I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

n
n
1
0
89
36
144
56
236
92
235
92
1
0
3
Kr
Ba
*
U
U
+
+
→
→
+
(uchta 
neytron 
hosil 
bo‘ladi); 
n
n
1
0
94
38
140
54
236
92
235
92
1
0
2
Sr
Xe
*
U
U
+
+
→
→
+
(ikkita neytron hosil bo‘ladi). 
Bo‘linishning uranga nisbatan engilroq parchalaridagi neytronlarning nisbiy 
ulushi xuddi urannikidek bo‘ladi. Biroq engil elementlarning barqaror (stabil) 
yadrolaridagi neytronlarning nisbiy ulushi kamroq bo‘lishi kerak. Shuning uchun 
ushbu reaksiyalarda hosil bo‘ladigan bo‘linish parchalaridagi neytronlarning soni 
ortiqcha bo‘lganligi uchun ular radioaktiv bo‘ladilar. 
Neytroni kam (defitsit) bo‘lgan atom yadrolari uchun protonli radioaktivlik xos 
bo‘lib, bunda protonlarni taratuvchi o‘z-o‘zidan parchalanish hodisasi kuzatiladi. 
Tajribada hozircha faqat bir protonli parchalanish kuzatilgan. 
Shunday qilib, 
radioaktivlik
bu turg‘un bo‘lmagan atom yadrolarining o‘z 
o‘zidan boshqa element atomlariga aylanishi bo‘lib, bunda yadroviy nurlantirishlar 
tarqalishi kuzatiladi. 
 
 
 
 

---

19 
1.3. Radiatsiya xavfsizligining huquqiy asoslari 
Radiatsiyaviy xavfsizlikning huquqiy asosini u to‘g‘risida qabul qilingan 
qonunlar va qonunosti hujjatlari tashkil etadi. 
2000 yil 31 avgustda “Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida” qonun qabul 
qilingan. Qonunning asosiy maqsadi radiatsiyaviy xavfsizlikni, fuqarolar hayoti, 
sog‘lig‘i va mol-mulkini, shuningdek, atrof-muhitni ionlashtiruvchi nurlanish zarari 
ta’siridan muhofaza qilish ta’minlash bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solishdan 
iborat. Mazkur qonunga 2011 yil O‘zbekiston Respublikasi oliy majlisi tomonidan 
o‘zgartirishlar kiritilgan. 
Qonun o‘z tuzilishiga ko‘ra 5 ta bo‘lim va 28 ta moddadan tashkil topgan. 2-
moddada asosiy tushunchalarning ta’rifi berilgan, 2-bo‘limda radiatsiyaviy 
xavfsizlikni ta’minlash cohasini tartibga solish, 3-bo‘limda radiatsiyaviy xavfsizlikni 
ta’minlashga qo‘yiladigan talablar, 4-bo‘limda radiatsiyaviy avariya sodir bo‘lganda 
radiatsiyaviy xavfsizlikni ta’minlash qanday tartibda amalga oshirilishi lozimligi 
bayon etilgan [3]. 
Radiatsiyaviy xavfsizlikka doir yangi tahrirdagi tushunchalar ham kiritilgan, 
jumladan: