H,N. Rzayev tarix el/nhri namizədi, Bakı Avrasiya Universiteti beynəlxalq
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Proqram
- ^"fəaliyyət planr
- Beynəlxalq Müqavilələrin variant müxtəlifliyi (Kompromis^ reqlament, kontrakt və konkordat).
- Müstəqily əlavo maddəhr
bu Müqavilə “göstərilən müqavilələr, razılaşmalar və adı çəkilən Proqram əsasında tərtib olunmuşdur”. Belə Proqramlar çox vaxt burada qeyd olunan məsələlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə onlara nəzarət üçün xüsusi qrupların yaradılmasını da nəzərdə tutur. Azərbaycan - İran, Azərbaycan - Türkiyə, Azərbaycan - Rusiya, Azərbaycan - Ukrayna, Azərbaycan - Gürcüstan və s. arasında müştərək iqtisadi, mədəni, texniki və s. dövlətlərarası komissiyaların işi buna misaldır. Proqramlar bəzən müqavilələr üçün xarakterik olan yekun qərarı ilə də bitə bilər. Məsələn proqramda belə bir tələb ola bilər: “Hər Tərəfin qanunvericiliyinə müvafiq olaraq qüvvəyə minməyi haqqında notalarla mübadilələr edilir, imzalandığı andan tətbiqinə başlanacaqdır”. Xarakterinə görə Proqramlara uyğun olan ^"fəaliyyət planr adlanan beynəlxalq sənəd növü də var. Bu nadir təsadüf olunan beynəlxalq müqavilə - sənəd növüdür. Məs., Rusiya prezidenti B.Yeltsin İtaliyaya səfəri ərəfəsində ondan soruşurlar ki, siz İtaliyada “fəaliyyət planı” adlanan sənəd imzalayacaqsınız, diplomatik fəaliyyət və təcrübədə çox nadir təsadüf olunan belə bir sənədin bu növünü seçməyiniz nə ilə izah oluna bilər? Rusiya prezidenti cavab verir ki, bu sənəd növü ona görə diqqəti cəlb edib ki, bu sənəd öz forması ilə hardasa ümumi xarakter daşıyan deklarasiya (qətnamə) ilə həddindən artıq dəqiq olan müqavilələr arasında yerləşir. “Fəaliyyət planı isə - bir sənəddə həm siyasi, həm iqtisadi, həm sosyal foaliyyətin böyük planıdır”. Unutmaq olmaz ki, “Fəaliyyət planı” bir qayda olaraq fonna və məzmununa görə müqavilə deyildir. Beynəlxalq Müqavilələrin variant müxtəlifliyi (Kompromis^ reqlament, kontrakt və konkordat). Müasir beynəlxalq müqavilələr öz formalarına görə rəngarəngliyi ilə fərqlənir. Lakin bu ad və forma fərqlərinə baxmayaraq bunların hamısı bir ada və onun məna daşıyıcılığına xidmət edir - dövlətlər arasında müxtəlif münasibətləri tənzimləyən müqavilələrə.
Bunlardan bir neçə geniş yayılmış formasını nəzərdən keçirək. Kompromis - fr. dilindəki kompromis dUırhitrage sözünün qısaldılmış şəklidir. Dövlətlərarası müqavilələrdən birinin adıdır. Bu adla hər hansı yaranmış mübahisə və ya mübahisələrin, yaxud yarana biləcək ixtilafların beynəlxalq arbitraja, ya məhkəməyə baxılmaq üçün verilmə prosesi nəzərdə tutulur. Əksər Kompromislərdə mübahisə mövzusu (obyekti) və onun baxılma şərtləri müəyyən olunur. Arbitraja baxılmaq üçün təqdim olunmuş mübahisəli ad hok-ux\ prosessual məsələləri də həll olunur. Çox vaxt bu növ müqavilə rəsmi şəkildə Kompromis adlanır. Reqlament - (fr.- réglement, ing. - requlation) - Çoxtərəfli konvensiyalara aid əlavə müqavilələrə, müxtəlif aktlara aid müxtəlif şərtlənmələrə deyilir. Reqlament müstəqil saziş, ya müqavilə də ola bilər. Reqlamentin şərtlərində ixtilaflar əmələ gəldikdə əsas müqavilənin şərtləri və müddəaları prioritet rol oynayır. Reqlament tipli müqavilələrə BM'I'-nin müxtəlif ixtisaslaşmış qurumlanndakı təcrübədə daha çox təsadüf olunur: YUNESKO, MAQATE və s-də. Müstəqily əlavo maddəhr (fr.- provisions, ing. - dispositions) adlanan müqavilə növü əsas müqaviləni izah edən, müxtəlif beynəlxalq aktların bu və ya başqa maddəsini şərh edən və onlara əlavə olaraq qəbul olunan sənədlərin adıdır. Bu sənəd müstəqil sənəd kimi əsas beynəlxalq müqavilə və ya akta əlavə olaraq qəbul orunur ki, bununla da əsas müqavilədəki hər hansı mübahisəli mətləb yenidən dəqiqləşdirilir. Belə əlavələr hər iki tərəf, ya tərəflər üçün hüquqi mahiyyət daşıyır.
