“Himoyaga tavsiya etilsin”

 
 
 
 
 
 

---

24 
II BOB Zahiriddin Muhammad Bobur ijodini o„rganishda 
zamonaviy pedagogik texnologiyalar 
2.1 . Bobur she‟riyatini o„rganishda interaktiv metodlardan foydalanish 
Bobur ijodi mumtoz so‗z san‘atimizda Navoiydan keyingi alohida bosqichni 
tashkil etadi. Zero Amir Haydar ta‘kidlaganidek, ―Turkiy she‘rni Amir Alisherdan 
keyin hech kim Bobur yozgan darajada yozgan emas‖
7
. U adabiyotni hayotga, 
adabiy tilni xalq tiliga yaqinlashtirdi. Atoiy, Lutfiy she‘rlaridagi xalqchillik Bobur 
asarlarida yangicha shaklda qayta tug‗ildi. U o‗z asarlarining mavzusini asosan 
hayotdan oldi. 
Zahiriddin Muhammad Bobur sohibdevon shoir bo‗lsa-da, uning devoni 
bizgacha mukammal holda yetib kelmagan. Hozirgacha shoirning 119 g‗azal, 1 
masnaviy she‘ri, 209 ruboiysi, 10 dan ortiq tuyuq va qit‘alari, 50 dan ortiq 
muammo va 60 dan ziyod fardlari aniqlangan. Devoni tarkibidan umumiy hajmi 
270 baytdan iborat 8 masnaviy ham o‗rin olgan. 
Yaqinda adabiyotshunos olima Shafiqa Yorqin Boburning Turkiyadagi 
Istanbul universiteti kutubxonasi turkiy qo‗lyozmalar bo‗limida 3743 raqami ostida 
saqlanayotgan devonidagi uning hozirgacha nashr etilgan to‗plamariga kirmagan 
o‗zbek tilidagi 5 g‗azali, 9 qit‘asi, 5 ruboiysi, 9 masnaviy she‘ri, 10 to‗rligi, 2 
tuyug‗i, 40 dan ortiq fardlari, qator masnu‘ she‘rlari, 1 masnu‘ tarje‘bandi, 2 
nomasi, fors-tojik tilidagi 1g‗azali, 10 ruboiysi, 4 qit‘asi, 12 fardi va 2 nomasini 
e‘lon qildi
8
.
Bobur lirikasi mavzu doirasi, shakliy takomili va badiiyligi jihatidan g‗oyat 
go‗zal va mukammalligi bilan alohida e‘tiborga loyiq. Shoirning she‘rlarida 
hayotbaxsh tuyg‗ular – hayotdan zavqlanish, el-yurt, diyor sevgisi, ona Vatandan 
uzoqda yurgan lirik qahramonning iztirobli tuyg‗ulari, pand-nasihat mavzusidagi 
ilm-ma‘rifat, odob-axloqqa chaqiruvchi mavzular yuksak mahorat bilan kuylanadi. 
Bobur poeziyasining muhim tomonlaridan biri shoir she‘rlari tarixiy voqea va 
7
Mirzo Muhammad Haydar. Bobur podshoh (―Tarixi Rashidiy‖dan). Fors tilidan G‗ulom Karim 
tarjimasi//‖O‗zbekiston adabiyoti va san‘ati‖, 2002-yil, 15-fevral 
8
Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Сочининг савдоси тушди. – Т.: Шарқ. 2007-йил, 4-бет. 

---

25 
hodisalar bilan chambarchas bog‗lanishida va o‗sha davrning voqeligi sodda va 
ravon tilda taraqqiyparvar fikrlar bilan ifodalanishi, jo‗shqinligi, til boyligi va 
hayotiyligidadir: 
Davron meni o‘tkardi sar-u samondin,
Oyirdi meni bir yo‘li xonumondin. 
Gah boshima toj, gah baloyi ta’na,
Nelarki, boshimg‘a kelmadi davrondin.
9
 
Umumta‘lim maktablarining adabiyot darsliklariga Zahiriddin Muhammad 
Boburning eng sara she‘rlari kiritilgan va ular mavzu va g‗oya jihatidan 
darsliklarga taqsimlangan. Masalan, 5-sinfda o‗quvchilar shoirning asosan vatan 
mavzusidagi ruboiylari bilan tanishadilar:
Beqaydmen-u xarobi siym ermasmen, 
 
 
Ham mol yig‘ishtirur laim ermasmen. 
 
