Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Titankarbid (TiC ) örtüyü
- Titrətmə ilə emal
Titan xəlitəsi 270
diffusiya sürətinə təsiri β -xəlitəsindən az olduğundan yüksək temperaturlarda tətbiq olunurlar. Səciyyəvi xəlitələr: TiAl5Sn2,5 və TiAl8MoV1.
Kub-fəza mərkəzləşmiş β -xəlitələri. Öz möhkəmliyinə görə α -xəlitələrindən daha üstündür. Sıxlığı əlavə olunmuş xrom, vana- dium və s. elementlərə əsasən yüksəkdir. Səciyyəvi xəlitələr: TiV13Cr11Al3.
Iki fazalı ( α + β ) xəlitələri. Bunlar β fazalı xəlitəyə uyğun yüksək möhkəmlik və əlve- rişli möhkəmlik/sıxlıq nisbətinin əldə olun- masına imkan verir. Buna görə də, bu xəlitə- lərdən geniş istifadə olunur. Səciyyəvi xə- litələr: TiAl6V4, TiAl6V6Sn2 və TiAl7Mo4.
α
β
900÷1200 MPa möhkəmliyə və 10% uzan- ma həddinə malik titan xəlitəsi TiAl6V4- ən geniş yayılmışdır. Bu xəlitələrdən kosmik aparatların hissələri, kompressorların kürələri, pərçimlər, vintlər, helikopterlərin rotor başlıq- ları, yanacaq çənləri və yanacaq kamerasının gövdələri hazırlanırlar.
(alm. die Titanlegierung, ing. Titanium alloy) Titanaluminiumnitrid ((Ti,Al)N) örtüyü oksidləşmə, istilik və yeyilməyə qarşı davam- lılığı artırmaq üçün kəsici alətlərin üzərinə çəkilən örtükdür. (Ti,Al)N örtüyü özündə eyni zamanda bir neçə xassəni birləşdirdiyindən digər örtüklərdən fərqlənir. (Ti,Al)N örtüyü ti- tannitrid və titankarbonitrid örtüyünə nisbətən eyni bərklik şəraitində oksidləşməyə qarşı daha yüksək davamlılığa malikdir. (Ti,Al)N örtüyündə söhbət metastabil örtük sistemindən getdiyindən bu yalnız → PVD, PA-CVD və ya OT-CVD üsulları ilə çökdürülə bilir.
(Ti,Al)N örtüyü TiN örtüyün təkmilləşdiril- miş formasıdır, belə ki, titan 20-60%-ə qədər aluminiumla əvəz olunur. Tərkibindən asılı olaraq örtüyün rəngi qəhvəyidən qara-bə- növşəyi (violet) rəngə qədər dəyişir. Oksid- ləşməyə və istiliyə daha yaxşı davamlılığına görə bu → örtükdən əsasən → quru emalda, bərk emalda və → HSC-emalında istifadə olu- nur. (Ti,Al)N-örtüyünün yeyilməyə qarşı əlverişli davamlılığı ona əsaslanır ki, stabil qarışıq fazasına nisbətən metastabil örtük stabil sərhəd faza halına gətirilir və ya lazım olan enerji (is- tilik şəklində) daxil edilərsə oksidləşən atmos- ferdə stabil oksidlər yaranır (bu da quru və ya bərk emal üçün səciyyəvidir). Bu əsasdan (Ti,Al)N-örtüyünün oksidləşməyə qarşı yüksək davamlığı onunla izah olunur ki, örtüyün üst təbəqəsində aluminiumoksid təbəqəsi yaranır və bu da yeyilmənin intensivliyini aşağı salır. Al-un miqdarı artdıqca örtüyün oksidləşməyə davamlığı da artır. (Ti,Al)N-örtüyünün TiN və Ti(C,N) örtükləri ilə müqayisədə müsbət cəhətlərə ma- lik olmasına baxmayaraq o da 800 °C-də sı- radan çıxır. TiAlN-örtüyü bir laylı, çox laylı və ya qradiyent örtüyü kimi səthə çökdürülür. TiAlN-örtüyü ən çox istifadə olunan məhsul- dar örtük sistemi sayılır. Üzərinə TiAlN-örtüyü çəkilmiş alətlərin kə- sicilik xassələrini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunan tədbirlərə nano layla bərabər alumi- nium miqdarını artırmaq da daxildir.
