Həyatin gerçƏK

"Elmi məqsədin" ifadəsi

Məşhur təkamülçü alman bioloq Hoymar von Ditfurtun yazdığı bəzi sətirlər bu gözübağlı materialist anlayışın gözəl ifadəsidir. Ditfurt həyatın olduqca kompleks quruluşuna aid misal çəkdikdən sonra bunun təsadüflərlə meydana gəlib-gəlməyəcəyi sualına cavab olaraq bunları deyir:

Adi təsadüf nəticəsində meydana gəlmiş belə bir uyğunluq həqiqətən mümkündürmü? Bu, bütün bioloji təkamülün ən əsas sualıdır... Müasir təbiətşünaslığın tərəfdarı olan bir şəxsin bu suala “bəli” cavabını verməkdən başqa seçimi yoxdur. Çünki təbiət hadisələrini anlaşılan yollarla açıqlamağı özünə hədəf etmiş, bunları fövqəltəbii müdaxilənin köməyinə əl atmadan birbaşa təbiət qanunlarına əsaslanaraq törətməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur.³⁹²

Ditfurtun da bildirdiyi kimi, materialist elm anlayışı həyatı “fövqəltəbii müdaxilənin”, yəni yaradılışın varlığını qəbul etmədən açıqlamağı özü üçün əsas prinsip qəbul etmişdir. Bu prinsip bir dəfə qəbul edildikdən sonra ən qeyri-mümkün ehtimallar belə asanlıqla qəbul edilə bilər.

Bu doqmatik təfəkkürün nümunələrini demək olar ki, hər təkamülçü əsərdə görmək mümkündür. Təkamülün Türkiyədəki qabaqcıl müdafiəçilərindən olan prof. Əli Dəmirsoy bunlardan biridir. Prof. Dəmirsoyun fikrincə, həyat üçün mütləq tələb olunan əsas zülallardan Sitoxrom-C-nin təsadüfən əmələ gəlməsi ehtimalı “bir meymunun makinada heç səhv etmədən bəşəriyyət tarixini yazma ehtimalı qədər azdır.”³⁹³

Şübhəsiz ki, belə bir ehtimalı qəbul etmək ağıl və məntiqin ən əsas prinsiplərini çeynəmək deməkdir. İnsan bir kağız parçası üzərində yazılmış bircə hərf gördükdə belə o hərfin şüurlu biri tərəfindən yazıldığına əmin olur. Bəşəriyyət tarixindən bəhs edən kitab gördükdə onun bir müəllifi olduğuna daha çox əmin olur. Ağlı olan heç kim bu nəhəng kitabın içindəki hərflərin “təsadüfən” yan-yana gəldiyini iddia etməz.

Ancaq çox qəribədir ki, prof. dr. Əli Dəmirsoy bunu qəbul edir:

Bir Sitoxrom-C zülal zəncirinin əmələ gəlməsi ehtimalı sıfıra bərabərdir. Yəni əgər həyatın əmələ gəlməsi üçün müəyyən ardıcıllıq lazımdırsa, bu, bütün kainatda bir dəfə əmələ gələcək qədər az ehtimala malikdir deməkdir. Yaxud da həyatın əmələ gəlməsində bizim tərif edə bilmədiyimiz fövqəltəbii güclər iştirak etmişdir. Bu sonuncunu qəbul etmək elmi məqsədə uyğun deyil. Bu təqdirdə birinci fərziyyə üzərində düşünmək lazımdır.³⁹⁴

Prof. Dəmirsoy “fövqəltəbii gücləri qəbul etməmək”, yəni Yaradanın varlığını inkar etmək üçün qeyri-mümkün olanı üstün tutduğunu yazır. Halbuki elmin məqsədi “fövqəltəbii güclərin varlığını qəbul etməmək” deyil. Elm bu məqsədlə hərəkət etmir. Elm heç bir ön mühakiməyə əsaslanmadan ancaq təbiəti tədqiq edir və bu tədqiqatlarından nəticələr çıxarır. Əgər bu nəticələr kainatın hər yerində, təbiətdə fövqəltəbii ağılın dizaynının hakim olduğunu göstərirsə elm, əlbəttə, bunu qəbul etməlidir.

