Heyət n darə ed lm
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.1. T əşkilat «implisit» model kimi
- .Laceçnikov. Buzdan ev.
64
5.1. Təşkilat «implisit» model kimi Bütün binalar Sudan olmuşdur (yaranmış). Bünövrə Sudan qoyulurdu; damın örtüyü, şüşə, zinər, bəzək ondan qoyulurdu, hamısı su ilə birləşdirilirdi; su bütün fomaları qəbul edirdi; necə lazımdır, təmtəraqlı xəyalda ona verilirdi.
Necə sosial institut kimi, təşkilat haqqında müasir təsəvvürdə ümumqəbul edilmiş postulata aşağıdakıları aid etmək olar: 1) hər bir təşkilat zaman və məkan ölçüsündə mövcud olur; təşkilatın mövcud inkişafda olması nöqteyi-nəzərdən baxmaq olar; 2) (təşkilata münasibət üzrə) fəaliyyətdə və inkişafda olma arasında fərq ondan ibarətdir ki, xarici, yaxud daxili vəziyyət və amillər müxtəlif nisbətdə təsir edə bilər; 3) təşkiatın fəaliyyəti haqqında o vaxt danışılır ki, dəyişikliyin zəruriiyi kənardan verilir, lakin bununla bərabər əhəmiyyətli dəyişiklik baş vermir (məsələn, bölmələr arasında münasibət dəyişmir); 4) «təşkilatın inkişafının» mahiyyətini anlamağa cəhd, səy göstərildikdə başlıca problem baş verir. Bir tərəfdən fərz edilir ki, dəyişikliyin mənbəyi təşkilatın daxilindədir. Digər tərəfdən dəyişikliyin özü «mütərəqqi» də ola bilər, «tənəzzülə» də gedə bilər; geriləyə bilər. Bununla da təşkilatın daxili mühiti nədən ibarətdir, sualı hər dəfə açıq qalır.
göstərmələri onun daxili mühiti haq- qında müxtəlif təsəvvür yaratmağa gətirib çıxartmışdır. Bu da təşkilati formal və qeyri-formal eyniləşdirməyə səbəb olmaqla, idarəedici və icraedici hissələri ayırmağa cəhd olmaqla nəticələnib. stehsalat təşkilatlarında əsas və köməkçi heyət strukturu fərqlənir və asanlıqla seçilir, lakin ticarətdə «pul qazananlar» və bu prosesi təmin edənlərə ayırırlar. Sosial institut kimi təşkilatın mahiyyəti sual altında qalır. Bizim güman etməyimizə görə, bu suala cavab vermənin mümkün yolu «həssas həyəcan təcrübəsi»nin daşıyıcısına müraciət etməklə təşktlat
65
reallığı, yəni daha doğrusu, təşkilat haqqında adamların sosial təsəv- vürlərinin və sosial təsəvvürünün araşdırılmasıdır ki, təşkilat möv- cuddur:
1) insanın fərdi mülahizəsini ifadə etmir, ancaq onun mülahizəsi necə ictimai kimi; 2) subyektin qarşılıqlı ürəkdən gələn birgə obrazı və əhəmiyyəti; 3) sosial qarşılıqlı təsir eyni zamanda dərketmə, requlyasiya və adaptasiya funksiyalarını yerinə yeirir. Adamların bu mənada xüsusi təşkili haqqında gündəlik birgə bi- liyin forması kimi baxıla bilər, təşkilatdaxili kontekstə şərtləşir. Aydın- dır ki, «obyektivləşdirmə» prosesi sayəsində idarəetmənin subyekti və obyekti arasında ziddiyyət azaldılır, prosesin özü isə, yəni idarəetmə (sosial-psixoloji ölçüdə), işçilərdə mövcud olan işçilərin həmin təşkilat haqqında ideal təsəvvürləri sosial cəmiyyətdə ümumilikdə uyğunlaşma kimi baxıla bilər. «Kontekst (lat. Kontextus – birləşmə, bağlanma, əlaqə) – mətn və ya nitqin mənaca qismən bitkin parçası kontekstdəki ayrı-ayrı söz, cümlə, cümlə və ya sitat kimi götürülmüş ifadənin mənası yalnız həmin kontekstdə dəqiq və konkret kimi götürülmüş ifadənin mənası, yalnız həmin kontekstdə dəqiq və konkret şəkildə aydın olur. Bədii ə dəbiyyatda kontekst bədii vasitələrin konkret