(alm. die TiAlN-Beschichtung, ingl. TiAlN-Coating) Titankarbid (TiC ) örtüyü →kəsici alətlərin abraziv yeyilməyə qarşı davamlığını yüksəlt- mək üçün onların üzərinə →CVD üsulu ilə çəkilən örtükdür. Yüksək bərkliyə (3500-4000 HV) malik olan titankarbid TiN-də nisbətən abraziv yeyilməyə qarşı daha yaxşı davamlılıq göstərir. Diffuziyaya meyilli olması ucbatından bu örtüyə malik alətlərdə dal səth üzrə yeyilmə TiN-ə nisbətən yüksəkdir, qabaq üz üzrə yeyilmə isə nisbətən aşağı olur. TiC ya abraziv yeyilməyə qarşı ayrılıqda, ya da TiN, Ti(C,N) və ya Al 2 O
ilə birlikdə çoxlaylı örtük kimi tətbiq olunur. Işarəsi Dartılmada möhkəmliyi, MPA
Axıcılıq həddi,
MPA Uzanma
həddi, % TiCr5A13 TiAl6V4 TiAl4Mn4 TiMn8 1000÷1300 1000÷1200 900÷1050 1300÷1400 350÷900
600÷1050 750÷900
1250÷1300 20÷2
15v7 >10
10÷12 Titankarbid örtüyü 271
(alm. die TiC-Beschicntung, ingl. TiC-Coating) Titankarbonitrid örtüyü (Ti(C,N)) TiC və TiN-in müəyyən nisbətdə qarışdırılmasından əldə olunan örtükdür. Titancarbonitrid xas- sələri C/N nisbətinin variasiya olunması ilə dəyişdirilə bilir. Karbonun miqdarı artdıqca Ti(C,N)-nun rəngi misdən violetə, mavi-boz- dan boza keçir. Bu örtük qatı bərk xəlitədən olan alətlərin örtülməsi ilə bərabər sənayedə müxtəlif məqsədlər üçün nazik örtük kimi tətbiq olunur. Tez-tez Ti(C,N)-örtüyü çoxlaylı olur. Titannitrid kristal qəfəsinə azot atom- larının əvəzinə karbon atomlarının daxil edil- məsi örtüyün bərkliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bununla yeyilməyə qarşı davamlığın artması ilə bərabər mənfi cəhət olan kövrəklik də artırır. Kövrəklik xassələrini yaxşılaşdır- maq məqsədilə Ti(C,N)-i hissənin üzərinə çoxlaylı şəkildə çökdürürlər. Bu yolla ayrı-ayrı laylar arasında məxsusi gərginlikləri çıxarmaq olur. Ti(C,N) örtüyü yüksək möhkəmlikli və bununla yüksək kəsmə temperaturlu polad- ların emalında istifadə olunur.
(alm. die Titankarbonitrid -Beschichtung, ingl. Titankarbonitrid coating) Titannitrid (TiN) örtüyü maşın hissələrinin mexaniki emalında tətbiq olunan alətlərin kə- sici tillərinin yeyilməyə davamlığını artırmaq məqsədilə → CVD üsulu ilə çəkilmiş bərk ma- terial örtüyüdür. Örtük titantetraxlorid məhlulu ilə azotun brilikdə reaskiyasından əldə olunur. Reaksiya örtük çəkilən səthin oksidləşməsinin qarşısını almaq üçün hidrogen qazı şəraitində aparılır. 900÷1100°C -də aparılan reaksiya zamanı aşağı təzyiqdə TiN qazdan ayrılaraq bərk xəlitənin üzərinə hopur və tədricən hissənin üzərində örtük qatını əmələ gətirir. Əksərən qızılı rəngə çalan TiN örtüyü 2000÷2500 HV bərkliyinə və 2800 K ərimə temperaturuna malik olur. Metal və azot atomları arasında baş verən güclü mubadilə əsasında örtüyün substrala birləşməsi yüksək satbillik göstərir. TiN daha yüksək birləşmə entalpiyasına malik olduğundan o, daha şox diffuziya daşıyıcısı kimi çıxış edir və yonqarla TiC nisbətən adheziyaya az meyilli olur. TiN örtüyünün özlülüyü yüksəkdir. (alm. die TiN-Beschicntung, ingl. TiN-Coating )
dəki nahamarlıqları abraziv mühitdə sığallama və kiçik yonqar qatı çıxarmaqla mexaniki və ya kimyəvi-mexaniki emal edərək lazımi key- fiyyətə çatdırmağa xidmət edir. Emal olunan hissə titrəmə kamerasında yerləşdirilir və bir neçə kHs tezliklə hərəkətə gətirilir. Emal quru və ya tərkibinə müxtəlif kimyəvi maddələr əlavə olunmuş məhlulda aparılır. Titrəyici emal töküklərin təmizlənməsində, paslanmış pəstah və hissələrdən pasın çıxarıl- ması, qırçınların kənarlaşdırılması, tillərin küt- ləşdirilməsində, tökülmüş, ştamplanmış və preslənmiş hissələrdə tilişkələrin kəsilməsi, səthin təmizliyinin artırılması, həmçinin səthin qalvanik və rəngləmə işləri üçün hazırlanması məqsədilə cilalanmasında geniş tətbiq olunur (→ titrətmə ilə cilalama). Titrəmə ilə emalda həmçinin metalın sət- hindəki gərginliklər tarazılaşdırılır və səth döyülərək bərkidilir.
(alm. die Vibrationsbearbeitung, ingl. Vibration machining) Titrəmə ilə işləyən maşınların işçi üzvü veril- miş prosesin intensivləşdirilməsi və ya icrası üçün yırğalanma hərəkəti edir. Bu maşınlarda yırğalanmanın tezliyi 1 ÷ 10 kHs arasında yer- ləşir. Titrəmə ilə işləyən maşınlar bölünürlər:
Ötürmənin növünə görə: mexaniki, elek- trik, hidravlik, pnevmatik və s.
Verilən enerjini yırğalanma enerjisinə çe- virmə üsuluna görə: qeyri taraz rotorların iş- ləməsi sayəsində yaranan yırğalanma ilə işlə- yən mərkəzdənqaçma, →porşenli, →çarxqol- lu-sürüngəcli, elektromaqnit, elektrodinamik, →maqnitostriksion, pyezoelektrik və s.
Həyacanlanan titrəmənin spektral tər- kibinə görə: monohormonik, bihormonik, po- lihormonik yırğalanmalı maşınlar.
İşçi üzvün nöqtələrinin hərəkət trayektori- yasına görə düzxətli, çevrəvi, elliptik, vint- vari və s. yırğalanmalı. →Zərbələrin miqdarına görə: zərbəsiz, zərbəli-yırğalanmalı.
Titrəmə və məxsusi tezlik arasındakı nis- bətə görə:→rezonansa qədər, rezonansdan sonra, rezonans ətrafında və rezonanslararası. Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|