I fəSİL. TÜTÜn haqqinda üMÜMİ MƏlumat
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
37
III Fəsil. GƏNCLİK DÖVRÜNÜN XÜSUSİYYƏTLƏRİ 3.1. Gənclik dövrü xüsusiyyətləri və tütün aslılığını yaradan faktlar Gənclik fiziki cəhətdən yeniyetməliyin başa çatması, özünüdərketmənin və intelektin sürətli inkişafı, özünəməxsus yüksək keyfiyyətlərinin, dünyagörüşünün formalaşması, peşə seçmək və sosial həyata başlamaq dövrüdür. Gənclik dövrü öz inkişafında iki mərhələdən keçir:birinci mərhələ erkən gənclik (15-18yaş) ikinci mərhələ isə yetkin gənclik (18-25yaş) dövrü adlanır. Gənclər bioloji, psixoloji, psixoseksual və sosialoji amillərin təsiri altında inkişaf edib formalaşır. Gənclik dövründə şəxsiyyət biososial-psixoloji varlıq kimi formalaşır, insanda təşəbbüskar, prinsipial, məsuliyyətli davranış formaları təşəkkül tapır. Emosiyaların idarə edilməsi mexanizmi aktivləşir, lakin çox saylı sosial yeniliklərə adaptasiya zamanı yaranan çətinliklərə cavab reaksiyalarında gənclərin davranışında tez-tez emosionallıq halları da müşahidə olunur. Bu proses isə yeniyetməlik emosionallığının ətaləti ilə bağlıdır. 80 Bu
dövrdə gənclərin psixoloji xüsusiyyətlərində sabitləşmə gedir. Gənclik yaşının axırında sosiallaşmanın ilk mərhələsi tamamlanır, gənclər artıq öz həyat yolunu müəyyənləşdirir, ali məktəblərdə, koleclərdə, texniki peşə məktəblərində, litseylərdə təhsillərini davam etdirirlər. Gənclik dövrünün sonu cəmiyyət üçün tam hazırlanmış nəslin varlığı deməkdir. Universitet illəri, coşqun inkişaf dövrlərindən biri olan həm ictimai, həm də bioloji olaraq keçid dövrü kimi qəbul edilən yetkinliyin son mərhələsinə rast gəlinir. Universitet dövrü, evdən və ailədən ayrılma, yeni mühitə adaptasiya problemləri, yoldaş və qrup seçkisi, bir peşəyə namizəd olma və iş tapmaqla bağlı narahatlıqlar kimi bir çox spesifik problemin müşahidə olunduğu illərdir. Universitetdə oxuyan tələbələr, müxtəlif səbəblərdən qaynaqlanan stress yaradan həyat hadisələri ilə qarşılaşırlar. Burada xüsusilə təhsildən qaynaqlanan problemlərin əhəmiyyətli rolu vardır. Asılılıq baxımından ən əhəmiyyətli risk dövrləri uşaqlıqdan yeniyetməliyə, gənclikdən yetkinliyə keçid dövrüdür. Tələbələrin stresslə qarşılaşan vaxtlarda siqaretə yönəlmələri müşahidə olunan davranışdır. 80 Qədirov Ə.Yaş psixologiyası .Bakı: 2008,341-345 s 38
Gündəlik siqaret çəkən gənc tələbələr irəliləyən yaşda paralel olaraq siqaret sayını artırdıqlarını və siqaretə daha çox aludə olduqları müşahidə olunur. Gənc yaşda siqaret çəkməyə başlayanlar irəliləyən yaşlarda bu pis vərdişi daha çətin tərgitə bilirlər. Bu səbəblərə görə tütün istifadəsinə qarşı mübarizə aparılması və siqaretə qarşı mübarizə tədbirlərin görülməsi olduqca əhəmiyyətlidir. Tütün epidemiyasının inkişaf etməsi və yayılmasında ən əhəmiyyətli risk qrupu 12-24 yaşındakı yeniyetmələr və gənclərdir. Siqaret istifadə etmə vərdişi müxtəlif psixososial səbəblərlə başlayan və davam edən bir davranış formasıdır.