məzmununu, ifadəliliyini və üslüb çalarını müəyyənləşdirir. Kontekstin təhrifi mətnini və obrazın bədii vəhdətini pozur. Kontekstdən bəzən üslubi məqsədlə də (məs.: parodiyada) istifadə olunur». Eyni zamanda o qədər də aydın deyil ki, məhz «karkas» istehsaldaxili şablonlarda sosial təsəvvür yaradır. Eyni zamanda o qədər də aydın deyil ki, məhz «karkas» isteh- saldaxili şablonda sosial təsəvvür yaradır. Əgər keçmiş təcrübə, onda yeni necə baş verir, əgər nümunə təşkilatın «əsas dəyərləri saxlayanlar» öhdələrinə götürürlərsə, onda interiorizasiya necədir? Bu sualların cavabı müəyyən dərəcədə tədqiqatlarda var, hansı ki, sistemli-situasiyalı sinifə aid etmək qəbul olunubdur. Qrup situasiya haqqında F.Fidrelin işindən başlayaraq kompleks çoxamilli anlayış Prinsipi sosial psixologiyada fəal istifadə olunur. Son illərdə praktiki işlərdə və sosial relevantlıqda sosial situa- siyanın predmeti kimi sosial psixoloqların xüsusi gözdən keçirməsinə cəhd göstərmişlər (M.Arqayl). Tədqiqatın çıxış nöqtəsi, məlum istiqamətə aid olan sosial həyatın
66
təbii fraqmenti kimi sosial situasiyanı anlamağa xidmət edir, ona daxil olan adamların fəaliyyətinin yeri və fəaliyyətin genişlənməsinin xa- rakteri, yaxud fəaliyyət» (sitat Şıxıyev üzrə, 1999, s.284-285). Bu universal amillər sistemini istənilən situasiyada sosial qar- ş ılıqlı təsir və onun müəyyənləşdirilən təzahürünü aşkara çıxartma- ğ a imkan verir. Sosial-psixoloci fenomenologiya necə sosial hadisə kimi – məlum vahidin yerinə yetirilməsi olduqca mühüm məlum ya- naşmadır (M.Arqayd, 1981). «Situasiya» haqqında sosial hadisələrin məcmu xarakteristikası kimi, sistemli təsəvvürün fərdə təsiri qrup iştirakçıların birgə fəa- liyyətinə baxmağa imkan yaradır (yəni, onların hadisəsi) mühüm amil kimi konkret təşkilatın simasını onun iştirakçılarının təsəvvüründə və konvensiya obyektivliyinə cavab verən fəaliyyət. Bizim gözdən keçirdiyimiz mövzuya uyğun olaraq qeyd et- mək vacibdir ki, bu simanın formalaşması və onun möhkəmlənməsi davranış aktında bir neçə istiqamətdə əmələ gəlir. Ən əvvəl, bu təş- kilatın məqsədinə aiddir, qayda və təşkilatdaxili qarşılıqlı təsir icra olunan rolların və nümunələrin toplanması. Bizim tərəfdən deyilənləri nəzərə almaqla təşkilatın daxili qu- ruluşunun empirik modelini üzə çıxarmağa təşəbbüs göstərməkdir. Biz nəzərə alaraq güman etdiyimizə görə, şəxsiyyətin implisit nə- zəriyyəsi işçilərin təsəvvüründə onlara məlum olan təşkilatlarda implisit nəəəriyyəni üzə çıxartmağı çoxsaylı sorğunun gedişində işçilərlə qrup diskussiyalarda, idarəetmə fəaliyyətində müxtəlif təşkilatlarda, müxtəlif təcrübə (bütün tədqiqatda 1000 nəfərdən çox əhatə olunub), mərkəz kimi sual müzakirə olunur: «adamların birliyi olmadan heç bir təşkilat mövcud ola bilməz». Biz aşağıdakı məlumatları almışıq. Sosial təmsil etmədə vətən idarəçiləri təşkilatın quruluşunda müxtəlif səviyyədə məşğul olanlar, idarəçilikdə fəaliyyətdə müxtəlif təcrübəyə malik olan amillər məlumatı üzrə təhlil dedikdə aydın təqdim etmək təşkilatın növbəti ölçüdə, hansı ki, bir-birinin ünsürlərinə əhəmiyyətini itirməyən onun (təşkilatın) təşkil edən «daxili aləmi» mühiti (şəkil 5.1).
Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|