Hazirlayanlar

448

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

da 50 tanesi Ermeniler ile ilgilidir. Belgelerin 22 tanesi gayrimüslimler ile 

Müslümanlar arasında geçen davalar ile alâkalıdır. Bu defterde konumuzla 

alâkalı 13 belge bulunmuştur. Bunlardan 11 tanesi borç, alacak verecek 

konuları ile ilgilidir

14

. Diğer ikisi ise ticarî ilişkiler ile alâkalı fuzuli zapt 

davasıdır

15

. Bu belgelere konu olan alacak davaları bize göstermektedir ki 

Ermeniler ile Türkler arasında ticarî faaliyetler yürütülmektedir. Örneğin 

bu defterdeki 29 numaralı ve H.23 Zilhicce 1288 (4 Mart 1872) tarihli bel-

geye göre Niyazizade Hacı İhsan Efendi ve Halil Efendi ismindeki Türkler 

Ermeni milletinden Baltacıoğlu Bagos ve oğlu Ohannes’e 97 tane inek 

satmışlardır. Dava Hacı İhsan Efendi ve Halil Efendi tarafından ineklerin 

karşılığı olan paranın bir kısmını alamadıkları için açılmıştır. Bagos borcu-

nu kabul etmiş ve oğlu Ohannes’in de kefi li olduğunu belirtmiştir. Dava-

cılar şahitler ile iddialarını kanıtladığı için Bagos ve Ohannes’e borçlarını 

ödemeleri tembih olunmuştur. Yine bu defterde bulunan 282 numaralı ve 

H.15 Şevval 1289 (M.16 Aralık 1872) tarihli bir başka belgeye göre Erme-

ni milletinden ve Mancusun karyesi sakinlerinden Hamparsom aynı kar-

yede oturan Halil İbrahim’den bir tarla almış, fakat daha sonra bu tarlanın 

bir başkasına ait olduğunu öğrenmiştir. Parasının iadesini talep etmektedir. 

Halil İbrahim bunu reddetse de Hamparsom, Kasımoğlu Abdullah’ı ve Os-

man bin Mehmed’i şahit olarak göstermiş ve iddiasını ispatlayarak dava-

yı kazanmıştır. Görülüyor ki bu davaların sonuçlarını genellikle şahitler 

belirlemektedir ve Emeniler iddialarını ispatlamak için Türkleri de şahit 

olarak göstermişlerdir. 

225 numaralı Kayseri şer’iye sicilinde yer alan iki fuzuli zapt davası da 

Türkler ve Ermeniler arasındaki ticarî ilişkileri kanıtlamaktadır. Bunlardan 

133 numaralı ve H.18 Rebiyülevvel 1289 (M.26 Mayıs 1872) tarihli belge-

ye göre Ermeni milletinden Keloğlanoğlu Manuk, babasının sahip olduğu 

ve onun ölümünden sonra kendisi ile kardeşlerine intikal eden bir bağın, 

daha önce ölen Mükremin’in çocukları Ömer ve Şaban tarafından fuzuli 

yere zapt edildiğini iddia etmiştir. Ömer ve Şaban, bu bağın Manuk’un 

babası Kigork tarafından 15 yıl önce Candaroğlu Ali’ye satıldığını, onun 

çocuklarının da babaları Mükremin’e sattığını ifade etmişler, fakat iddia-

larını ispatlayamadıkları için davayı Manuk kazanmış, Şaban ve Ömer’in 

bağa müdahale etmeleri yasaklanmıştır.

14  Dilek Atmaca, 225 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Er-

ciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1999, Belge No: 29, 34. 70, 97, 104, 

106, 204, 274, 282, 344, 377. 

15  Atmaca, a.g.t., Belge No: 133, 402.

---

449

Öğr. Gör. İsmigül ÇETİN

279 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili

Milâdî 1901–1904 yıllarına ait bu şer’iye sicilinde toplam belge sayısı 

124, gayrimüslimler ile alâkalı belge sayısı ise 30’dur. Defterde Müslüman 

ve gayrimüslimler arasında geçen davaları konu eden üç belge bulunmak-

tadır ve bu üç belge de Ermeniler ile alâkalıdır. Türkler ile Ermeniler ara-

sındaki ekonomik faaliyetler ile ilgili ise iki belge elde edilmiştir

16

. Bun-

lardan ilki H. 12 Muharrem 1320 (M.21 Nisan 1902) tarihli ve 2 numaralı 

belgedir. Bu belge bir alacak davasını içermektedir. Bağcıoğlu Ahmet Ağa 

Ermeni milletinden Yozgatlıoğlu Aleksan’ın 1899 senesinde faiziyle 5 Os-

manlı lirası borç aldığını iddia etmiş, Aleksan öldüğü için bu borcun eşi 

ve çocukları tarafından ödenmesini istemiştir. Varisler mahkemeye çağ-

rıldıkları halde gelmemişler vekil de tayin etmemişlerdir. Bunun üzerine 

haklarını korumak için mahkeme Muhyiddin Efendi’yi Aleksan’ın varis-

lerinin vekili tayin etmiştir. Muhyiddin Efendi, Ahmet Ağa’nın iddialarını 

reddetmiş, iki taraf da varislerin yemin etmelerini talep etmiştir. 4 Mayıs 

1902’de yapılan ikinci duruşmada Aleksan’ın oğulları Serkiz ve Haykaz 

ile eşi Gülisna, Aleksan’ın Ahmet Ağa’ya borcu olduğunu bilmediklerine 

dair yemin etmişlerdir. Fakat Aleksan’ın diğer iki oğlu ve bir kızı henüz 

buluğ çağına ulaşmadıkları için yemin edememişler, bu nedenle de dava 

onların buluğ çağına ulaşmalarına kadar ertelenmiştir. Bu belge bize bir 

Ermeni ile Türk arasında borç alıp verildiğini kanıtladığı gibi mahkemenin 

tutumunu göstermesi açısından da önemlidir. Çünkü bir Ermeninin hakkını 

korumak için bir Müslüman vekil olarak tayin edilmiştir. 

Bu defterdeki ikinci belge 120 numaralı ve H.20 Ramazan 1321 

(M.21 Aralık 1903) tarihli belgedir. Bu belge de bir alış veriş sonrasın-

da çıkan bir anlaşmazlıkla alâkalıdır ve sonuçta mahkeme davayı Ticaret 

Mahkemesi’ne göndermiştir.

279 numaralı  şer’iye sicilinde Türkler ile Ermeniler arasında geçen 

üçüncü dava da oldukça ilginçtir. H.11 Şevval 1321 (M.30 Aralık 1903) 

tarihli ve 124 numaralı belgeye göre Ermeni milletinden Deli Karabetoğ-

lu Ahya’nın bir kısrağı çalınır. Mal muhasebecisi İzzetli Nusret Efendi 

de bu kısrağın çalıntı olduğunu bilmeden satın alır ve kısrağın bedelini 

mal sandığına bırakır. Ahya kısrağın bedelini istemektedir. Fakat Nusret 

Efendi, kısrağın Ahya’ya ait olduğunu kabul etmez. Bunun üzerine Ahya, 

Feyzullah bin Halil, Taran bin Hasan, Mehmed bin Hasan ve Duman oğlu 

16 Rukiye Yürüker Akşit, 279 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili, Basılmamış Yüksek Lisans 

Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1999, Belge No: 2, 120.

---