Hər yaşda nikotin asılılığının inkişaf etməsinə baxmayaraq, ilk siqaret ümumiyyətlə erkən yeniyetməlik dövründə sınandığı üçün,siqaret ilə mübarizə ibtidai məktəb, orta məktəb illərində başlanılmalıdır. Siqareti sınayan hər iki gəncdən biri siqaret istifadə etməyə davam edir. Bu gün dünyada 150 milyon gənc siqaret istifadə etməkdədir və gələcəkdə 75 milyon gəncin siqaretin meydana gətirdiyi sağlamlıq problemi ilə dünyasını dəyişəcəyi ehtimal olunur. 81
Gənclər arasındakı siqaret istifadə etmə sıxlığını təyin etmək məqsədilə qlobal məlumatların iki əsas qaynağı vardır. Bunlardan biri Dünya Səhiyyə təşkilatının icra etdiyi və dörd ildən bir təkrarlanan (Health Behaviors School Childeren-HBSC) tədqiqatı, digəri isə yenə DST və CDC tərəfindən inkişaf etdirilmiş olan və bir çox ölkədə icra edilən Qlobal Gənclik Tütün İstifadəsi araşdırmasıdır.GYTS(Global Youth Tobacco Survey), HBSC nəticələrinə görə; bəzi şərqi Avropa ölkələrində(Belarus, Estoniya, Gürcüstan, Litva, Rusiya Federasiyası, Slovakiya və Ukrayna) 15 yaş qrupu kişilər arasında həftəlik siqaret çəkmə sıxlığı digər bölgələrə görə daha yüksəkdir (>30%). Buna qarşılıq 15 yaş qrupu qızlar arasında ən yüksək siqaret çəkmə
faizi (>30%) Avstriya, Çex Respublikası, Finlandiya və İspaniya kimi qərbi Avropa ölkələrindədir. 82 Qadınlarda siqaret istifadə etmə nisbətlərinin kişilərə görə çox daha aşağı olduğundan, siqaret şirkətləri üçün qadınlar çox əhəmiyyətli bir hədəf təşkil edir. 81.
Alikasifoglu M, Erginoz. Cigarette smoking among turkish high school students. J Adolesc Health 2002; 7-8 s(www.dusunenadamdergisi.org/) 82 Doğan YB. Madde kullanımıve bağımlılığı. Aile ve Toplum Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi. 2001; 79-86 s(www.psikiyatri.org.tr) 39
Siqaret epidemiyasının inkişaf etməsi və genişlənməsi baxımından qadınlar, uşaq və gənclər, əhəmiyyətli bir risk qrupunu meydana gətirməkdədir. 83
başladığını, daha irəli yaşlarda siqaretə başlayanların nisbətinin çox kiçik olduğuna dair məlumatlara sahibdirlər. Bu səbəbdən siqaretin uşaqlar və gənclər tərəfindən sınanılması üçün çox təcavüzkar bir siyasət aparılır. Şirkətlər, bir tərəfdən çox incə satışa çıxarma texnikaları ilə bu müddəti istifadə edərkən, digər tərəfdən də gənclərin həyatındakı əhəmiyyətli dəyişiklik anlarından (şəhər dəyişdirmə, universitetə qəbul olma, əsgər getmə və s) istifadə edirlər. Aparılan digər bir tədqiqatda 18-24 yaş arası gənclərdə yetişkinlərə görə sigaret çəkmə faizi daha yüksək olarkən, gənclərin siqareti tərgitmək mövzusunda daha istəkli olduqları halda tərgitmək üçün lazımı dəstəyi görmədiklərini vurğulamışlar. 84
18-24 yaş arası gənclərin siqaret istifadə etmə nisbəti 18,9 % dir. Siqaret çəkən yetkinlərin (18 yaş və yuxarı) 88%-i siqaret istifadə etməyə 18 yaşında başlayır. 85
Xəstəliklərə nəzarət mərkəzinin(Centers For Disease Control and Prevention) məlumatlarına görə 18 yaşına qədər siqaret çəkməyən şəxslər, həyatlarının sonrakı dövrlərində çox aşağı nisbətdə siqaret istifadəçisi olurlar. Gənclik dövründə meydana gələn çətinliklər və bu çətinliklərə verilən reaksiyaların bir çoxu depressiv əlamətlər meydana gətirməkdədir. 86 Universitet tələbələri arasında aparılan tədqiqatlarda, bu dövrün ən əhəmiyyətli psixi problemi depressiya olduğu müəyyən olunmuşdur. 87
Universitet tələbələri üzərində aparılmış araşdırmalarda siqaret istifadə etmə nisbətlərinin 25-43,3% kimi yüksək olduğu, böyük əksəriyyətinin isə siqaretə universitet illərində başla-
83 Williams JM, Ziedonis D. Addressing tobacco amongindividuals with a mental illness or an addiction.Addict Behav, 2004;1067– 1083 p. (www.diclemedj.org) 84 Williams GC, Cox EM, Kouides R, Deci EL. Presenting the facts about smoking to adolescents: effects ofanautonomy supportive style. Arch Pediatr Adolesc Med 1999; 959-64 (www.psikofarmakoloji.org) 85 Centers For Disease Control and Prevention, 2011 b, Centers For Disease Control and Prevention, 2011a( www.cdc.gov/)
86 Goksel T, Cirit M, Bayındır U. İzmir ili oğrencilerinin sigara alışkanlığını etkileyen faktorler. Toraks Dergisi 2001; 49-53 s 87 Sağlık yüksekokulu öğrencileri arasındaki depresyon sıklğı ve ilişkili etkenler Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:46- 51(www.bagimlilikdergisi.com) Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|