Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
458 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER kaydiyye, hüddamiyye, kâtibiyye, çukadariyye gibi görevliler tarafından alınan bir takım ücretler mirâs paylaşımının her zaman kayıt altına alınma- masında etkili olmuştur. Varisler bu ücretleri ödememek için mirası mah- kemeye intikâl ettirmeden aralarında paylaştırmayı daha uygun görmüşler- dir. Mahkemeye getirilen terekeler daha çok mirasçıların anlaşamadıkları ve mahkemede bölüşülmesini istedikleri mirâslardır. Terekenin paylaşımı sırasında eş, çocuklar ve daha sonra anne-baba gelir. Kız çocuklarına dü- şen mirâs hissesi erkek evlâdın yarısı kadardır 11 . Ermeni kadınlarına ait terekelerde de bu düzene uyulmuştur. Ankara, hem Müslüman hem de gayrimüslim unsurların birlikte yaşa- dığı bir şehirdir. Kanunî devrinde 1 964 Müslüman, 302 Hıristiyan (Rum ve Ermeni) ve 28 Yahudi hanesi bulunmakta olup, 71 mahallenin tamamı tamamen Müslüman, 9’u tamamıyla Hıristiyan, 7’si ise Müslümanlar ço- ğunlukta olmakla birlikte gayrimüslimlerin de yaşadığı bir görünüm arz etmekteydi 12 . Yine XVI. yüzyılda Ankara şehrinde 200 Ermeni hanesi bu- lunmaktaydı 13 . XVIII. yüzyılda Ermeniler nüfus bakımından Rum ve Ya- hudi unsurlardan daha kalabalıktırlar 14 . İnsanların yaşam düzeyi, maddî durumları hakkında bilgi edinmemi- zi sağlayan bir gösterge de yaşanılan mekândır. Bu açıdan terekelerinden bahsedilen kadınların hangi mekânda yaşadıklarına bakalım. Terekelerini değerlendirdiğimiz kadınların üçü yerleşim bakımından şehrin en gözde mekânı kalede yaşamışlardır 15 . Kale en eski ve en gözde yerleşim mekânı olmasının yanında idarî bir birimdir. Şehrin büyük mahallelerinden olan Keyyalin mahallesinde dört 16 , Behlül mahallesinde ise üç 17 tereke kaydı bulunmaktadır. Geri kalan terekeler Hacı Mansur 18 , Dibek 19 , Kebkebûr-ı 11 Ömer Ferruh, İslâm Aile Hukuku, Çeviren Yusuf Ziya Kavakcı, Pan Yayınları, İstanbul 1994, s.166-167. 12 Özer Ergenç, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya Klasik Dönem Kent Tarihçiliğine Katkı, Ankara 1995, s.56. 13 Hrand Andreasyan, Polonyalı Simeon Seyahatnamesi, İstanbul 1964, s.162. 14 Akyüz, XVIII. Yüzyılda Ankara, s.85. 15 Ankara Şer’iye Sicili (AŞS), 131/315, 131/244, 81/517. 16 AŞS, 80/743, 131/268, 131/308, 133/313. 17 AŞS, 133/307, 191/189, 80/807. 18 AŞS, 131/262. 19 AŞS, 80/848.
459 Yrd. Doç. Dr. Jülide AKYÜZ Müslim 20
21 , Yakub Naâl 22 ve Sabûni 23 mahallelerinde yaşamış ka- dınlara aittir. Dikkat edilirse kadınların yaşadıkları mahalleler farklı ma- hallelerdir, yani Ermeniler Müslümanlar ile aynı mahallede yaşamışlardır. Hatta Kebkebûr-ı Zımmî adlı bir mahalle olmasına rağmen Kebkebûr-ı Müslim mahallesini tercih eden Ermeniler de olmuştur. Yine adından da anlaşılacağı üzere dinî bir hüviyet taşıyan Hacı Mansur mahallesinde Er- meni kadınlara ait terekeler bulunmaktadır. İncelediğimiz şer’iye sicillerin- de kırsal kesimden olan Müslüman kadın-erkek terekelerine rastlanmakla birlikte kırsal kesimden her hangi bir Ermeni kadın terekesi bulunmadığını belirtelim. Bu durum incelenen sicillerdeki verilerden, Ermenilerin daha çok şehirde yaşamalarından, ulaşım olanaklarının olumsuzluğu gibi çeşitli etkenlerden kaynaklanmıştır. Buna ilâveten Osmanlı tebaası olan her din- den insanın gelenek-görenek, yaşanılan çevre, hayat şartları bakımından aynı yolu takip etmeleri kaçınılmazdır. Geride kalan terekelerde kadınların medenî durumları, çocuk sayısı gibi bilgiler elde etmek mümkündür. Ermeni kadınlardan Dibek mahal- lesinden Marim’in hiç evlenmediği anlaşılmaktadır. Çünkü mirası erkek kardeşinin üç oğluna