 
Kobulda iqomat etti Bobur, dersiz, 
 
 
Andoq demangizlarki, muqim ermasmen.
Vatan haqidagi qarashlari, asarlaridagi vatanparvarlik g‗oyalari o‗zining 
ta‘sirchanligi, mazmuning chuqurligi bilan o‗quvchilarda Vatanga muhabbat, 
uning bemisl boyliklariga, insonlarga mehr-oqibat tuyg‗ularini tarbiyalashda katta 
xizmat qiladi. Oshufta shoir ona yurtidan yiroqda bo‗lsa ham, o‗zi tug‗ilib o‗sgan 
yurtiga, ona Vataniga bo‗lgan muhabbat, unga yetishish orzusi doim uning 
qalbidan iztirob tuyg‗ularini o‗chirmaydi:
Ko‘pdin berikim yor-u diyorim yo‘qtur,
 
 
Bir lahza-yu bir nafas qarorim yo‘qtur. 
9
Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Сочининг савдоси тушди. – Т.: Шарқ. 2007-йил, 188-бет 

---

26 
Keldim bu sori o‘z ixtiyorim birla,
 
 
Lekin borurimda ixtiyorim yo‘qtur.
Bobur 
ruboiylaridan 
namunalar 
akademik 
litsey 
talabalari 
uchun 
mo‗ljallangan darslikda ham uchraydi. 5-sinf adabiyot darsligidagi ruboiylarning 
ba‘zilari takrorlansa-da, mavzu doirasi kengayganligini ko‗rishimiz mumkin. 
Demak, endi faqat vatan sog‗inchi, unga yetishish orzusi va yeta olmagani 
armonlari emas, balki haqiqiy va majoziy ishq kuylangan ruboiylari bilan ham 
tanishamiz.
Akademik litsey darsligida Zahiriddin Muhammad Boburning yigirma to‗rtta 
ruboiysi keltirilgan bo‗lib, ularning tarkibida avtobiografik mavzudagi ruboiylar 
ham, sof intim lirikaning mahsuli hisoblanmish ruboiylar ham mavjud. Ammo 
ularning ko‗pchiligi ijtimoiy hayot bilan bog‗liq. Shu sababli ularni tahlil qilishda 
Bobur hayot yo‗liga e‘tibor qaratish lozim bo‗ladi.
Bobur g‗azallaridan namunalar 9-sinf adabiyot darsligida 2 ta, akademik 
litseylarning ikkinchi bosqich talabalari uchun tuzilgan darslikda 19 ta keltirilgan. 
9-sinf darsligida berilgan ―Mening ko‗nglumki, gulning g‗unchasidek tah-badah 
qondur‖ va ―Mushkuldur‖ radifli g‗azali akademik litsey darsligida takroran 
keltirilgan. Demak, o‗n ikki yillik majburiy ta‘limda o‗quvchilar Boburning 119 ta 
g‗azalidan 19 tasi bilan tanishadilar. Bulardan tashqari darslikda yana quyidagi 
she‘rlari keltiriladi:
“Kerak”, “O‘lum qayg‘usig‘a borub jahondin bo‘ldim osuda”, 
“Topmadim”, “Qoldimu”, “Keltursa yuz baloni o‘shal bevafo manga”, “Ne xush 
bo‘lg‘ayki, bir kun uyquluq baxtimni uyg‘otsam”, “Sochining savdosi tushti 
boshima boshdin yana”, “Ko‘ngulga bo‘ldi ajoyib balo qaro soching”, “Baloyi 
ishqki, har dam manga jafoyedur”, “Sening ishqingda…”, “Xazon yafrog‘i 
yanglig‘…”, “G‘ofil o‘lma…”, “Gul jamolin yopqon ul gulning iki rayhonidur”, 
“Bahor ayyomidur…”, “G‘urbatda ul oy…”, “Topilmas”, “Yaxshilig‘”. 

---

27 
Bobur Mirzo ulug‗lagan komillik, ezgulik va go‗zallik yaxshilik va 
hamjihatlikning, o‗zaro ittifoq va osoyishtalikning buyuk timsollari sifatida butun 
insoniyat qalbida iftixor tuyg‗usini uyg‗otadi. Bulardan ma‘lum bo‗ladiki, shoir 
lirikasining adabiyot darslarida o‗qitilishining amaliy ahamiyati katta. Darsga
o‗quvchilarni yanada qiziqtirish uchun interaktiv usullardan innovatsion 
texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiq.
O‘qituvchi
:“Dunyo dеgаn shundаyin аnglаb bo’lmаs sir ekаn”. Dаrhаqiqаt, 
shоirimiz Аbdullа Оripоv аytgаnidеk, dunyo – sir, hаyot – sir. Qo’ligа qаlаm 
ushlаgаn zоt bоrki, аnа shu “аnglаb bo’lmаs sir”ning tаgigа еtishgа urinаdi. Lеkin 
оlаm sir-sinоаtlаrini Bоbur Mirzоchаlik izlаgаn shоir kаm bo‘lsа kеrаk. Chunki, 
shе’riyatning o‘zi hаm sir. Mumtоz so‘z sаn’аtkоrlаri sаtrlаridа jо bo‘lgаn jilоlаrni 
аniqlаsh, bilib оlish uchun nimаlаrgа e’tibоr bеrish lоzim? Shоirni qаlаm tutishgа 
undаgаn dаrd nimаdаn ibоrаt? Bugungi dаrsimizdа аnа shu sаvоllаrgа jаvоb 
izlаymiz, Bоbur g‘аzаllаrining sеhrli оlаmigа sаyohаt qilаmiz.