Hələ uĢaqlIqdan mən qocalmIĢam

inadkarlığı  hakimiyyətin  tərsliyinə  üstün  gəldi).  24  Dekabrda  onun  arzusu  gerçəkləĢdi  - 

Azərbaycanın demokratiya tarixində Ģərəfli yeri olan Nəcəf Nəcəfovun redaktorluğu altında 2 yüz 

min  tirajla  “Azadlığ”ın  ilk  sayı  çapdan  çıxdı.  Elə  bu  nömrədə  Bəylə  müsahibə  aparmıĢ 

N.Nəcəfovun  “1918-1920'ci  illər  hərəkatının  baĢına  gətirilən  fəlakətlər  bugünkü  demokratiya 

uğrunda  mübarizənin  də  baĢına  gətirilə  bilərmi?”  sorğusuna  o,  uzaqgörənliklə  cavab  verdi: 

“Məncə,  yox.  [...]  ...Bu,  aĢağıdan  baĢlanan  kütləvi  hərəkatdır.  Ola  bilsin  ki,  nə  isə  təzyiqlərə, 

repressiyalara əl atılsın, lakin artıq demokratiya uğrunda mübarizənin qabağını saxlamaq olmaz. 

Əks  təqdirdə  dövlətin  çevriliĢi  ilə  nəticələnə  bilər”.  Çox  tezliklə  “Azadlıq”  qəzeti  demokratiya 

uğrunda mübarizədə AXC'nin ən güclü silahına çevrildi.   

AXC'nin 6-7 Yanvar 1990'da keçirilən qurultay səlahiyyətli III konfransında Bəy yenidən AXC'nin 

sədri  seçildi.  Elə  bu  yığıncaqda  “liberallar”la  (Ġsa  Qəmbərov,  Tofiq  Qasımov,  Sabit  Bağırov, 

Hikmət  Hacızadə  və  b.)  “radikallar”  (Etibar  Məmmədov,  Nemət  Pənahov,  Rəhim  Qazıyev) 

arasında öz mövqeyini dəqiqləĢdirərək birinciləri seçən Əbülfəz bəy ikincilərin bugünədək sürən 

qəzəb və nifrətini qazandı. 

Özlərini “atılmıĢ” sayan “radikallar” Naxçıvan və Cəlilabadda sərhəd dirəklərinin sökülməsi, Xanlar 

və baĢqa rayonlardakı erməni vəhĢilikləri, Bakıda dövlət orqanlarının öz əliylə törədilmiĢ erməni 

talanlarıyla  ölkədəki  olduqca  gərgin  vəziyyətdə  özlərini  “vəziyyətin  ağası”  göstərməkçün 

gecikmədən istifadə etdilər. 8 Yanvarda E.Məmmədov R.Qazıyevlə birgə AXC ĠH'dən çıxdığını və 

onlara  qoĢulmuĢ  N.Pənahovla  birlikdə  Milli  Müdafiə  ġurası  yaratdıqlarını  bildirdi.  Onlar  bu 

qərarlarını  13  Yanvar  1990  mitinqində  elan  etdilər.  Hadisələrin  qana  doğru  sürətlə  getdiyini 

görən  AXC  ĠH  “gedən  proseslərdə  AXC-nin  ümumi-siyasi  rəhbərliyini  təmin  etmək  məqsədilə” 

“Respublika Hərbi Müdafiə ġurası” yaratmaq və onda iĢtirak etmək üçün “Ġdarə Heyətinin üzvləri” 

E.Məmmədov  və  R.Qazıyevə  lazımi  səlahiyyətlər  vermək  məcburiyyətində  qaldı,  bu  Ģərtlə  ki, 

Əbülfəz  bəy  də  ġuraya  daxil  olsun.  N.Pənahovun  təĢəbbüsüylə  qərargahı  indiki  Səttarxan 

zavodunda yerləĢən Müdafiə ġurasının məqsədi çox tezliklə aydınlaĢdı - o, nəinki Əbülfəz bəyi və 

AXC'ni  tanımadı,  əksinə,  AXC'ni  də  öz  təsir  dairəsinə  salmağa  çalıĢdı.  N.Pənahovun  Səttarxan 

zavodunda silah hazırlandığını bəyan etməsi və baĢqa ucuz uydurma özünüreklamları 20 Yanvar 

faciəsini törətməkdə qaniçən rus ordusunun əlinə göydəndüĢmə bəhanələr verdi.   

Yeri  gəlmiĢkən,  Əbülfəz  bəy  Naxçıvanda  da  Xalq  Cəbhəsinin  sağlam  əsasda  inkiĢaf  etməsinə 

diqqətlə  yanaĢırdı.  Dostu  Cabbar  Cəlil  Bəydillinin  mənə  danıĢdığı  çoxlu  faktlardan  bilirəm  ki, 

Naxçıvanda  gənclərin  böyük  əksəriyyəti  öncə  məhz  Bəyin  xeyir-duasını  alandan  sonra  siyasət 

meydanına atılmıĢdı.   

20 Yanvar 

Həmin  günlərdə  erməniləri  birmənalı  dəstəkləyən  rusların  imperiya  siyasətinə  qarĢı  xalqda  elə 

kəskin  nifrət  yaranmıĢdı  ki,  bu  radikallığın  qarĢısını  almaqda  nəinki  Ģəxsən  Əbülfəz  bəy,  hətta 

AXC kimi möhtəĢəm bir qüvvə də aciz qalmıĢdı. 20 Yanvar faciəsi belə bir Ģəraitdə baĢ verdi. Bu 

faciənin  səbəbisə  hələ  17  Yanvarda  Əbülfəz  bəylə  Moskva  caniĢini  Yevgeni  Primakov  arasında 

baĢ  vermiĢ  söhbətdə  bəlli  olmuĢdu: 

“Primakov  soruĢdu  ki,  sizin  məqsədiniz  nədir?  Dedim  ki, 

demokratik parlament seçkiləri aparmaq. Cavabında “bundan sonra Sovet Ġttifaqından ayrılmağa 

---

bir  pillə  qalır”  dedi  və  güldü.  [...]  Moskva  gözəl  baĢa  düĢürdü  ki,  yaradılan  Azərbaycan 

demokratik parlamenti sabah Moskvayla üz-üzə dura biləcək bir hakimiyyətdir”. 

 

Hətta dəhĢətli qırğınlar və rus ordusunun görünməmiĢ vəhĢilikləri belə AXC'ni, baĢda Əbülfəz bəy 

olmaqla onun rəhbərlərini sarsıtmadı, qorxutmadı. Məhz onların baĢçılığıyla faciənin ertəsi günü - 

21  Yanvarda  Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  fövqəladə  sessiyası  çağırıldı.  Bütün  gecə  davam 

edərək  Yanvarın  22'sində  səhər  qurtaran  bu  tarixi  sessiya  Bakıda  fövqəladə  vəziyyət  elan 

edilməsi  haqqında  SSRĠ  AS  RH  fərmanının  icrasının  dayandırılması  barədə  qərar  qəbul  etdi  və 

qoĢunların Ģəhərdən çıxarılması tələbini irəli sürdü. O, eləcə də qoĢunların qanunazidd əməlləri 

haqqında qərar çıxardı, faciənin törənmə Ģəraitini və səbəblərini araĢdıracaq deputat komissiyası 

yaratdı, mühüm sənədlər qəbul etdi. 

Əbülfəz  bəyin  20  Yanvar  faciəsindən  bir  neçə  gün  sonra  yazdığı  və  5  Fevralda  “Azadlıq” 

radiosuyla  səsləndirilən  “Azərbaycan  xalqına,  dünyanın  bütün  demokratik  qüvvələrinə,  BMT'nin 

baĢ  katibi  Peres  de  Kuelyara  müraciət”i  20  Yanvarla  bağlı  ozamanın  ən  tə‟sirli  və  ən  kəsərli 

sənədlərindəndir. Bu müraciət əslində Azərbaycan azadlıqsevərlərinin manifestiydi:   

“Azərbaycan 200 ildir azadlıq uğrunda çarpıĢan övladlarının Ģəhid qanı ilə suvarılır!

 

...Bu  gün  Azərbaycan  xalqı  yenə  də  ayağa  qalxmıĢ,  öz  azadlığı  uğrunda  meydana  qoyduğu 

iradəsini bir millət kimi dünyaya bildirməkdədir. Ġki ildir ki, Azərbaycanda Xalq hərəkatı gedir və 

getdikcə  də  güclənir.  Biz  bu  gün  demokratiya,  insan  haqları  və  azadlıq  uğrunda  mübarizəyə 

qalxmıĢ millətik. Hər hansı bir millətə qarĢı deyilik, heç bir millətin azadlığında gözümüz yoxdur. 

Qorbaçov  islam  dövləti  yaratmaq  istədiyimizi  uydurmaqla  xristian  aləminin  gözündə 

demokratiyaya zidd olduğumuzu göstərmək üçün açıq-aĢkar böhtana əl atmıĢdır... 

 

...Azərbaycana  dörd  qoĢun  növü  göndərmiĢdir:  birincisi  -  hərbi qüvvələr,  ikincisi  -  daxili qoĢun 

qüvvələri, üçüncüsü - DTK'nın qoĢunları, dördüncüsü - xüsusi ordu dəstələri...

 

...Hörmətli baĢ katib cənab Peres de Kuelyar! Sizin baĢçılıq etdiyiniz BirləĢmiĢ Millətlər TəĢkilatı 

dünyanın  ən  nüfuzlu  təĢkilatıdır.  35  milyonluq  Azərbaycan  millətinin  bu  nüfuzlu  təĢkilatdan 

kənarda  qalmasına  siz  necə  baxırsınız?  Sizi  and  verirəm  millətlərin  qoruduğunuz  haqqına  - 

AZƏRBAYCAN  millətinin  AZADLIQ  haqqını  müdafiə  etməkdə  qüvvənizi  əsirgəməyin!  Bu  gün 

Vətən  eĢqindən  bizim  canımızda  aĢkar  bir  dərdimiz  var,  dərmanı  AZADLIQdır.  Demokratiya 

dünyanın bir sıra xoĢbəxt xalqları üçün mənəvi qidadırsa AZƏRBAYCAN xalqı üçün dərmandır! 

 

Babalardan  əziz  bir  yadigar  qalan  Vətən  eĢqini  köksündə  gəzdirən  azərbaycanlılar  AZADLIĞIN 

iĢığına doğru durmadan yürüyəcəklər! Bu yürüĢü dünyada heç bir qüvvə saxlaya bilməz!”.

 

 

 

“AXC'nin  qurumlarını dağıtmağa  gəlmiĢəm”

  deyən  SSRĠ  müdafiə  naziri marĢal Yazovun  baĢçılıq 

etdiyi  qanlı  imperiya  ordusuna  nifrət  bəsləyən,  onun  hərəkətlərini  lənətləyən  Əbülfəz  bəy  və 

onun  silahdaĢları  sıravi  AXC  üzvlərini  və  umudunu  bu  təĢkilata  bağlamıĢ  milyonlarca  insanı 

---