Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ölçmə otağı
Ölçmə nəzarət vasitələri 24
çarx-tamasa ötürməsi, yay kimi mexaniki elementlərdən istifadə edildiyi halda, optik- ölçmə cihazlarında çevricilər işıq hadisələrinə əsaslanır. Çevricilər elektrik hadisələri – induktivlik, fotoelektrik effekti və s. əsasında, pnevmatik cihazlarda isə çevricilər nazik deşikdən vahid zamanda keçən hava axının miqdarına nəzarət etməklə işləyirlər. Cihazın istismar xassələrini müəyyən edən əsas metroloji göstəricilər bölgünün qiyməti, ölçmə diapazonu, ölçmənin xətaları və həddidir. Son zamanlar ölçmə cihazlarının hazırlan- masında
müasir kompyüter texnikasının imkanlarından geniş istifadə edilir. Cihazların çevriciləri alınan siqnalları bir başa analoq və ya rəqəmli elektrik siqnallarına çevirərək kom- pyüterə ötürür. Bu yolla alınan nəticələr xüsusi proqramların köməyi ilə asan- lılqa və yüksək dəqiqliklə emal olunaraq texnoloji proseslərin keyfiyyətinin artırılmasına bir başa və ya dolayı yolla təsir etməyə imkan verir.
(alm. das Prüfmittel, ingl. Mea- suring and test equipement) Ölçmə obyekti fiziki sistemin ölçü daşıyıcısıdır. Maşınqayır- mada ölçü obyekti adətən pəs- tah, alət və ya ölçmə cihazı ola bilər. Ölçmə obyektinin xassələri ölçmənin nəticələrinə təsir edən mühüm amillərdən sayılır. Qeyri stabil hissələrin ölçülməsi za- manı onların deformasiyası nəticəsində forma və ölçü xətaları yaranır. Bundan əlavə hissənin səthlərinin halı da ölçmə üçün vacibdir. Məsələn, optik ölçmə zamanı səthin refleksiya xassəsi, toxunma üsulla aparılan ölçmədə isə səthin kələkötürlüyü ölçmənin nəticələrinin dəqiqliyinə təsir edir. Bu xətaları aradan qaldırmaq üçün ölçmə obyektlərinin bərkidilməsinə müəyyən tələblər qoyulur. Onlar ölçmə avadanlıqlarında xüsusi tərtibatların köməyi ilə elə yerləşdirilməlidir ki, bərkitmə zamanı hissədə deformasiya ya- ranmasın. Səthin refleksiv xassəsini azaltmaq üçün onun üzərinə xüsusi mayei püskürdülür. (alm. das Meßobjekt, ingl. Device under test)
aparmaq üçün lazım olan vacib ətraf mühitin şəraitini, o cümlədən temperatur, rütubət və s. təmin etmək və stabil saxlamaqdan ötrü istifadə olunan yerdir. Əsasən temperatur metaldan olan hissələrin ölçülməsində mühüm rol oynayır, çünki onlar istiliyə qarşı həssasdırlar. Məsələn, uzunluğu 1m olan polad blok 1°C temperatur dəyişməsi nəticəsində 10 mkm genişlənir. Bu temperatur təsiri əgər hesabi yolla nəzərə alınmazsa, onda o ölçmənin nəticəsinin meyillənməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən ölçmə otaqları həmişə müəyyən bir iqlimə malikdir, hava daimi filtrdən keçirilir və dövr etdirilir (şəkil 1).
Şəkil 1. Ölçmə otağının sxematik təsviri
Bəzən, ölçmə otaqlarında sexlərdə istifadə olunan adi alətlərlə də ölçmə aparılır, çünki burada sexdə mövcud olan kənar amillərin təsirini yoxa endirmək mümkündür. Ölçmə otqalarında son illər yaradılmış və inkişaf etdirilmiş bahalı ölçmə vasitələri (koordinat ölçmə maşını, profilometr, laserinterferometr və s.) yerləşdirilir. Müasir ölçmə otaqlarının döşəmələri həm də kənardan ötürülən titrəmələri söndürmə ele- mentləri ilə təchiz olunurlar. Bunun üçün ya Ölçmə otağı 25
bütün bina, ya da ölçmə otağın altında böyük beton lövhəsi çınqıllı yataqda yerləşdirilir.
(alm. der Meßraum, ingl. Measuring room) Ölçmə texnikası araşdırılan obyektin və is- tehsal
proseslərini səciyyələndirən para- metrlərin qiymətləri haqqında informasiyanın sınaq yolu ilə alınması üçün tətbiq olunan üsul və vasitələri öyrənən elm və texnika sahəsidir. Ölçmə elm və texnikanın bütün sahələrində tədqiqatçı və sınaqçıların fəaliyyətinin əsas mərhələsi sayılır. Ölçmə cihazları elmi-təd- qiqat institutlarının, laboratoriyaların, texnoloji proseslərin ayrılmaz hissəsidir. Müasir ölçmə cihazları təkcə insan his- siyatına (məsələn: siqnal ilə nəzarətçiyə xəbər verilməsi) təsir etmir, həm də ölçmə zamanı əldə edilən kəmiyyətlərin avtomatik qeydiyyatı və riyazi emalı, eləcə də onları prosesin idarəsi üçün uzaq məsafəyə verilməsini təmin edir. Ölçmə kanallarının müxtəlif yerlərində akustik siqnallar, amplituda, tezlikli və faza mo- dulyasiyalar, ən çox olaraq impuls və rəqəmli siqnallarla işləyən mexaniki, elektrik, pnev- matik, hidravlik, optik və izləyici sistemlərdən istifadə olunur. Cihaz ilə ölçmə prosesi ölçülən qiyməti konkret tətbiq üçün əlverişli formaya salmaqdan ibarətdir. Məsələn, bütün elektrik ölçmə cihazlarının məqsədi ondan ibarətdir ki, onların köməyi ilə ölçülərın parametri insan hiss üzvləri tərəfindən lazımınca qiymət- ləndirlə bilmədikdə, o müəyyən mexaniki yer- dəyişmələrə çevrilsin (əqrəb, işıq şüası). Mexaniki ölçmə cihazlarının işləmə prinsipi də bununla eynidir.
(alm. die Messtechnik, ingl. Metrology) Ölçü zənciri maşınqayırmada hissələrin səth- lərinin, hissələrin düyümdə və ya düyümlərin maşında qarşılıqlı vəziyyətini müəyyən edən xətti və bucaq ölçülərinin qapalı kontur üzrə düzülmə ardıcıllığıdır. Ölçü zənciri hissələrin ölçülərinin cizgidə əlverişli göstərilməsi və tam qarşılıqlı əvəzolunma şərti daxilində müsaidələrin optimallaşdırılmasına imkan
verir. Əsasən aşağıdakı ölçü zəncirləri fərq- lənirlər:
rini müəyyən edir, burada hissələrin mə- mulda qarşılıqlı əvəzolunması, yığılması və işləmə qabiliyyəti təmin edilir.
hissəsinin yerinə yetirilməsi zamanı ölçü əlaqələrini müəyyən edir, burada emal edilən səthlərin alətin kəsici tilinə nəzərən vəziyyəti təmin edilir.
çülməsi zamanı ölçü əlaqələrini müəyyən edir, burada səthlərin digər səthlərə nəzərən ölçülməsi, avadanlığın sazlanması, əməliy- yatlararası ölçülər təmin edilir. Ölçü zəncirinin tərtib edilməsi və hesabatı maşının keyfiyyətinin təmin edilməsində, onun kinemtaik və dinamik analizi ilə bərabər əsas vasitələrdən biri sayılır. Ölçü zəncirinə daxil olan ölçülərə bəndlər deyilir. Qapayıcı və təşkiledici bəndlər möv- cud olur. Hər bir ölçü zəncirinin bir qapayıcı bəndi olur. Qapayıcı bənd ölçü zəncirinin hesablanmasında məsələnin düzgün həllində, məmulun layihələndirilməsi ərəfəsində, həm- çinin yığma zamanı sonuncu alınan və hesabat zamanı məsələnin tərs həllində ilk olan bəndir.
Bu bənd ona görə qapayıcı adlanır ki, o yığma zamanı və ya emal zamanı digər ölçü bəndlərinindən ibarət zənciri qapayır. Qapayıcı bənd bir başa yerinə yetirilmir, o yalnız digər bəndlərin qovuşmasından alınır. Qapayıcı bəndlərə yüksək tələbat qoyulur, çünki, o his- sənin keyfiyyətinin əsas istismar göstricilərini və hər şeydən əvvəl təyinat göstəricilərini, etibarlığını və qarşılıqlı əvəzolunması imkan- larını təyin edir. Bəndin vəziyyətindən asılı olaraq müstəvi və fəza ölçü zənciri fərqlənir. Müstəvi ölçü zəncirləri yalnız xətti ölçülərdən və ya paralel müstəvilər üzərində yerləşən xətti və bucaq ölçülərindən ibarət olur. Ölçü zəncirlərinin hesabatında iki məsələ həll olunur- düzünə və tərsinə. Məsələnin düzünə həlli zamanı qapayıcı bəndin ölçüsü verilir və təşkiledici bəndlərin tapılması tələb olunur. Tərsinə məsələnin həlli zamanı isə təşkiledici bəndlərin qiyməti məlum olub, qapayıcı bəndin ölçüsünün tapılması qarşıya qoyulur. Ölçü zəncirlərinin hesabatında tam qarşılıqlı əvəzolunma, natamam qarşılıqlı əvəzolunma, qrup üzrə qarşılıqlı əvəzolunma, Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|