kalmıştır 24 . Evlenmemiş diğer Ermeni kadın kalede yaşamıştır 25 . Bunlar dışında kale sakinesi Desina 26 ve Hacı Mansur ma- hallesinden Nazlı’nın çocukları yoktur 27 . Bu kadınların mirasları sadece zevc-i metrûklarına (terk edilen eş) intikâl etmiştir. Kadınlar muhtemelen çocukları olmadığı için eşlerinden ayrılmışlardır. Geri kalan 12 Ermeni kadının toplam 39 çocuğu bulunmaktadır. Bunların 23’ü kız 16’sı erkektir. Kız çocuk sayısı erkek çocuklara oranla daha fazladır. Behlül mahalle- sinden Marim 5’i kız 3’ü erkek toplam 8 çocukla en fazla çocuk sahibi kadındır
28 . Çocuk sayısı ile gelir düzeyi arasında doğru bir orantı bulun- madığını belirtmek gerekmektedir. Çünkü Marim geride 300 kuruşluk bir tereke bırakmıştır. 2 531 kuruşluk tereke ile en zengin kadın olan Behlül mahallesinden Marim ise 1 oğlan ve 1 kıza sahiptir. 109 kuruş değerinde terekesi olan Kebkebûr-ı Müslim mahallesinden Marim’in 1 oğlu ve 3 kızı 20 AŞS, 80/820. 21 AŞS, 82/183. 22 AŞS, 191/168. 23 AŞS, 133/322. 24 AŞS, 80/848. 25 AŞS, 131/315. 26 AŞS, 131/244. 27 AŞS, 131/262. 28 AŞS, 191/189.
460 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER bulunmaktadır. Yani maddî zenginlik çocuk sayısını olumsuz yönde etki- lememiştir. XVIII. yüzyılda Ankara’da ailelerin durumu, çocuk sayıları ile ilgili olarak tereke kayıtlarına dayanan bir çalışmada gayrimüslimlerde çocuk sayısının fazla olduğu belirtilmektedir 29 . Yine XVIII. yüzyılda sicillerde yer alan 42’si gayrimüslimlere, 165’i Müslümanlara ait 207 terekeden ha- reketle 509 çocuğun 133’ü gayrimüslim, 376’sı Müslümandır. Rakamlar 42 gayrimüslim terekesinde 133 çocuğa karşılık, 165 Müslüman tereke- sinde 376 çocuk yaşadığını ifade etmektedir. Bu kayıtlardaki verilere göre gayrimüslimlerin çocuk sayıları Müslümanlarınki’nden fazladır 30 . Gayri- müslimlerin çok çocuk sahibi olmak istemelerinde azınlık psikolojisi ve çoğalma düşüncesinin etkili olduğu düşünülebilir. Söz konusu Ermeni kadınların sosyal statüleri nasıldı? Maalesef kayıt- larda bu konu ile ilgili pek bilgi yer almamıştır. Belgelerin bize söylediği kadarıyla kadınlardan birinin eşi ticaretle uğraşmaktadır. Bunu kocasının Kuşakcılar Sûku’nda kardeşi ile ortak bir dükkânı bulunmasından anlıyo- ruz 31
vurmaları geleneksel toplum yapısı içerisinde makul bir yaklaşım olarak görülmekle birlikte gelir düzeyi ve manevî bakımdan üst sınıf Ermenilerin ve seçkinlerin kendi cemaatlerinin ve kiliselerinin uygulamalarına titiz- likle itaat etmelerinin de normal bir tutum olduğu belirtilmektedir 32 . Bu
konuda Behlül mahallesinde ve kalede sakine olan iki Ermeni kadınının durumu farklılık gösterir. Behlül mahallesinden Marim’in sosyal statüsü diğer Ermeni kadınlardan farklıdır. Bu kadının babası Papas, eşi Acı unva- nını taşımaktadır 33 . 916 kuruşluk tereke ile maddî açıdan ikinci sırada yer alan kadının mirasçıları arasında problem yaşandığı ve bu nedenle şer’î mahkeme tarafından terekenin kayıt altına alındığı anlaşılmaktadır. Kale- de yaşayan Sare adlı kadının kocası da Acı unvânı ile tanınmaktadır 34 . Bu unvan ticaret ile uğraşan gayrimüslimler tarafından kullanılmıştır. Ermeni 16 kadının terekesi değerlendirildiğinde Müslüman kadınlara kıyasla bazı farklılıklar göze çarpar. Müslüman kadın-erkek terekelerinin 29 Ömer Demirel, “1700–1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin Niceliksel Yapısı”, Belleten/ LIV, Sayı 211, 1991, s.953. 30 Akyüz, XVIII. Yüzyılda Ankara, s.43. 31 AŞS, 80/743. 32 İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayınları, İstanbul 2000, s.70-71. 33 AŞS, 133/307. 34 AŞS, 81/517. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|