Pardaqlama
44
Prosesə tətbiq olunan enerji istiliyə çev-
rilərək pəstaha keçir və orada yerli tem-
peraturun artmasına gətirib çıxarır. Bu tem-
peraturun pəstahda yayılma miqdarı dənə-
ciklərin kəsmə zonasında həndəsi və kinematik
nisbətindən bir başa asılıdır. Məsələn, veriş
istiqamətində istiliyin miqdarı, verişin əksinə
pardaqlamadan dəfələrlə kiçikdir. Onu da qeyd
etmək lazımdır ki, pardaqlamada yonqar-
əmələgəlmə digər kəsmə üsullarına nisbətən
daha çətin şəraitdə baş verir. Çünki kəsmədə
iştirak edən dənəciklərin qabaq bucağı həmişə
müsbət olur. Bu da yonqarın kəsilməsini
çətinləşdirir.
Kəsmə zonasında yaranan istilik təkcə emal
olunan səthə yox, həm də pardaq alətinin işçi
səthinə də mənfi təsit göstərir. Məsələn, 500÷
1000°C arasında yerləşən temperaturda pəs-
tahın səthində struktur dəyşiklikləri baş verir.
Yüksək temperatur mexaniki yükləmə ilə bəra-
bər pardaq dairəsinin işçi qatında yerləşən
dənəciklər arasındakı birləşdiricinin tez dağıl-
masına səbəb olur ki, bununla da alətin yeyil-
məsi intensivləşir. Ona görə də, pardaqlama
əsas etibarı ilə, həmişə →soyuducu yağlayıcı
mayenin iştirakı ilə aparılır.
Pardaqlama bir çox amillərin müşaiyəti ilə
gedən prosesdir. Prosesi səciyyələndirən gös-
təricilər çoxsaylıdır və verilən texnoloji, iq-
tisadi tapşırıqdan asılı olaraq qiymətləndirilir.
Cədvəl 1-də prosesin giriş və çıxış pa-
rametrləri, həmçinin prosesin gedişinə təsir
edən amillər təsvir olunmuşdur. Bu para-
metrlər toplusu bütün pardaqlama əməliyyat-
ları üçün eynidir. Prosesin giriş parametrlərini
pardaqlamanın növü, xassələri və dəzgahın
vəziyyəti, pardaq dairəsinin həndəsəsi və
spesifikasiyası, →düzləndirici alətlərin tətbiqi,
soyuducu-yağlayıcı mayenin tərkibi və veril-
məsi və həmçinin kəsmə rejimləri ilə müəyyən
olunur. Giriş parametrlər proses zamanı
yaranan fiziki göstəricilərin (kəsmə qüvvəsi,
yonqarəmələgəlmə, istiliyin yaranması, yeyil-
mə, emal vaxtı) qiymətinə bir başa təsir edirlər.
Qeyd olunan parametrlər prosesin çıxış para-
metrləri ilə əlaqədə olub onun iqtisadi və
texnoloji nəticələrini (pəstahın həndəsəsi, sət-
hin xassələri, kələkötürlük, yeyilmə, maya
dəyəri) müəyyən edir.
Pardaqlama tətbiq olunan alətin hən-
dəsəsindən və hərəkət kinematikasından asılı
olaraq çoxvariantlı olub →pardaqlama üsulları
və →pardaq aləti bölməsində şərh edilir.
(alm. das Schleifen, ingl. Grinding)
Pardaqlama dəzgahı materialların →abraziv
alətlə təmiz emalı üçün tətbiq olunan →metal-
kəsən dəzgahlar qrupuna aiddir. Bu dəzgah-
ların tətbiqi hazırlanan səthin forma və ölçü
dəqiqliyinə, həmçinin keyfiyyətinə qoyulan
tələbin digər mexaniki emal üsulları ilə əldə
edilməməsi ilə bağlıdır.
Pardaqlama dəzgahları tətbiq olunan alət
növündən, pəstahdan və dəzgah konstruksiya-
sından asılı olaraq xarici və daxili dairəvi
pardaqlama, mərkəzsiz və yan pardaqlama
kimi fərqləndirilirlər (şəkil 1).
Pardaqlamada əsas hərəkət pardaq dairəsi
tərəfindən icra olunur. Emal zamanı alətin
doğuranı və ya yan tərəfi həmişə pəstahla
təmasda olur. Kəsmə hərəkəti koordinat oxları
boyunca bir və ya bir neçə veriş hərəkətinin
cəmlənməsindən
təşkil
olunur.
Dairənin
pəstaha nisbətən fırlanmasından (istiqamətin-
dən) asılı olaraq veriş istiqamətində və verişin
əksinə pardaqlama üsulları mövcuddur.
Pardaqlama dəzgahının tərkibi →şpindel
başlığı, stol düyümü, →düzləndirmə qurğusu
və →pəstah tərtibatı, pardaq dairəsinin tara-
zılaşdırılması qurğusu, →soyuducu-yağlayıcı
sistemi,
həmçinin
ölçmə
və
idarəetmə
sistemləri sayılır. Şəkil 2-də bu düyümlər
müstəvi pardaqlama dəzgahının misalında
göstərilmişdir.
Pəstahların dəzgah stolunda bərkidilməsi
emal üsulunun növündən asılı olaraq nüxtəlif
olurlar. Müstəvi pardaqlamada pəstahlar sadə-
cə olaraq maqnit lövhənin üzərində bərki-
dildiyi halda, xarici dairəvi pardaqlamada
pəstahın fırlanmasını icra edən və bununla bir
başa dəqiqliyə təsir edən sıxıcı patron və
mərkəzlərə ehtiyac yaranır. Daxili pardaqlama
dəzgahlarında daha çox patronlardan istifadə
edilir.
Texnoloji sistemə inteqrasiya olunmuş düz-
ləndirmə qurğusu pardaq dairələrinin iti-
lənməsi və düzləndirilməsi üçün nəzərdə