Diqqət edilsə, əslində, “elmi məqsəd” deyə ifadə edilən anlayış ancaq maddənin mövcud olduğu və bütün təbiətin də ancaq maddi amillərlə açıqlana biləcəyindən ibarət doqmadır. Bu isə “elmi məqsəd” və s. deyil, birbaşa materialist fəlsəfədir. Materialist fəlsəfə “elmi məqsəd” kimi səthi sözlərin arxasında gizlənir və elm adamlarını əslində elmdənkənar şeyləri qəbul etməyə məcbur edir. Belə ki, Dəmirsoy başqa mövzudan – hüceyrədəki mitoxondrilərin mənşəyindən bəhs edərkən təsadüf açıqlamasını “elmi düşüncəyə olduqca zidd olmasına baxmayaraq” qəbul etdiyini açıq şəkildə bildirir:

... Ən böyük problem mitoxondrilərin bu xüsusiyyəti necə qazandığıdır. Çünki bircə fərdin belə təsadüf nəticəsində bu xüsusiyyəti qazanması ağlasığımaz ehtimalların eyni anda baş verməsini tələb edir... Tənəffüsü təmin edən və hər mərhələdə fərqli şəkildə katalizator kimi fəaliyyət göstərən fermentlər mexanizmin əsasını təşkil edir. Bu ferment ardıcıllığını bir hüceyrə tamamilə ehtiva etməlidir, bəzilərini ehtiva etməsi faydasızdır. Çünki fermentlərin bəzilərinin olmaması hər hansı nəticə verməz. Burada elmi düşüncəyə olduqca zidd olmaqla bərabər daha doqmatik açıqlama və fərziyyə irəli sürməmək üçün bütün tənəffüs fermentlərinin bir dəfəyə hüceyrənin içində və oksigenlə təmasda olmadan əvvəl tam şəkildə mövcud olduğunu istər-istəməz qəbul etməyə məcburuq.³⁹⁵

Bütün bu sətirlərdən başa düşürük ki, təkamül əslində elmi tədqiqatlar nəticəsində üzə çıxan nəzəriyyə deyil. Əksinə, bu nəzəriyyə materialist fəlsəfənin tələbatlarına görə əvvəlcə, dəyirmi masa ətrafında uydurulmuş və daha sonra elmi həqiqətlərə baxmayaraq, qəbul etdirilməyə çalışılan tabuya çevrilmişdir. Təkamülçülərin yazdıqlarından başa düşürük ki, bütün bu səylərin “məqsədi” var və bu məqsəd nəyin bahasına olursa olsun canlıların yaradılmadığını müdafiə etməyi tələb edir.

Şoklardan qaçmamaq

Bir az əvvəl vurğuladığımız kimi, maddənin fövqündə olan (və ya fövqəltəbii) şeyin mövcud olduğunu qətiyyətlə inkar edən düşüncə materializmdir. Elm isə belə bir doqmanı qəbul etməyə məcbur deyil. Elm təbiəti tədqiq etmək və nəticələr çıxarmaqla məsuliyyət daşıyır.

Elm sözügedən həqiqəti, yəni canlıların yaradıldığı həqiqətini aşkar etmişdir. Bu, elmi kəşflər tərəfindən ortaya qoyulan açıqlamadır. Canlılardakı qeyri-adi kompleks formaları tədqiq etdikdə onların əsla təbiət qanunları ilə və təsadüflərlə açıqlanmayacaq qədər qeyri-adi xüsusiyyətlərə malik olduqlarını görürük. Hər qeyri-adi xüsusiyyət onu meydana gətirən üstün ağılın göstəricisidir. Canlılar da üstün güc ilə yaradılmışdır. Bu güc maddənin fövqündə olan ağıla aiddir. Bu ağıl bütün təbiətin hakimi və sonsuz gücə malik olan Rəbbimiz Allahın ağlıdır. Qısaca desək, həyat və canlılar yaradılmışdır. Bu materializm kimi doqmatik inanc deyil, elmi müşahidə və təcrübələrin aşkar etdiyi açıq həqiqətdir.

Bu həqiqətin materializmə inanmağa və materializmi elm hesab etməyə öyrəşmiş elm adamlarına şok təsiri verdiyini görürük. Bu şok bu gün dünyada təkamül nəzəriyyəsinə qarşı çıxan ən mühüm şəxslərdən biri olan Maykl Bihi tərəfindən necə ifadə edilir:

Həyatın üstün ağıl tərəfindən dizayn olunduğu anlayışı həyatı sadə təbiət qanunlarının nəticəsi kimi qəbul etməyə alışmış bizlərdə şok təsiri yaratmışdır. Amma digər əsrlər də buna bənzər şok təsiri yaşamışdılar və şoklardan qaçmaq üçün bir səbəb də yoxdur.³⁹⁶

Bəşəriyyət dünyanın düz olması və ya kainatın mərkəzində yerləşdiyi kimi doqmalardan xilas olmuşdur. Həyatın dizayn olunmadan, öz-özünə əmələ gəldiyi kimi materialist və təkamülçü doqmadan da xilas olur.

Bu vəziyyət qarşısında əsl elm adamının üzərinə düşən vəzifə isə materialist doqmadan əl çəkərək, həyatın və canlıların mənşəyi mövzusunu əsl elm adamına yaraşan şəkildə obyektiv və səmimi olaraq dəyərləndirməkdir. Əsl elm adamı “şoklardan qaçmamalı”, XIX əsrin köhnə materialist doqmalarına bağlanaraq qeyri-mümkün ssenariləri müdafiə etməməlidir.