I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

yarim parchalanish davri
va 
biologik yarim 
chiqarish davri
(yarim parchalanishning biologik davri) – ya’ni moddalar 
almashinuvi natijasida organizm o‘ziga kirgan moddaning yarmini tashqariga 
chiqarishi uchun sarf bo‘lgan vaqt tushuniladi. Agar radioaktiv izotopning 
organizmdan biologik yarim chiqarilish vaqtini 
T½
b
deb belgilasak, u holda radioaktiv 
parchalanishni va biologik chiqarilishni nazarda tutuvchi yarim parchalanishning 
samarali davri quyidagi formula bilan tavsiflanadi: 
б
б
эф
Т
Т
Т
Т
Т
½
½
½
½
½
+
=
. Yarim 
parchalanishning samarali davri shunday davrni ko‘rsatadiki, bunda shu vaqtdan 
so‘ng organizmga zarar ikki marta qisqaradi. 
1.5 - rasm. Yarim parchalanish 
davri 
Т
1/2
bo
‘
lgan izotop uchun 
radioaktiv a tomlar sonining 
vaqtga bog
‘
liqligi 

---

29 
Radionuklidlar o‘ziga xos radioaktiv qatorlarga kirishi mumkin. 
Radioaktiv 
qatorlar (oilalar yoki seriyalar)
– bu shunday radioaktiv izotoplarning qatorlaridirki, 
ularda xar bir keyingi izotop oldingisining radioaktiv parchalanishidan hosil bo‘ladi. 
Xar bir radioaktiv qator katta yarim parchalanish davriga ega bo‘lgan izotop bilan 
boshlanib stabil izotop bilan yakunlanadi. Tabiatda 4 ta radioaktiv qator mavjud: 
toriy-235, uran-238 (uran-radiy), uran-235 (aktinouran) va neptuniy-237. Misol 
tariqasida 1.3-jadvalda uran-238 parchalanishini radioaktiv qatori tasvirlangan. 
1.3-jadval. Uran-238 ning parchalanishi 
Nurlanish turi 
Nuklid 
Yarim parchalanish davri 
α 
Uran-238 
4,47 mlrd. yil 
β 
Toriy-234 
24,1 sutka 
β 
Protaktiniy-234 
1,17 sutka 
α 
Uran-234 
245 000 yil 
α 
Toriy-230 
8 000 yil 
α 
Radiy-226 
1 600 yil 
α 
Radon-222 
3,823 sutka 
α 
Poloniy-218 
3,05 minut 
β 
Qo‘rg‘oshin-214 
26,8 minut 
β 
Vismut-214 
19,7 minut 
α 
Poloniy-214 
0,000164 sekund 
β 
Qo‘rg‘oshin-210 
22,3 yil 
β 
Vismut-210 
5,01 sutka 
α 
Poloniy-210 
138,4 sutka 
- 
Qo‘rg‘oshin-206 
Barqaror 
Parchalanishlar sonini xarakterlash uchun radioaktiv moddaning