HeydəR ƏLİyev fondu miLLİ yaddaşin keşİYİNDƏ II ciLD
Yüklə 1,7 Mb.
|
86 Giriş hissədə Azərbaycan tarixi haqqında qısa arayış verilir. Burada uzun illər ərzində ölkəmizdə arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunmuş maddimədəniyyət nümunələri xatırladılır, yer üzündə qədim insan məskən- lərindən biri olan Azərbaycan ərazisində meydana gəlmiş erkən sivilizasi- yadan, əcdadlarımızın yaratdığı rəngarəng memarlıq abidələrindən söhbət açılır. Azərbaycanda qədim dövlətçilik ənənələri barədə məlumat verilir, ötən nəsillərin hər birinin mədəni irsimizdə öz payı olduğu vurğulanır. Azərbaycan ərazisində müxtəlif dinlərin – bütpərəstlik, zərdüştilik və xris- tianlığın yaranması tarixindən danışılır, bunların hər birinin mədənimənəvi irs xəzinəsinə töhfə verdiyi bildirilir. Kitabda ərəb istilasından sonra Qafqaz Albaniyası əhalisinin əsasən islamı qəbul etməsi, bəzi dağlıq bölgələrdə isə xristianlığın qalması vurğulanır. Sonrakı dövrlərdə yaranmış Salarilər, Şəd- dadilər, Atabəylər, Hülakülər (Elxanilər), Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular və Səfəvilər kimi tarixi Azərbaycan dövlətlərindən bəhs olunur. Bildirilir ki, XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın şimal ərazilərinin Rusiya tərəfindən işğalından sonra çarizmin mürtəce demoqrafik siyasəti nəticəsində bu yer- lərə İran və Türkiyədən on minlərlə erməninin köçürülməsi, əslində, gələcək dramatikfaciəvi hadisələrin əsasını qoymuşdur. Rusiyada bolşeviklərin haki- miyyətə gəlməsindən sonra Azərbaycanın tarixi torpaqları hesabına Ermə- nistan Respublikası yaradılmışdır. Bundan daha da şirnikən ermənidaşnak millətçiləri Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını davam etdirmiş, keçmiş SSRİ rəhbərliyi bu işdə faktiki olaraq onlara himayədarlıq etmişdir. “Qafqaz albanlarının dini memarlıq irsi” adlanan bölmədə Qafqaz Alba- niyası dövrünə aid abidələrdən geniş bəhs olunur. Bu da təsadüfi deyildir. Çünki tarixi faktları saxtalaşdırmağa adət etmiş ermənilər indi də Qafqaz Albaniyası dövlətinin erməni etnosu tərəfindən yaradılması və deməli, həmin dövrə aid xristian abidələrinin də ermənilərə mənsub olması kimi sərsəm təbliğatla məşğuldurlar. Azərbaycan tarixçilərinin bu məsələ ilə bağlı bəya- natında deyilir: “Qarabağın yüz ildən çox müddət ərzində arxeoloji tədqiqi prosesində nə dağlıq, nə də düzən Qarabağda heç bir erməni yaşayış yeri, nekropolu, qalası və s. aşkar olunmamışdır. Azərbaycan arxeoloqlarının on illər boyunca apardıqları arxeoloji qazıntılar nəticəsində Qarabağ ərazisində paleolit dövrünə aid Azıx, Tağlar, Zar mağara düşərgələri, eneolit dövrünə aid Çalağantəpə, Leylatəpə və s. abidələr, ilk tunc dövrünə aid Xankəndi, Üçoğlan, Göytəpə, Qarahacılı abidələri, orta tunc və son tunc dövrlərinə aid Üzərliktəpə, Xocalı, Dovşanlı, Axmaxı, Sırxavənd, Sarıçoban, Qarabulaq abi- dələri, habelə antik dövrə və ilk orta əsrlərə aid Covurqala və digər çoxsaylı abidələr aşkar edilmişdir. Dünya elmi ictimaiyyəti, o cümlədən erməni alim- lərinin özləri də bütün bu tarixi abidələrin Azərbaycanın qədim sakinlərinə məxsus olduğunu birmənalı şəkildə qəbul etmişlər”.
87 Kitabda qeyd olunur ki, Qafqaz Albaniyası cənubda Araz çayından tut- muş, şimalda Dərbəndə kimi ərazini əhatə edirdi. Baxmayaraq ki, Alba- niyada xristianlıq IV əsrdə dövlət dini elan edilmişdir, onun təbliği hələ I əsrdə başlamışdı. İndiki Şəki rayonunun Kiş kəndindəki kilsə Alban kil- sələrinin anası hesab olunurdu. Bu təkcə Albaniya ərazisində deyil, eyni zamanda Cənubi Qafqazda ilk kilsə idi. Sonralar Albaniyanın birinci paytaxtı olan Qəbələdə, indiki Oğuz, Qax, Zaqatala, Balakən rayonları ərazisində və başqa yerlərdə kilsələr tikilmişdi. Kitabda Şimali Azərbaycan xanlıqları Rusiyaya birləşdirildikdən sonra erməni Qriqorian kilsəsinin Alban kilsəsinə qarşı məkrli siyasətindən və nə hayət, Peterburq Sinodu vasitəsilə onun fəaliyyətinə son qoyulmasından geniş bəhs olunur. Eyni zamanda vurğulanır ki, Qriqorian kilsəsinin bu siyasəti həm də xristian albanların və onların abidələrinin erməniləşdirilməsi siyasəti ilə müşayiət olunurdu. Lakin albanların çoxu buna qarşı çıxmış və islamı qəbul etmişdilər. Bu fakt XIX əsrə aid statistik məlumatlarla da sübut olunur. Həmin faktlar Rusiya imperiyasının nümayəndələri tərəfindən toplanılmış və çap etdirilmişdir. Özü də albanların islamı qəbul etməsi elə bir dövrdə baş verirdi ki, o vaxt Rusiyada müsəlmanların vəziyyəti xristianlara nisbətən çox əlveriş- siz idi. Bununla belə, albanlar erməniləşməyə yox, müsəlmanlığı qəbul edib alban olaraq qalmağa üstünlük verirdilər. Eyni zamanda, erməni kilsəsinin bütün təzyiqlərinə baxmayaraq, Azərbaycanın indiki Qəbələ və Oğuz rayon- larında yaşayan udinlərin o vaxtkı nəsilləri erməniləşmədilər, öz dillərini və adətənənələrini saxladılar. Kitabda işğal olunmuş rayonlar üzrə abidələrin, mədəniyyət ocaqlarının siyahısı, xəritələr verilmişdir. Bu siyahılara Şuşa rayonundan 279, Kəlbəcər rayonundan 255, Laçın rayonundan 345, Qubadlı rayonundan 209, Zəngilan rayonundan 171, Cəbrayıl rayonundan 169, Füzuli rayonundan 148, Xocavənd rayonundan 76, Xocalı rayonundan 62, Ağdam rayonundan 126, Tərtər rayo- nundan 18 obyekt daxil edilmişdir. Kitabda, eyni zamanda işğal altındakı bölgələrimizdə və Ermənistan əra- zisindəki tarix və mədəniyyət abidələrimizin əvvəlki və indiki vəziyyəti haq qında materiallar yer almışdır. Kitabda vurğulanır ki, ermənilərin bu gün də davam edən dağıdıcılıq siyasəti Azərbaycan mədəniyyətinə zərbə vurmaq məqsədi daşıyır. Qarabağın işğal altındakı şəhər və qəsəbələrində, o cümlədən Şuşada abidələrin dağıdılması, onların memarlıq əlamətlərinin dəyişdirilməsi, “arxeoloji qazıntılar” pərdəsi altında “erməniləşdirilməsi” bu ərazilərin və abi- dələrin Azərbaycana məxsusluğuna dair bütün əlamətlərin məhvinə yönəlmiş uzunmüddətli hədəflərdir. 1994cü ildə imzalanmış atəşkəs sazişindən keçən 13 ildə baş verənlərin təhlili göstərir ki, bu müddət ərzində ermənilərin dağıtdığı abidələrin sayı hərbi əməliyyatların getdiyi illərdə dağıdılmış abidələrin sayın- dan çoxdur. Nadir kolleksiyası olan Kəlbəcər tarixdiyarşünaslıq muzeyi, Şuşa, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|