Heyət n darə ed lm

 

 

 

67 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 5.1.    Təşkilin ünsürləri. 

 

 

5.2. Təşkilatın daxili mühitinin ünsürləri 

 

Di  necə  ola  bilər…-  arxasını  özünün  təyyarəsinə  çevirərək  ayaq  üstə 

danışmaqda  davam  etdir.-…inək!-    qəliz  sözlərin  əlaqəsi  ilə  hamının 

ağzından  qopdu.  Bomba  lyukunun  qapısı  bütünlüklə  açıq  idi.  Onun 

yuxarı  hissəsində  inək  dayanmışdı,  hərqə  də  «xaç»  məşqini  ifadə  edən   

gimnast  kimi  dırnaqları  ilə  onun  yuxarı  hissəsində  maneəyə  rast  gələn 

inək durmuşdu. Bütün ətraf    bol peyinə batmışdı. 

A. Poqocin. Milli ovçuluğun xüsusiyyətləri 

 

Təşkilatın «insan ölçüsündə» nöqteyi-nəzərdən təqdim olunan 5.1. 

şə

k. Hər bir ünsürə ətraflı baxaq. 

    Məqsəd            Hər bir təşkilat (necə formal kommersiya strukturu,   

                          eləcə də və qeyri-formal ictimai birlik) əgər onun   

                          məqsədi  –  nəyin  xatirinə  təşkilat  formalaşır  və  gələ-

Мягсяд

 

Малиййя

 

Щейят

 

Идаря-

етмя

 

Гурулуш

 

Техноло-

эийа

 

---

 

68 

cəkdə  də  fəaliyyət  göstərəcəkdir.  Müəyyən  olunmursa  o  mövcud  ola  bil-

məz. Məqsədin müəyyən olunması iki üsulla, yolla həll ola bilər – xarici 

müşahidə təşkilatın məhsulundan istifadə edənlər iştirakçılar üçün və onun 

xüsusi    iştirakçıları işçilər, fəaliyyət prosesinə daxil olanlar üçün. 

Daha  çox  sayda    təşkilatlar  özlərinin  ödəmək  üçün  vəzifələrini 

təqdim  etməklə  təşkilatın  mövcudluğunun    mənasını  açmaqla  onun 

fəaliyyətinin  spesifikası  və  əsas  sosial  öhdəçiliyini  təsdiq  edirlər.  Oxşar 

bəyanat  aşağıdakı  ola  bilər:  «Bizim  məqsədimiz  dünyanı  daha    balaca, 

kiçik  etməkdir»  (telekommunikasiya  kompaniyası).  «Normal  texnika  – 

ə

lverişli həyat üçün» (məişət texnikası) və s. beləliklə, mühüm    tapşırıq – 

bu strateci məqsəd haqqında təsəvvür və bu düşüncədə – gələcək haqqında, 

hansı ki, müştəri dəvət olunur, partnyor konkret təşkilatdan.   

Təşkilatın  məqsədini    təsvir  etmək  üçün  belə  aspekt  vacibdir, 

necə  görükmə,  xəyal,  yəni  təşkilat  strateci  məqsədə  nail  olmağa  irəli 

getməyi  nəzərdə  tutur.  O,  necə  yolu,  məqsədə  nail  olma  mənbələrini 

görür.    Adətən  bu  təxminən  təsəvvür  o  qədər  də  müştəriyə  yox,   

təşkilatın  işçisinə  və  onun  strateci  partyorlarına  aiddir.  Oxşar  təsəvvür 

qəti  müəyyən  etmək  təşkilatın  proqram  sənədlərinə  və  (ingiliscədən 

tərcümə vizion «görünmə» qabağı görmə). 

Struktur              Heç bir təşkilat onsuz mövcud ola bilməz – onun   

                            quruluşu. Bu anlayışla təşkilatın daxili quruluşu   

                            təsvir  olunur,  onun  «morfologiyası»,  yaxud  «arxitek-

tonika»    ayrı-ayrı hissələrin və onlar arasında nisbətin, sərtlik dərəcəsi 

/konfiqurasiyanının təşkilati çevikliyi, daxili ünsürlər arasında qarşılıqlı 

təsirin  növləri.  Ədəbiyyatlarda  və  idarəçilik  təcrübəsində    təşkilati 

strukturun üç əsas növü işlənmişdir: 

1) xətti; 

2) funksional; 

3) uyğunlaşan. 

1.  Xətti    təşkil  edilmiş  strukturda,  hansı  ki,  tez-tez  adlandırılır 

piramidalı,  bürokratik  –  ciddi  iyerarxiyalı  təşkil  olunmuş  məsuliyyət 

zonası və təkbaşına rəhbərliyə bölünərək xarakterizə olunurlar. 

Xətti    təşkil olunmuş struktur iki növə ayrılaraq fərqlənirlər: düz, 

səthi  və  yüksək  işçilərin  ümumi  sayında  iyerarxiyalı    səviyyədə  saya 

görə fərqlənirlər. 

Xətti təşkilati strukturun üstünlüyü: 

1)

  qarşılıqlı əlaqənin dəqiq sistemi; 

2)

  birbaşa əmrə sürətli reaksiya; 

---

 

 

 

69 

 

3)

  icraçıların fəaliyyətinin uyğunluğu; 

4)

  qəbul olunmuş qərarlarda operativlik; 

5)

  rəhbərin  qəbul  olunmuş  qərara  aydın  ifadə  olunan  mə-

suliyyəti. 

Bu tipdə təşkilati strukturun əsas problemi  – tabe olanların sayının 

məhdudluğu,  hansı  ki,  «qapanır»  bir  rəhbərə,  nəzarət  (sferanın)  məhdud 

diapazonu. Şöbələrdə (təşkilat) nəzarətin diapazonu əlaqələrin sayına görə 

müəyyən olunur.  darəçilik fəaliyyətinin səmərəliliyi    əlaqələrin növündən 

və sayından asılı olur, sayları isə həmişə artır, işçilərin sayının artması ilə 

rəhbərin fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə mürəkkəbləşdirir. 

Ə

laqələrin növləri: 

• tabe olanlar arasında birbaşa tək-tək; 

• tabe oanlar arasında çarpaz; 

• rəhbər və tabe olanla istənilən kombinasiyada birbaşa. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şə

kil 5.2. Əlaqələrin növü 

 

Ə

laqələrin  sayı  çox  olduqda  onlar  qeyri-formallaşdırılarsa  onda 

strukturun üzərində idarəetmənin səmərəliliyini saxlamaq üçün o qədər 

də  onda  çox  nəzarət  diapazonu  olmalıdır.  Ona  görə  də  fəaliyyətin 

mürəkkəb  növünün  həyata  keçirilməsində  çoxsaylı  işçilərdən  razılaş-

dırma,  dəqiqləşdirmə,  uzlaşdırma  rəhbər  tərəfindən  məsləhət,  qısa 

diapazonlu nəzarət və yüksək səviyyəli təşkilat strukturu tələb olunur. 

2. Funksional təşkilatı struktur funksiyaların paylanması Prinsipi 

üzrə  təşkilatdaxili  funksional  bölüşdürülməsi  və  funksiyaların    idarə 

 

Малиййя 

 

Идаряетмя   

 

Техноло-

эийа     

---