Husayniy lirikasidagi obrazlarni talqin qilish 2022-year Reja

Husayn Boyqaro iste’dodli shoir bolsa-da, aslida shoh edi. Uning uchun devon tuzish asosiy maqsad bo`lmagan. Buni quyidagi jadvalda ham ko`rish mumkin:

• 1. Alif 11 ta g`azal (1-11)
• 2. Be 7 ta g`azal (12-18)
• 3. Te 7 ta g`azal (19-25)
• 4. Se 1 ta g`azal (26)
• 5. Jim 1 ta g`azal (27)
• 6. Chim 1 ta g`azal (28)
• 7. He 1 ta g`azal (29)
• 8. Xe 1 ta g`azal (30)
• 9. Dol 1 ta g`azal (31)
• 10. Zol 1 ta g`azal (32)
• 11. Re 16 ta g`azal (33-49)
• 12. Ze 7 ta g`azal (50-56)
• 13. Sin 8 ta g`azal (57-62)
• 14. Shin 1 ta g`azal (63)

• 15. Sod 1 ta g`azal (64)
• 16. Zod 1 ta g`azal (65)
• 17. To 1 ta g`azal (66)
• 18. Zo 2 ta g`azal (67-68)
• 19. Ayn 1 ta g`azal (69)
• 20. G`ayn 1 ta g`azal (70)
• 21. Fe 2 ta g`azal (71-72)
• 22. Qof 6 ta g`azal (73-78)
• 23. Kof 11 ta g`azal (79-90)
• 24. Lom 10 ta g`azal (91-100)
• 25. Mim 12 ta g`azal (101-112)
• 26. Nun 30 ta g`azal (113-142)
• 27. Vov 2 ta g`azal (143-144)
• 28. Xe 27 ta g`azal (145-171)
• 29. Yoy 31 ta g`azal (172-202)

1995-yilda Toshkentda A. Erkinov tomonidan nashr etilgan devonda g`azallar yuqoridagi tartibda joylashtirilgan. Ko`rinib turibdiki, bu tartibda 29 ta harfda g`azallar mavjud. Garchi an’anaviy tartibdan bitta ko`p (“chim” harfi) bo`lsa-da, Navoiy talablariga javob bermaydi. Biroq biz bu o`rinda qolgan uch harf bilan tugallanuvchi g`azallar Husayniy tomonidan yozilmagan yoxud keltirilmagan deyishdan yiroqmiz. Balki, bizda mavjud nashrlar uchun asos bo`lgan qo`lyozma nusxalardan kotibning xatosi yoki boshqa sabablarga ko`ra tushib qolgan bo`lishi ham ehtimoldan yiroq emas. 1968-yilda Kobulda chop etilgan devon nashrida tugallanmagan ikkita g`azal mavjudligi haqida xabardormiz. Ushbu nashr bilan tanishish balki muammoning yechimiga yordam berar. Husayn Boyqaro devonga g`azaldan tashqari muxammas, ruboiy, fard kabi janrlarga oid ijod mahsullarini ham kiritadi. Avval ta’kidlaganimizdek, eng so`nggi nashrda g`azaldan boshqa janrlar kiritilmagan. 1968-yilda Toshkentda amalga oshirilgan nashrda esa uchta muxammas, oltita to`rtlik joy olgan. Muxammaslarning har uchalasi Husayniyning Navoiy g`azallariga bitgan muxammaslaridir. “Muxammas arabcha “beshlik” ma’nosini bildirib, she’riyatda har bandi besh misradan tashkil topgan lirik she’r shaklini bildiradi”33. Husayniy muxammaslari tazmin muxammasdir. Birinchi muxammas Navoiyning “Netay” radifli g`azaliga bog`langan tazmin muxammas bo`lib, shoir dastlabki uch misrani, o`zidan keyingi ikki misrani g`azalidan keltiradi. Muxammas bandlari Navoiy g`azaliga monand ravishda yetti banddan iborat. Husayniy keyingi ikki muxammasda ham shu tartibni saqlab qoladi.

• 1995-yilda Toshkentda A. Erkinov tomonidan nashr etilgan devonda g`azallar yuqoridagi tartibda joylashtirilgan. Ko`rinib turibdiki, bu tartibda 29 ta harfda g`azallar mavjud. Garchi an’anaviy tartibdan bitta ko`p (“chim” harfi) bo`lsa-da, Navoiy talablariga javob bermaydi. Biroq biz bu o`rinda qolgan uch harf bilan tugallanuvchi g`azallar Husayniy tomonidan yozilmagan yoxud keltirilmagan deyishdan yiroqmiz. Balki, bizda mavjud nashrlar uchun asos bo`lgan qo`lyozma nusxalardan kotibning xatosi yoki boshqa sabablarga ko`ra tushib qolgan bo`lishi ham ehtimoldan yiroq emas. 1968-yilda Kobulda chop etilgan devon nashrida tugallanmagan ikkita g`azal mavjudligi haqida xabardormiz. Ushbu nashr bilan tanishish balki muammoning yechimiga yordam berar. Husayn Boyqaro devonga g`azaldan tashqari muxammas, ruboiy, fard kabi janrlarga oid ijod mahsullarini ham kiritadi. Avval ta’kidlaganimizdek, eng so`nggi nashrda g`azaldan boshqa janrlar kiritilmagan. 1968-yilda Toshkentda amalga oshirilgan nashrda esa uchta muxammas, oltita to`rtlik joy olgan. Muxammaslarning har uchalasi Husayniyning Navoiy g`azallariga bitgan muxammaslaridir. “Muxammas arabcha “beshlik” ma’nosini bildirib, she’riyatda har bandi besh misradan tashkil topgan lirik she’r shaklini bildiradi”33. Husayniy muxammaslari tazmin muxammasdir. Birinchi muxammas Navoiyning “Netay” radifli g`azaliga bog`langan tazmin muxammas bo`lib, shoir dastlabki uch misrani, o`zidan keyingi ikki misrani g`azalidan keltiradi. Muxammas bandlari Navoiy g`azaliga monand ravishda yetti banddan iborat. Husayniy keyingi ikki muxammasda ham shu tartibni saqlab qoladi.
• To`rtlik nomi bilan keltirilgan oltita she’r vazn jihatdan tekshirilganda aslida bu to`rtliklar ruboiy, tuyuq ekanligiga guvoh bo`lamiz. Biz bu masalaga keyingi boblarda alohida to`xtalib o`tamiz.
• Husayniy devonida fard baytlar ham mavjudligi ma’lum. Biroq ulardan foydalanish imkoniyati mavjud emasligi sabab fikr bildira olmaymiz. Bundan tashqari, Husayniy devonining Kobul nashridan kelib chiqib, nafaqat turkiygo`y shoir sifatida ijod qilgan, balki iste’dodli zullisonayn ham ekanligiga guvoh bo`lamiz. Husayn Boyqarodan bizga badiiy va adabiy meros sifatida “Risola” va “Devon” qolgan bo`lsa-da, ularning qiymatini buni asrlar davomida xalq e’tibori va e’tirofidan tushmay kelayotganligidan ham bilish mumkin. Husayniy ijodi nafaqat Navoiy davriga to`g`ri kelganligi-yu, badiiy pishiqligi bilan, balki turli muhokama va munozaralarga sabab bo`lganligi bilan ham qiziqdir. Shu bois, Husayniy ijodini mukammal o`rganish, fikr bildirish va eng asosiysi, Husayn Boyqaro aslida kim emas, qanday ijodkor degan savolga javob topish va uni baralla ayta olish ishimizning maqsadlaridan biridir.

E’tiboriz uchun rahmat