin cəmi, ad.-saat
		%	a.-s.	%	a.-s.	%		a.-s.
I	Post işləri								-
1.	Diaqnostika								-
2.	Bərkitmə								-
3.	Nizamlama								-
4.	Yağlama								-
5.	Elektrotex- niki								-
6.	Qida sistemi								-
7.	Şin işləri								-
8.	Kuzov								-
9.	Sökmə- yığma								-
10	Qaynaq-tənəkə								-
11	Rəngləmə								-
	Cəmi