I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

Rentgen nurlari
– bu 3×10
16
-3×10
20 
Gs diapazonidagi chastotalarda hosil 
bo‘ladigan to‘lqin uzunligi 10
-12
-10
-8
m bo‘lgan elektromagnit nurlanishdir. Bunday 
nurlanishlar tezkor elektronlarning moddada tormozlanishidan va elektronlarni 
atomning tashqi qobig‘idan ichki qobig‘iga o‘tishida taraladi. 
Rentgen nurlanishi mahsus rentgen trubalarida, elektron tezlatgichlarida, β-
nurlanish manbasini atrofidagi muhitda va boshqa yo‘llar bilan hosil qilishi mumkin. 
Uning energiyasi odatda 1 MeV dan oshmaydi. Rentgen nurlanishi huddi γ-nurlanishi 
kabi kam ionlashtirish qobiliyatiga ega, lekin katta o‘tib borish qobiliyatiga ega. 
 
 
 
 

---

28 
1.6. Yadroviy parchalanish. 
Ionlashtiruvchi nurlanishlar. 
 
Radioaktiv parchalanish qonuni 
Radioaktiv 
parchalanish 
– 
statistik 
jarayondir. Muayyan vaqt mobaynida radioaktiv 
namunadagi aynan qaysi atomlar parchalanishini 
aytib bo‘lmaydi. Lekin ushbu vaqt mobaynida bir 
biridan 
mustaqil 
ravishda 
nechta 
atomlar 
parchalanishini amalda deyarli to‘liq aniqlik bilan 
bashorat qilish mumkin. 
Har bir radionuklid (radioizotop) o‘zining 
tezligi bilan parchalanadi. Radioaktiv parchalanish 
eksponensial qonuniyatga (1.5-rasm) bo‘ysungani 
bois parchalanish tezligini yarim parchalanish 
(emirilish) davri 
T½ 
bilan, ya’ni dastlab mavjud 
bo‘lgan radionuklidlar yadrolarining yarmi parchalangan vaqt bilan xarakter 
(tavsif)lanadi. 
Turli izotoplar uchun yarim parchalanish davri keng chegara(miqyos)da o‘zgarib 
turadi, masalan 
Be
8
4
uchun 10
-16
s dan 
Rb
87
37
uchun 3,7·10
10 
yilgacha. Yarim 
parchalanish davri qanchalik katta bo‘lsa parchalanish shunchalik sekin amalga 
oshadi. 
Radioaktiv moddalarni inson organizmiga havo, suv yoki teri orqali kirganida 
yarim parchalanishning samarali davri haqida fikr yuritiladi. Bunda ikkkita 
kattalik(miqdor) tushuniladi: