“H.Əliyev adına nez”-in Modernləşdirilməsi Layihəsi

 
H.Əliyev  adına  Neft  Emalı  Zavodunun  modernləşdirilməsi 
layihəsinin  Faza-1  –  Bitum  qurğusunun  tikintisi  və  istismarı 
üzrə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi 
 
Cədvəl 5.7 
Qrunt sularının analiz nəticələri 
 
 
5.5  İqlim və hidrometeoroloji şərait 
5.5.1  Atmosfer sirkulyasiyası 
Layihə ərazisi il boyu müxtəlif mənşəli və xassəli atmosfer proseslərinin təsiri altında olur (Cədvəl 5.8). İlin 
soyuq dövründə meridional dövran aktivləşir. İlin isti dövründə, xüsusən də yay aylarında meridianal hava 
dövranı  zəifləyir, qərb axınları güclənir. Qış aylarında havanın kəskin dəyişməsi arktik hava kütlələrinin 
müdaxiləsi vaxtı baş verir. Bu zaman havanın temperaturu kəskin enir, buludluq çoxalır, küləyin sürəti artır, 
yağıntılar düşür (bəzən qar yağır). Tropik hava kütlələrinin təsiri zamanı ilin fəslindən asılı olmayaraq istilər 
düşür,  quru  hava  yaranır,  qışda  havanın  temperaturu  20-25ºC-dək,  yayda  40ºC-dək  yüksələ  bilir.  Azor 
maksimumu sistemində hava kütlələri dəniz mənşəli olduğuna görə ilin soyuq dövründə buludluğu artırır, 
tez-tez yağıntı əmələ gəlir, yayda isə buludlu hava üstünlük təşkil edir, sərinlik gətirir. Bu hava kütləsinin 
müdaxiləsi zamanı küləyin sürəti artır. 
Cədvəl 5.8  İlin  ayrı-ayrı  fəsillərində  Abşeron  yarımadasında  atmosfer  prosesləri  növlərinin 
təkrarlanması (%-lə) 
Atmosfer prosesləri 
Qış 
Yaz 
Yay 
Payız 
Kontinental arktik hava kütlələrinin təsiri 
4 
1 
0 
1 
Dəniz arktik hava kütlələrinin daxil olması 
5 
5 
4 
7 
Azor maksimumunun təsiri 
6 
8 
21 
12 
Tropik hava kütlələrinin gəlməsi 
28 
21 
10 
16 
Cənub siklonlarının gəlməsi 
14 
12 
11 
8 
Mülayim en dairələrinin kontinental 
havasının müdaxiləsi 
15 
13 
16 
14 
Orta Asiya maksimumunun təsiri 
8 
15 
6 
17 
 
EKOLOGİYA İDARƏSİ 
49 

---

 
H.Əliyev  adına  Neft  Emalı  Zavodunun  modernləşdirilməsi 
layihəsinin  Faza-1  –  Bitum  qurğusunun  tikintisi  və  istismarı 
üzrə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi 
 
Yerli hava dövranı prosesləri 
20 
25 
32 
25 
 
5.5.2  Havanın temperaturu 
Havanın temperatur rejiminin il ərzində xeyli dəyişməsinə baxmayaraq, hətta ən soyuq ayın (yanvar) orta 
temperaturu  müsbət  işarəlidir.  Dənizin  təsiri  ilə  qış  mülayim  keçir.  Lakin  müxtəlif  illərdə  yanvarın  orta 
temperaturu  1°-dən  8°-dək  dəyişə  bilir.  Arktik  hava  kütlələrinin  daha  çox  müdaxiləsi  illərində,  məsələn, 
1972-ci  ilin  soyuq  qışında  yanvarın  orta  temperaturu  -0.4°C-dək  enmişdir.  Soyuq  hava  kütlələrinin 
müdaxiləsi az və zəif intensivliyə malik olan illərdə qış temperaturları bəzən xeyli yüksək olur. 1948-ci ilin 
yanvarında orta  aylıq  temperatur 7.4°C  təşkil etmişdir. Ümumiyyətlə,  yanvarda -13°C mütləq minimum, 
21°C mütləq maksimum temperatur qeyd edilmişdir. Yazda temperaturun intensiv yüksəlməsi müşahidə 
edilir (martın sonu-may). Aprel ayının orta temperaturu 11.2°C təşkil edir.  
Burada yay isti və quraq keçir, iyul və avqustun orta aylıq temperaturu 25.7°C-dir. Böyük miqdarda istilik 
buxarlanmaya sərf olunur. Anomal isti keçən illərdə həmin aylarda orta temperatur 28°C və daha yüksək 
ola  bilir  (1940-cı  ilin  avqustunda  28.4°C).  Yayı  sərin  və  yağıntılı  keçən  illərdə  ən  isti  ayların  orta 
temperaturunun 22-23°C-dək enməsi mümkündür. Mütləq maksimum temperatur 40°C təşkil edir. Payız 
mövsümü  yazdan  isti  keçir  və  temperaturlar  tədricən  enir.  Oktyabrda  günəş  enerjisinin  daha  az  daxil 
olmasına və soyuq hava kütlələrinin müdaxiləsinə baxmayaraq temperatur xeyli yuxarı olur (Xəzər dənizinin 
təsiri özünü biruzə verir). 
 
Şəkil 5.5 
Yağıntının illik miqdarı 
Temperaturun  illik  amplitudu  (ən  isti  və  ən  soyuq  ayların  orta  temperatur  fərqləri)  22°C-dir.  İllik  Mütləq 
temperatur amplitudu isə 53.2°-yə çatır. Temperaturun orta sutkalıq amplitudu (gün ərzində maksimum və 
minimum temperaturların fərqi) ilin soyuq dövründə 4-5°C, yazda artaraq 5-6°C təşkil edir, iyun ayında isə 
ən böyük həddinə çatır (7°C-dən çox). Sentyabrda sutkalıq amplitud azalır, tutqun havaların üstün olduğu 
dekabr ayında minimuma enir (3°C). Havanın temperaturunun sutkalıq amplitudu hava şəraitindən asılıdır. 
Belə ki, sakit və az buludlu günlərdə sutkalıq amplitud tutqun və küləkli günlərə nisbətən demək olar ki, 2 
dəfə çox olur. 
 
5.5.3  Havanın rütubətliliyi 
İl ərzində havanın rütubətliyi bir-birini əvəz edən hava kütlələrinin dövranından xeyli dərəcədə asılıdır. Belə 
ki, qışda əraziyə soyuq və nisbətən rütubətli hava kütlələri, yayda isə əksinə isti və quru hava kütlələri daha 
çox  təsir  edir.  Nisbi  rütubətlik  havanın  su  buxarı  ilə  doyma  dərəcəsini  göstərməklə  mühüm  iqlim 
 
EKOLOGİYA İDARƏSİ 
50 

---

 
H.Əliyev  adına  Neft  Emalı  Zavodunun  modernləşdirilməsi 
layihəsinin  Faza-1  –  Bitum  qurğusunun  tikintisi  və  istismarı 
üzrə Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi 
 
göstəricilərindən biridir. Havanın orta nisbi rütubətliyi Bakıda 70%-dir, dənizə doğru bu rəqəm artır. Nisbi 
rütubətliyin illik gedişi temperaturun illik gedişinə əksdir. İlin soyuq dövründə nisbi rütubətlik 78%, dənizin 
təsiri daha güclü olan ərazilərdə daha çox təşkil edir. Yayda bu göstərici minimuma enir. İl ərzində 30% və 
daha az nisbi rütubətli günlərin orta sayı 18-ə, 80% və daha çox olan günlərin orta sayı 48-ə çatır. Rütubət 
çatışmamazlığının  orta  miqdarı  6,7  mb,  minimum  ilin  soyuq  dövründə  yanvar-fevral  aylarında  2,0  mb, 
maksimum yayda iyul ayında 15,1 mb qeyd edilir. Sutkalıq gedişdə ən az rütubət çatışmamazlığı gecə, ən 
çox günorta müşahidə edilir. 
 
5.5.4  Yağıntılar 
Yağıntıların  rejimi  havanın  rütubət  tutumundan,  su  buxarı  ilə  doyma  dərəcəsindən,  buxarlanmanın 
intensivliyindən, ərazinin səth örtüyünün və atmosfer dövranının xarakterindən asılıdır. Yağıntılar əsasən 
soyuq  hava  kütlələrinin  müdaxiləsi  zamanı  düşür.  Ayrı-ayrı  illərdə  və  ya  fəsillərdə  yağıntıların  çoxluğu 
cənub siklonlarının keçməsi ilə bağlıdır. Quraq dövr Qafqaz və Xəzər dənizi üzərində yüksək təzyiq sahəsi 
yalının bərqərar olması ilə əlaqədardır. İl ərzində yağıntının miqdarı çox deyil (198 mm). Yağıntıların çox 
hissəsi  ilin  soyuq  dövründə  düşür  (107  mm).  Yağıntıların  illik  gedişində  iki  maksimum  qeyd  olunur: 
noyabrda (31 mm) və apreldə (19 mm). Minimum yayda, iyul və ya avqust aylarında müşahidə edilir (5-7 
mm).  Atmosfer  proseslərinin  inkişaf  xarakterindən  və  intensivliyindən  asılı  olaraq  ayrı-ayrı  illərdə 
yağıntıların miqdarı orta aylıq və illik göstəricilərdən xeyli fərqlənə bilər. Məsələn, 1963-cü ilin mayında 106 
mm yağış yağıb, həmin ildə isə 390 mm yağıntı düşüb. ≥0,1 mm olan yağıntılı günlərin orta illik sayı 74 gün, 
ilin isti dövründə ən az (2.2-2.6 gün), ilin soyuq dövründə isə 9.0-9.3 günə çatır (cədvəl 5.9). Yağıntıların 
davamiyyəti daha çox qış aylarında (yanvarda 240 saat), yayda minimum isə olur.  
Yağıntılar əsasən yağış şəklində düşür. Lakin ilin soyuq dövründə, əraziyə çox soyumuş hava kütlələrinin 
müdaxiləsi zamanı yağıntılar qar şəklində də düşə bilir. İl ərzində düşən yağıntıların 6%-i bərk, 8%-i qarışıq, 
86%-i yağış şəklində düşür. 
Cədvəl 5.9 
Bakı meteoroloji stansiyası üzrə iqlim amillərinin göstəriciləri 
Meteoroloji amil 
AYLAR 
İl 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII 
VIII 
IX 
X 
XI 
XII 
Günəş 
parıltısının 
orta 
davamiyyəti, saat 
88 
87 
125 
183 
273 
319 
318 
296 
220 
154 
96 
85 
2244 
Ümumi  günəş  radiasiyasının 
miqdarı, kkal/sm
2 
4,0 
5,3 
9,3 
13,2  17,7  19,2  18,8  17,1  12,0  7,9 
4,6 
3,7 
132,8 
Havanın temperaturu, °C:  
orta  
mütləq maksimum 
mütləq minimum 
 
3,9 
21 
-13 
 
4,1 
27 
-10 
 
6,3 
31 
-7 
 
11,2 
31 
-0,4 
 
17,7 
33 
4 
 
22,6 
39 
8 
 
25,7 
40 
14 
 
25,7 
39 
14 
 
21,8 
35 
7 
 
16,6 
35 
0,0 
 
11,1 
29 
-6,0 
 
6,8 
27 
-9,0 
 
14,4 
40 
-13 
Yağıntının miqdarı, mm  
21 
15 
19 
19 
10 
8 
5 
7 
13 
29 
31 
21 
198 
Havanın nisbi rütubətliyi, % 
78 
78 
77 
69 
64 
57 
58 
62 
68 
74 
77 
73 
70 
Rütubət çatışmazlığı, mb 
2,0 
2,0 
2,4 
4,6 
8,0 
13,0  15,1  13,5  8,9 
5,1 
3,1 
2,4 
6,7 
Küləyin sürəti, m/s:  
orta  
maksimum 
 
6,1 
40 
 
6,6 
28 
 
6,9 
34 
 
6,5 
28 
 
6,2 
28 
 
6,5 
34 
 
6,8 
34 
 
6,3 
28 
 
6,2 
36 
 
6,1 
28 
 
5,7 
34 
 
5,6 
28 
 
6,3 
40 
Güclü 
küləkli 
(≥15m/s) 
günlərin sayı:  
orta  
maksimum 
 
 
4,9 
13 
 
 
6,0 
18 
 
 
7,5 
13 
 
 
6,8 
14 
 
 
5,2 
14 
 
 
6,2 
14 
 
 
6,6 
13 
 
 
5,2 
10 
 
 
4,7 
12 
 
 
5,3 
12 
 
 
4,2 
12 
 
 
4,8 
14 
 
 
6,7 
106 
Buludluq, bal: 
ümumi 
aşağı 
 
7,2 
5,7 
 
7,4 
5,8 
 
7,3 
5,4 
 
6,4 
3,0 
 
5,2 
1,6 
 
3,3 
1,2 
 
3,2 
1,1 
 
3,0 
1,2 
 
4,1 
2,5 
 
6,0 
4,4 
 
7,2 
5,5 
 
7,0 
5,5 
 
5,6 
3,6 
 
Yağıntıların orta sutkalıq maksimumu çox da böyük deyil. Müşahidə olunmuş ən böyük sutkalıq maksimum 
 
EKOLOGİYA İDARƏSİ 
51 

---