I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| α-nurlanish
atom massasi 4 ga teng va zaryadi +2 bo‘lgan geliy moddasining atomi yadrolarining oqimini tashkil etadi va ular taxminan 15000 km/sek tezlik bilan deyarli to‘g‘ri chiziqli harakat qiladi. α-zarrachalarning energiyasi bir necha MeVdan oshmaydi. Ular yadrolarni radioaktiv parchalanishida yoki yadroviy o‘zgarishlar vaqtida hosil bo‘ladilar. Hozirgi vaqtda 120 dan ziyod sun’iy va tabiiy α-radioaktiv yadrolar mavjudligi aniqlangan bo‘lib, ular α-zarrachani nurlantirib, 2 ta proton va 2 ta neytronni yo‘qotadilar. Ushbu α-nurlantirgichlarning ba’zilari va ularning yarim parchalanish davrlari quyidagilardir: uran-238 (4,47×10 9 yil), radon-222 (3,82 sutka), toriy-232 (1,41×10 10 yil), plutoniy-239 (24 400 yil). α-zarrachalarni havodagi o‘tadigan masofasi odatda 10 sm dan kam bo‘ladi. Mana masalan, 4 MeV energiyali α-zarrachalar havoda taxminan 2,5 sm masofagacha o‘tadi. Suvda yoki havoning zichligiga nisbatan 700 baravar ortiq zichlikka ega bo‘lgan inson organizmining yumshoq to‘qimalarida α-zarrachalarni o‘tgan masofasi bir necha o‘n mikrometrni tashkil etadi. O‘zining katta massasi hisobiga α- zarrachalar biror modda bilan o‘zaro ta’sirlashganda o‘zining energiyasini tez yo‘qotadi. Bu narsa ularning kichik o‘tuvchi qobiliyatini va yuqori darajadagi nisbiy ionlashtirish qobiliyatini tushuntiradi: havo muhitida harakatlanganda α-zarracha o‘z yo‘lining har 1 smda bir necha o‘n minglab qo‘shaloq zaryadlangan zarrachalarni – ionlarni hosil qiladi. α -nurlantirgichlar inson organizmiga faqatgina uning ichiga ichimliklar, ovqat yoki nafas olishda havodan kirgandagina, ya’ni ichki nurlanish olgandagina katta xavf tug‘diradi . β-nurlanish elektronlar yoki pozitronlar oqimi bo‘lib, u radioaktiv parchalanish vaqtida hosil bo‘ladi. Hozirgi kunda tahminan 900 ga yaqin β-radioaktiv izotoplar mavjudligi aniqlangan. Ba’zi β-nurlantirgichlar va ularning yarim parchalanish davrlari quyidagilardir: kaliy-40 (1,18×10 9 yil), seziy-137 (30,2 yil), tritiy (12,3 yil), uglerod-14 (5730 yil), yod-131 (8,07 sutka). β-zarrachalarning massasi α-zarrachalarnikidan bir necha o‘n ming marta kichikdir. β-nurlanishi manbasining tabiatiga ko‘ra ushbu zarrachalarning tezligi yorug‘lik tezligining 0,3...0,99 qismiga teng bo‘lishi mumkin. β-zarrachalarning energiyasi bir necha MeV dan oshmaydi, havodagi o‘tish masofasi tahminan 1800 sm, inson tanasining yumshoq to‘qimalarida esa tahminan 2,5 sm tashkil etadi. β- zarrachalarning o‘tib borish qobiliyati α-zarrachalarnikidan yuqoriroq (massasi va zaryadining kamlidan). Masalan, maksimal energiyasi 2 MeV bo‘lgan β-zarrachalar 26 oqimini to‘liq yutib qolish uchun 3,5 mm qalinlikdagi allyuminiy qatlami zarur bo‘ladi. β-nurlanishlar odamning terisiga tushsa yoki organizm tomonidan yutilgan bo‘lsa inson uchun alohida xavf tug‘diradi. Birgina β-zarracha tirik to‘qimadagi minglab kimyoviy bog‘lanishlarni uzib yuborishi mumkin, lekin β-nurlanishning ionlashtiruvchi qobiliyati α-nurlanishnikidan ancha kam bo‘lib, 1 sm o‘tgan masofada β-zarracha bir necha o‘nlab qo‘shaloq zaryadlangan ionlarni hosil qiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|