Adətən aralarındakı münasibətlər hələ dəqiq tənzimlənməmiş dövlətlərin bir-biri ilə bağladığları müqavilənin adıdır. Kontrakt adətən əsasən iqtisadi məslələri əhatə edir. İki dövlət arasında rəsmi münasibətlər olmadıqda, onlar bir-birini hələ rəsmi şəkildə tanımadıqda onlar belə müqavilə formasına müraciət edirlər. Bu, onların daxili hüquqi normalarına əsaslanır və
beynəlxalq toloblorə uyğun qəlməyə bilər. Bununla belə müqavilələr dövlətlərarası müqavilə sayılır və müəyyən hüquqi gücə malikdir. Məs., aralarında diplomatik münasibətlər olmayan Çin Uruqvaydan yun idxal etmək üçün 1956-cı ildə belə kontrakt bağlamışdı. Pakistanın ÇXR ilə heç bir rəsmi - hüquqi əlaqələri olmadığı halda Çinin Pakistana düyü ixracı barəsində Kontrakt imzalanır (1956). Lakin, məs., Çinlə Hindistan arasında normal diplomatik əlaqələr olduğu halda Çinin Hindi.stana düyü ixracı haqqında kontrakt yox, dövlətlərarası müstəqil müqavilə bağlanır. Keçmiş SSRİ-nin, məs., İran və Əfqanıstanla normal diplomatik və siyasi əlaqələri olduğu halda SSRİ-nin bu ölkələrlə müxtəlif iqtisadi, texniki kontraktlarının bağlanmasında bu sətirlərin müəllifi dəfələrlə şəxsən iştirak etmişdir: İranla İsfahan metallurgiya zovodunun tikilməsi, (1968), Əfqanıstanla neft və qaz kəşfiyyatı işləri aparmaq üçün (1962) kontrakt, Xəzərin İran hissəsində nell və qaz kəşfiyyat işləri aparmaq üçün kontrakt (1966) və s. bağlanmışdı. Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ ədəbiyyatında Kontrakt sözü (həm də İngilis hüquq ədəbiyyatında) həz3n Umumiyyəth bütün beynəlxalq müqavilələri ifadə etmək üçün işlədilir. Konkordat - katolik kilsəsi başçısı ilə başqa dövlət başçısı arasında bağlanan müqavilənin adıdır. Belə müqavilə növü hər hansı ölkədə nisbətən çox katoliklər yaşayırsa onların hüquq və imtiyazlarının həmin dövlətdə təmin olunması məqsədilə imzalanır. Katolik kilsəsi keçmiş sosyalist dövlətləri ilə də belə Konkordatlar bağlamaqla bu ölkələrdə yaşayan katolik əhalinin təşkilatı məsələlərini, katolik kilsəsinin həmin ölkədə fəaliyyətinin tənzim olunmasını təmin edən diplomatik sənəd-beynəIxalq müqavilələr nümunəsi olmuşdur (Macarıstanla, Polşa ilə və s.). Konkordat dövlətlərarası müqavilə statusuna malikdir və beynəlxalq müqavilələr hüququ ilə tənzim olunur. Dünyanın
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|